From Wikipedia, the free encyclopedia
Birziklatzea erabilitako zerbait, berriz ere erabili edo baliatu ahal izateko, eraldatu edo egokitzea da. Birziklapenaren bidez, objektuen osagaiak ahalik eta gehien gordetzen dira, haiek berrerabiliz antzeko edo bestelako produktuak ekoitzi ahal izateko. Gehienbat plastikoa, papera, kartoia edo beira berrerabiltzea bilatzen da. [1]
Beira da birziklatzeko eta berrerabiltzeko materialik egokiena: tona bat beira ekoizteko, 130 kg petrolio behar dira gutxi gorabehera. Hortaz, beira birziklatuz petrolio asko aurrez daiteke. Gainera, beira oso-osorik birzikla daiteke, eta prozesua nahi adina aldiz errepikatu ere bai.
Papera eta kartoia ere izan ziren birziklatzen hasi ziren lehen materialetako batzuk. Haiek birziklatuz, batetik, lehengaia aurrezten da (tona bat paper birziklatuz, 13 zuhaitz moztea saihets daiteke), eta paper berria egiteko behar den energiaren % 70 eta uraren % 15 ere bai.
Birziklatzeak abantaila asko ditu:
Zaborrontzira botatzen den gehiena birzikla daiteke: adibidez, etxean sortzen diren hondakinen %90etik gora birziklagarria da. Gaikako zabor-bilketaren bidez, birziklatzeko moduko hainbat produktu berreskura daitezke: zabor organikoa, adibidez, konposta egiteko erabil daiteke; papera, ontzi arinak eta beira.
Horiez gain, badira birzikla daitezkeen beste hainbat hondakin ere: arropa eta oihalak, automobilen olioa, obretako hondakinak, erradiografiak, etxeko tresnak eta abar.
1031. Badira Japonian papera birziklatzen dela dokumentatzen duten ebidentziak[2], nahiz eta onartzen den bertako txinatarrek — paperaren asmatzaileek — lehenago ere egiten zutela, eta tratamendurako prozedura Txinatik Japoniara joan zela. Landare-zuntz gutxi zegoenez, erabilitako papera birrindu egiten zen birziklatzeko erabiltzen zen mami bat lortu arte, grisaxka kolorekoa, tintaz tindatutako paperarekin egina baitzegoen.
1690. Filadelfiako Germantown herri sortu berrian bizitzen jarri eta gutxira, William Rittenhouse emigrante alemaniar eta paper egileak 20 akre lur erosi zituen Mundu Berriko papera birziklatzeko lehen planta eraikitzeko[3], Ingalaterrako lehen planta analogoak martxan jarri eta bi urtera. Trapu zaharrak eta liho-hondarrak — Ingalaterran eta Ipar Amerikako kolonietan papera egiteko lehengai nagusia zen zuntza — gurdietan bildu eta landarera eramaten zituzten. Han, ur-tangetan murgiltzen ziren eta, gero, errotetan irabiatzen ziren, euskarrietan jarri eta paper-zerrendak lortzeko lehortzen uzten zen mami edo masa bat lortu arte. Horiek herriko inprimategietara eta inguruko hirietara (New Yorkera, adibidez) bideratzen ziren. Hurrengo 40 urteetan, Rittenhouseko landarea izan zen Ipar Amerikan lan egin zuen bakarra.
1800. Matthias Koops paper fabrikatzaile ingelesak prozedura berritzaile bat patentatzen du "tinta paperetik atera eta paper hori mami bihurtzeko". Koopsek asmatutako metodoak, lehen aldiz, erabilitako paperetik kalitate handiko paper birziklatua lortzeko aukera ematen zuen. Hori frogatzeko, urte berean Koopsek paper birziklatuan inprimatutako lehen liburua argitaratu zuen. Eta urtebete geroago, ekintzaile fabrikatzaileak gobernu-lizentzia bat lortu zuen Millbank herrian lantegi bat eraikitzeko.
1874-1904. Bi milurte baino gehiago igaro ziren Atenas etxeko hondakinak tratatzeko "programa" bat ezarri zuen mendebaldeko lehen hiria bihurtu zenetik — hau da, hondakinak hiriaren mugetatik urrun uztea —. Hori dela eta, Baltimore hiri estatubatuarrak birziklatze selektiboko lehen programa antolatua jarri zuen abian, hondakin mota nagusientzako edukiontzi berezituekin. 1874ko urte berean, Nottinghamen (Ingalaterra), etxeko hondakinak errausteko lehen planta martxan jarri zen. Hiru urte geroago, 1897an, New York hiriak materialak birziklatzeko lehen zentroa ezarri zuen. Hondakinak eremu handietan bildu, garraiatu eta uzten ziren, eta bertan papera, metala, alfonbrak eta oihalak, arpillera eta beste ehun batzuk, kordelak, kautxua eta baita zaldi-ilea ere bereizten ziren, ondoren birziklatu eta berrerabiltzeko. Eta 1904an inauguratu ziren Chicagon eta Clevelanden latak eta aluminiozko ontziak birziklatzeko lehen bi plantak.
1941-1942. Birziklapena ere oso presente egon zen gertakari neketsuagoetan, hala nola Bigarren Mundu Gerran. 1941ean, gobernu britainiarrak jantzien errazionamendua ezarri zuen bere biztanleen artean, jantzi bakoitzari balio bat ematen zion puntu-sistema batekin. Garai hartan, denak bigarren erabilera bat izan zezakeen, eta lehen apaingarri gisa erabiltzen ziren parpailak orain bendatzat erabiltzen ziren. AEBn, Gerran sartzeak ekarri zuen gerra-ahalegin handiaren ondorioz, Roosevelteko Gobernuak kanpaina bat hasi zuen herritarrei olioak, txatarra, metalak edo lehergailuak eta armak egiteko balio zezakeen edozein material gordetzeko eskatzeko. Disney Pluto eta Minnieren pertsonaiek ere jarri zuten beren aletxoa "Zartaginetik aurrealdeko lerrora" laburmetraiarekin, non off-eko ahots batek esaten zuen "gantz zartagin bat munizio fabrika txiki bat da".
2016. Ikertzaile japoniarrek bakterio espezie berri bat aurkitu dute zabortegietan — Ideonella sakainesis izena du —, botila eta ontzien plastikoaz elikatzen dena, polietilenozko tereftalatoa (PET) 6 astetan deskonposatzeko gai diren entzima pare bat (plastikozko ontzi gehienak fabrikatzeko erabiltzen den polimeroa) sekretupean jartzean. Bi urte geroago, britainiar eta estatubatuar zientzialariek jatorrizko entzimetako bat aldatzea lortzen dute bertsio eraginkorragoa eta azkarragoa lortuz — PET egun gutxi batzuetan deskonposatzen du. Beste material mota bat ere degradatzeko gai da, polietilenozko furanoatoa (FE), ontziak ekoizteko alternatiba gisa erabiltzen dena.
Bi aurkikuntzek epe laburrean hondakin plastikoak tratatzeko eta ezabatzeko metodo bat izateko atea irekitzen dute. Gaur egun, planetaren ingurumen-arazo nagusietako bat dira, bere iraunkortasuna eta ingurunean duen metaketa masiboa direla eta. Erronka da laborategiko tratamendu hori prozesu industrial bihurtzea, eskala handian, ekonomikoki errentagarria.
Egun birziklatze mugimendu garatu bat egon arren, oraindikan bidean dago. 2000 urtetik aurrera garapen handi bat egon da, Espaina mailan, beiraren birziklapena bikoiztu egin da.
| 2000 | 2004 | 2008 | 2011 | 2015 | 2017 | |
|---|---|---|---|---|---|---|
| Beira | %31,3 | %41,1 | %60 | %64,4 | %70,4 | %73 |
Birziklatze-prozesua hainbat material bereiztean eta eraginkortasunez biltzean oinarritzen da, berrerabiltzeko antzeko propietateak dituzten elementuak biltzen dituzten edukiontzi espezifikoen presentziak errazten baitu. Edukiontzi horiek birziklapenaren zutabeak dira, eta askotariko materialak biltzen dituzte, ingurumen-inpaktua murrizteko eta baliabideen kontserbazioa sustatzeko.[5].
Material horiek edukiontzietan behar bezala bereiztea funtsezkoa da birziklatze-prozesuak arrakasta izan dezan, zabortegietako hondakinak murrizten lagunduz eta ekonomia zirkularra sustatuz. Ekonomia zirkularrean materialak berrerabili eta produktu berri bihurtzen dira, eta, horrela, ingurune jasangarriagoa sustatzen da datozen belaunaldientzat.
Honako birziklatze-edukiontziak erabiltzen dira:
Plastikozko ontzi arinak Plastikorako edukiontzia ezinbesteko beste osagai bat da.
Plastiko ontzi arinak ez diren elementuak:
Herri batzuetan auzokoei plastikozko txartel-elektronikoa banatzen zaie. Txip batekin. Edukiontziek sistema automatikoa izaten dute beti itxita egoteko eta zerbait botatzerakoan bakarrik zabaltzen dira ate txikitxo batzuk.
Papera eta kartoia biltzeko edukiontzia funtsezko puntuetako bat da birziklatze-sare horretan.
Nola bota behar dira
Beirak, berriz, bere ontzia dauka. Birziklatutako beira tenperatura altuetan urtzen da eta forma berrietan moldatzen da, berriz ere ontzietarako, isolamenduetarako eta eraikuntzarako erabiliz.
Hotz dagoen olioa bota daiteke edozein ontzi tapadunetan, adibidez, kristalezko pote batean edo plastikozko botila batean. Ez da komeni edukiontzi laranjan botatzen dugun olioz beteriko potea erortzerakoan apurtzea, horregatik edukiontzi batzuetan plastikozko ontziak erabiltzeko aholkua egoten da idatzita.
Edukiontzietan bertan gogoratzen digute poltsa itxietan botatzeko. Ate txikitxo bat zabaldu egiten da eta erretilu moduko batean utzi behar da ondo itxitako arropaz beteriko poltsa. Ixterakoan poltsa edukiontziko barruko aldera eroriko da. Sistema horrekin botatako poltsak ezin dira bota eta gero berreskuratu.
Metalek ere badute beren lekua.
Metalak birziklatzeak, aluminioa kasu, hasierako produkziorako behar den energia nabarmen murrizten du, eta berorien berrerabilpena sustatzen du lata, pieza automotrize eta egitura metaliko berriak sortzeko.
Udaleko agintariek ordutegi bat ezartzen dute zaborra edukiontzi grisean botatzeko: arratsaldeko azken orduetan eta gaueko lehen orduetan bota behar da zaborra edukiontzi hauetan, ez edozein ordutan. Zaborra biltzen duten kamioiak ordutegiaren amaiera eta handik gutxira igaro ohi dira.
Bildu eta plantara eraman, eta han, urarekin nahasten dira Pulper izeneko makina batean. Gehigarriak erabiltzen dira erresistentzia eta zuritasun handiagoa emateko, eta, azkenik, desegokiak kentzen dira, hala nola tintak, grapak eta abar. Prozesua amaitzeko, ore hori tapiz batean botatzen da. Tapiz horretan lehortzen dira eta, ondoren, ekoizten dira.
Degradatzeko denbora gehien behar duen hondakinetako bat, eta ehunka urte behar izaten ditu hondatzeko. Plastikoa birziklatzeko bi modu daude:
Abantaila nagusietako bat da behar beste aldiz birzikla eta berrerabil daitekeela, ez baitu ezaugarririk eta propietaterik galtzen. Fabriketara iristen denean, kolorearen arabera bereizten da. Ondoren, material desegoki guztietatik bereizten da, hala nola etiketetatik eta tapoietatik. Azkenik, trituatu eta hauts bihurtzen da (kaltzina), tenperatura altuetan jartzen da eta harea, sodio hidroxidoa eta kareharria gehitzen zaizkio.
Biltzen den arropa, berrerabili ezin dena, beste produktu batzuk osatzeko askatzen da, hala nola mantak, industria-erabilerarako trapuak... Hori ezinezkoa bada, erraustu energia berreskuratzeko edo zabortegira eraman.
Etxe- eta merkataritza-sektorean aurki ditzakegun hondakin biodegradagarri guztiek osatzen dute, eta landare- edo animali-jatorrizkoak izan daitezke. Tratamendua anaerobikoa zein aerobikoa izan, mikrobio-populazio batek materia hori elikagai gisa erabiltzen du, eta degradatu eta bihurtu egiten du.
Potentzialki arriskutsuak eta oso kutsatzaileak dira, metal astunak daudelako. Prozesu mekaniko baten bidez, hoztutako birrintze bat egiten da; ondoren, urarekin garbitzen da eta mahai bibratzaile batetik igarotzen da. Mahai horrek burdinazko metalak, burdinazkoak ez direnak, plastikoa, papera eta pila-hautsa bereizten ditu. Hauts honek beste prozesu hidrometalurgiko bat du, beste erreaktibo batzuen laguntzarekin osagaiak berreskuratzea lortzen duena.
Metal ferrikoen (burdina dutenak) eta ez-ferrikoen (burdinarik ez dutenak) nahasketa bat izan daiteke, edo ez. Birziklatze-prozesua mekanikoa da, bereiztearen, bahetzeen eta Foucaulten korronteen bidez, hondakinak bereizteko, eta, amaitzeko, birrindu egiten dira.
Birziklatze katean zenbait urrats antzeman daitezke:
Bereizketaren jatorrian kostu ekonomiko publikoak dira eta enpresa gabetuak gutxitzea uzten du. Gainera legeak behartuta dago hamar enpresa Espainian egotea. Bereizketarentzat etxeko jatorrian, kolore desberdineko edukiontziak erabiltzen dituzte ingurune landatar edo hiritarretan:
Produktu bat birziklatzen duzun bakoitzean, beste bat egiteko beharko zenukeen material kopuru bera aurrezten duzu. Abantaila handia da hori, material birjinak lortzeko erabiltzen diren prozesuak oso kaltegarriak baitira ingurumenerako.
Birziklatzeak ingurumenaren kontserbazioan dituen onura guztiez gain, enpleguak sortzeko abantaila ere badu. Beraz, ekonomiarentzat oso jarduera garrantzitsua da, urtean milaka lanpostu sortzen baititu.
Produktu berri bat fabrikatzeak esan nahi du ekoizpen-prozesua hutsetik hasi behar dela, eta horrek energia-kontsumo handia eskatzen du. Hala ere, produktu hau egiteko material birziklatuak erabiliko balira, zenbait urrats egin litezke eta energia gutxiago kontsumitu.
Energia asko kontsumitzen ez bada, atmosferara egiten diren isurketak askoz ere txikiagoak izango dira, eta kutsadura gutxitzen lagunduko dute. Gainera, birziklapena lagungarria da material oso kutsakorrak atmosferara, uretara edo lurzoruetara ez iristeko.
Egungo gizarteak bizimodu laburra duten produktuak erostea sustatzen du bizimodu gisa. Horrek hondakinak alferrik galtzea eragiten du, eta horrek, aldi berean, baliabideak agortzea dakar, eta horrek eragin larria du ingurumenean.
3R kontzeptuak, murrizteak, berrerabiltzeak eta birziklatzeak, baliabideen erabilera iraunkorrari eta hondakinen murrizketari ekiteko ikuspegi integrala adierazten du. Funtsezko hiru ekintza horiek jarraibide baliotsuak eskaintzen dituzte bizimodu kontzienteagoa eta eko-adiskidetsuagoa sustatzeko.[6]
Murrizketa, gure eguneroko jardueretan erabiltzen ditugun baliabideen kopurua murriztean oinarritzen da. Horrek esan nahi du erabaki informatuak hartu behar direla produktuak erostean, ontzi gutxien dituztenak aukeratu behar direla, produktu iraunkorrak eta kalitatezkoak hautatu behar direla, eta gure energia eta ur kontsumoaz jabetu behar dugula. Baliabideekiko dugun mendekotasuna murriztean, ahalik eta hondakin gutxien sortzen dugu.
Bigarren, berrerabilerak, objektuei eta materialei bizitza berria ematea du helburu. Hori lortzeko, produktuen bizi-zikloa luzatzen da, ontzi berrerabilgarriak erabiliz, oraindik erabilgarriak diren gaiak emanez, objektuak konponduz edo lehengoratuz, baztertu eta berriak erosi beharrean. Elementuei bigarren aukera bat ematean, hondakin kopurua murrizten da eta baliabide naturalak kontserbatzen dira.
Azkenik, Birziklatzea, prozesu erabakigarria da, eta erabilitako materialak produktu berri bihurtzen ditu. Hemen, papera, plastikoa, beira edo metala bezalako materialak bildu, bereizi eta prozesatu egiten dira, gai berriak sortzeko erabil daitezkeen lehengai bihurtzeko. Birziklatzeak produktuen bizi-zikloa ixten laguntzen du, eta baliabide naturalak ateratzeko beharra murrizten du, ingurumen-aztarna murriztuz.
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
