Ebroko arro sedimentarioa

Ebroko arro sedimentarioa (Iberiar penintsularen ipar-ekialdea) 8 km-ko lodierainoko sedimentu-metaketa da, sedimentu gehienak zenozoiko garaikoak dira, eta inguruko mendikateen higaduratik datoz: Pirinioak, Iberiar sistema eta Katalunia Kostaldeko Mendilerroak. Arro sedimentarioa itsasoko sedimentuak, detrituskoak eta ebaporitikoak pilatzearen ondorioz sortu zen, kate horien arteko sakonune topografikoan. Horietatik, Pirinioetakoa da formazio berriena duena eta laburtze tektoniko handiena jasan duena. Horren ondorioz, batez besteko altitude handiena du eta, beraz, arroko sedimentuen iturri nagusia da.

Ebroko arro sedimentarioa
Mota	Arro sedimentario
Geografia
Koordenatuak	41°42′N 0°12′E
Honen parte da	Eurasiako plaka

Artikulu hau arro geologikoa buruzkoa da; beste esanahietarako, ikus «Ebroko arroa».

Duela 37 milioi urte arte, itsas fosilek erregistratzen dute barneko itsaso baten presentzia Zaragozako probintziako Ricla edo Huescako probintziako Yebra de Basa eremuetan, esaterako, edo Ebro ibaiaren ertzeko Remolinos bezalako eremuetan aurkitzen ditugun gatz-metaketek. Duela 37 milioi urte, itsaso hori ozeanotik deskonektatuta geratu zen,^[1] Errioxako gaur egungo zonan izandako altxamendu tektonikoen ondorioz, uneren batean Neogenoaren eta Pliozenoaren artean, eta aintzira-arro lurrunkor handi bat sortu zuen (endorreikoa, ibai-irteerarik gabea). Garai horretako hondakin-lakuak dira, adibidez, Gallocantan, Sariñenan edo Aragoi Beherean oraindik ere badirauten aintzira endorreikoak.

Ia beste edozein herrialdeaurre-arrotan bezala, Pirinioen metaketaren eta ondorioz Iberiar litosferaren hondoratze isostatikoaren ondorioz sortutako subsidentzia-aldi batekin hasi zen. Hala ere, Ebroko arroan, fase horren ondoren, ozeanoa deskonektatu egin zen, Gipuzkoa aldean Atlantikoarekiko itsas konexioa itxi zelako, altxamendu tektoniko baten ondorioz. Garai hartako klima lehorraren ondorioz, arro itxi horren barruan sortutako lakuek lurruntzen zuten ozeanoetara isuri gabe jasotzen zuten ur guztia (endorreismoa). Ondoren etorri zen sedimentazio kontinentalaren aldi luzearen ezaugarria ebaporitak (adibidez, igeltsuak) erdialdeko lakuetan uztea izan zen, arroak garai hartan izan zuen izaera endorreikoa adierazteko. Arroaren ezohiko egoera horrek gutxi zehaztu zen arte iraun zuen (duela 13 eta 8 milioi urte artean).^[2] Izan ere, sedimentuen metaketaren ondorioz itsas mailatik ehundaka metroko garaiera zuten lakuek irteera bat aurkitu zuten beren uretara Katalunia Kostaldeko Mendilerroan zehar, eta aintzira-sistema Mediterraneo itsasoan husten hasi zen, egungo Ebro ibaia eratuz. Arroaren altitudearen eta itsasorako distantzia laburraren ondorioz (hamarnaka kilometro gutxi), Mediterraneora isuritako urek denbora gutxian ibai-ebakidura nahikoa eragin zuten arroaren aintzira-sistemaren maila jaisteko eta bertan utzitako sedimentuak ebakitzeko etapa batera igarotzea ahalbidetzeko. Garai horretatik aurrera, Ebroko egungo ibai-sarea eta Ebroko delta sortu ziren, eta itsas mailaren gainean ikus daitekeen zatia oso txikia da. Ebroko arroko sedimentu tertziarioen egungo bolumena 70.000 km³-koa da, eta ebakia egin aurretik, berriz, 120.000 km³-koa. Bi kopuruen arteko aldea gaur egun Valentziako golkoan dago, mendebaldeko Mediterraneoan.

Ebro ibaiaren arroko egungo erliebea eta bertako sedimentuen geruzen erakusketa bikaina (garrantzi geologiko handia ematen diotenak) endorreismoaren amaieraren ondorengo ibai-ebakiduraren emaitza da.

Fazies sedimentarioak

• 
  Itsas-faziesak: «Iruñeko marga urdineko formazioa» (Esako urtegia)
• 
  Fazies proximalak: Iberiar sistemako bazterreko konglomeratuak (Islallana, Errioxa)
• 
  Fazies proximalak: Katalunia Kostaldeko Mendilerroetako bazterreko konglomeratuak (Monserrat, Bartzelona)^[3]
• 
  Fazies proximalak: Pirinio bazterreko konglomeratuak (Riglosko malloak, Huesca)
• 
  Tarteko faziesak: uholde-lautadako lutita eta buztinak (Errege Bardea, Nafarroa)
• 
  Fazies distal (ertain) ebaporitikoak: igeltsuak (Zuera, Zaragoza)

Erreferentziak

1. Costa, E., Garcés, M., López-Blanco, M., Beamud, E., Gómez-Paccard, M., & Larrasoaña, J. C.. (2010). «Closing and continentalization of the south pyrenean foreland basin (NE spain): Magnetochronological constraints» Basin Research 22 (6): 904-917..
2. Garcia-Castellanos, D., Vergés, J., Gaspar-Escribano, J., & Cloetingh, S.. (2003). «Interplay between tectonics, climate, and fluvial transport during the cenozoic evolution of the ebro basin (NE iberia)» Journal of Geophysical Research B: Solid Earth 108 (7): 8-1.  doi:10.1029/2002JB002073..
3. Guerrero, J.; Gutiérrez, F.; Gutiérrez, M.. (2014). Gutiérrez, F.; Gutiérrez, M. eds. Conglomerate Monoliths and Karst in the Ebro Cenozoic Basin, NE Spain. in: Landscapes and Landforms of Spain. Springer ISBN 978-94-017-8627-0..

Kanpo estekak

• Datuak: Q5793728

Artikulu hau geologiari buruzko zirriborroa da. Wikipedia lagun dezakezu edukia osatuz.