Talde Lokala

Talde Lokala Esne Bidea eta bere inguruko galaxiek sortzen duten galaxia-taldearen izena da. Guztira 3 megaparsec (10 milioi argi-urte; 9×10¹⁹ kilometro) neurtzen ditu diametroan^[1], bere masa 2×10¹² eguzki masa ingurukoa da (4×10⁴² kg). Bi galaxia bildumaz osatuta dago, haltera baten formarekin. Alde batetik, Esne Bidea eta bere galaxia-sateliteak daude lobulu bat osatzen, eta Andromeda galaxia eta bere sateliteak beste lobuluan. Bi bilduma horiek 800 kiloparseceko distantziara daude elkarren artean (3×10⁶ ly; 2×10¹⁹ km) eta bata besterantz ari dira mugitzen 123 km/s-ko abiaduran^[2]. Taldea beste talde handiago baten parte ere bada, Virgo superkumulua, ziurrenik Laniakea superkumuluaren parte dena. Talde lokalean dagoen galaxia kopuru osoa ezezaguna da, batzuk Esne Bidearen atzean geratzen baitira Lurreko behatzaile batentzat; hala ere, 80 kide ezagutzen dira, gehienak galaxia nanoak.

Talde Lokala
Irudi gehiago
Behaketa
Gorputz-gurasoa	Supermultzo Lokal
Aurkitzailea	Edwin Hubble
Abiadura erradiala	35 km/s

Talde Lokaleko galaxia nagusien tamainen alderaketa.

Bi kiderik handienak, Andromeda eta Esne Bidea galaxiak, galaxia espiralak dira, biak 10¹² eguzki-masa ingururekin. Galaxia bakoitzak galaxia-satelite sistema bat du:

• Andromeda galaxiaren satelite-sistemak Messier 32, Messier 110, NGC 147, NGC 185, Andromeda I, And II, And III, And V, And VI (edo Pegasoko galaxia nano esferoidala), And VI (edo Kasiopeako galaxia nanoa), And VIII, And IX, And X, And XI, And XIX, And XXI eta And XXII dira, eta beste hainbat galaxia nano oso ahul^[3].
• Esne Bidearen taldeak Sagittarius Nano Eliptikoa, Magallaesen Hodei Handia, Magallaesen Hodei Txikia, Canis Major Galaxia Nanoa (eztabaidagarria, batzuek beste galaxia bat dela diote), Ursa Minor galaxia Nanoa, Draco Galaxia Nanoa, Carina Galaxia Nanoa, Sextans Galaxia Nanoa, Sculptor Galaxia Nanoa, Fornax Galaxia Nanoa, Leo I, Leo II, Ursa Major Galaxia Nanoa I eta Ursa Major Galaxia Nanoa II, eta beste hainbat galaxia nano oso ahul^[4].

Triangeluko galaxia (M33) Talde Lokaleko hirugarren kiderik handiena da, gutxi gora behera 5×10¹⁰ M☉ masarekin (1×10⁴¹ kg), eta hirugarren galaxia espirala da taldean^[5]. Ez dago argi ea Triangeluko galaxia Andromeda galaxiaren kidea den edo ez. Bi galaxiak 750.000 argi-urteko distantziara daude, eta orain dela 2.000-4.000 milioi urteko tartean gertu igaro ziren bata bestearekiko, Andromedaren diskoan izarren sorrera bultzatuz. Pisces Nanoa Andromeda eta Triangelutik distantzia berdinera dago, beraz bietako baten satelitea izan liteke^[6].

NGC 3109 talde lokaleko kidea den edo ez ez dago argi. Sextans A eta Antlia Galaxia Nanoarekin batera mugitzen da, baina Talde Lokalarekiko duen distantzia hain handia izanik, neurketa zaila da. Talde Lokaleko beste kide batzuk, ziurrenik, bilduma handietako grabitatetik independenteak dira: IC 10, IC 1613, Fenix Galaxia Nanoa, Leo A, Tucana Galaxia Nanoa, Cetus Galaxia Nanoa, Pegasus Galaxia Nano Irregularra, Wolf–Lundmark–Melotte, Aquarius Galaxia Nanoa eta Sagittarius Galaxia Nano Irregularra^[7].

Behaketaren historia

"Talde Lokala" terminoa Edwin Hubblek sortu zuen The Realm of the Nebulae 1936ko liburuaren VI. atalean^[8]. Bertan adierazi zuen bazela "nebulosen talde txiki tipiko bat eremu orokorretik isolatuta agertzen zena" eta zehaztu zuen, argitsuenetik hasita, bere kideak zirela Messier 31, Esne Bidea, Messier 33, Magallaesen Hodei Handia, Magallaesen Hodei Txikia, Messier 32, NGC 205, NGC 6822, NGC 185, IC 1613 eta NGC 147. Era berean, IC 10 taldeko kide posibletzat jo zuen.

Mapa

Talde Lokala (mapa klikagarria)

Esne Bidearen mapa eta inguruan dituen galaxien norabidea (ez dago eskalan).

Objektuen zerrenda

Talde Lokaleko objektuen ezaugarriak^[7]

Izena	Mota	Konstelazioa	Oharrak
Galaxia espiralak
Andromeda galaxia (M31, NGC 224)	SA(s)b	Andromeda	Taldeko galaxiarik handiena[9] Diametroa (D25 isofoto): 152,000 argi urte Masa: (1.5±0.5)×1012 M☉ Izar kopurua: ca. 1012.
Esne Bidea	SBbc	Sagittarius (zentrua)	Taldeko bigarren galaxiarik handiena, eta izan liteke ere taldeko galaxiarik masiboena. [10] Diametroa (D25 isofoto): 87,400 argi urte Masa: (1.54±0.1)×1012 M☉ Izar kopurua: (2.5±1.5)×1011.
Triangeluko galaxia (M33, NGC 598)	SA(s)cd	Triangulum	Hirugarren galaxiarik handiena, barrarik gabeko galaxia espiral bakarra eta Andromeda galaxiaren ustezko satelitea. Diametroa (D25 isofoto): 60,000 argi urte Masa: 5×1010 M☉ Izar kopurua: 4×1010.
Magallaesen galaxia espiralak
Magallaesen Hodei Handia (LMC)	Irr/SB(s)m	Dorado	Taldeko laugarren kiderik handiena, Esne Bidearen satelitea eta Magaalesen galaxia espiral bakarra talde lokalean Masa: 1×1010 M☉ Diametroa (D25 isofoto): 32,200 argi urte
NGC 3109	SB(s)m	Hydra	Antlia-Sextans Taldearen kidea
Elliptical galaxies
M32 (NGC 221)	E2	Andromeda	Andromeda Galaxiaren satelitea, zulo beltz supermasibo bat duela ematen du.
Galaxia irregularrak
Wolf–Lundmark–Melotte (WLM, DDO 221)	Ir+	Cetus	Magallaesen Hodei Handiaren eta Magallaesen Hode Txikiaren arteko tamaina.
IC 10	KBm edo Ir+	Cassiopeia
Magallaesen Hodei Txikia (SMC, NGC 292)	SB(s)m pec	Tucana	Esne Bidearen satelitea. 6. galaxiarik handiena Talde Lokalean. Masa: 7 × 109 M☉
Pisces Nanoa (LGS3)	Irr	Pisces	Triangeluko galaxiaren balizko satelitea
IC 1613 (UGC 668)	IAB(s)m V	Cetus
Phoenix Nanoa	Irr	Phoenix
Leo A (Leo III)	IBm V	Leo
Aquarius Nanoa (DDO 210)	IB(s)m	Aquarius	Lurretik 3,2 milioi argi-urtera. Nahiko isolatua espazioan, baina 1999an Talde Lokaleko kidea zela ebatzi zen.[11]
SagDIG (Sagittarius Galaxia Irregular Nanoa)	IB(s)m V	Sagittarius	Barizentroko koordenatuetatik urrunen dagoen objektua talde Lokalean.[11]
NGC 6822 (Barnarden galaxia)	IB(s)m IV-V	Sagittarius
Pegasus Nanoa (Pegasus Irregular Nanoa, DDO 216)	Irr	Pegasus
UGC 4879 (VV124)	IAm	Ursa Major	Talde Lokaleko galaxiarik isolatuena, taldearen mugan.
Sextans A (UGCA 205)	Ir+V	Sextans	Antlia-Sextans Taldearen kidea
Sextans B (UGC 5373)	Ir+IV-V	Sextans	Antlia-Sextans Taldearen kidea
Leo P	Irr	Leo	Antlia-Sextans Taldearen kidea, oso metaltasun txikia (Z = 0.03ZMW)
AGC 198606	Irr?	Leo	Galaxia nano oso ahula, gasetan aberatsa
AGC 215417	Irr?	Leo	Galaxia nano oso ahula, gasetan aberatsa
AGC 219656	Irr?	Leo	Galaxia nano oso ahula, gasetan aberatsa
AGC 249525	Irr?	Boötes	Galaxia nano oso ahula, gasetan aberatsa, Talde Lokalaren mugan
AGC 268069	Irr?	Serpens	Galaxia nano oso ahula, gasetan aberatsa
Galaxia eliptiko nanoak
M110 (NGC 205)	dE6p	Andromeda	Andromeda Galaxiaren satelitea eta 5. handiena, 9.300 eguzki masekin.
NGC 147 (DDO 3)	dE5 pec	Cassiopeia	Andromeda Galaxiaren satelitea
Dwarf spheroidal galaxies
Boötes I	dSph	Boötes
Cetus Nanoa	dSph/E4	Cetus
Canes Venatici I Nanoa and Canes Venatici II Nanoa	dSph	Canes Venatici	Esne Bidearen satelitea[12][13]
Andromeda III	dE2	Andromeda	Andromeda Galaxiaren satelitea
NGC 185	dE3 pec	Cassiopeia	Andromeda Galaxiaren satelitea
Andromeda I	dE3 pec	Andromeda	Andromeda Galaxiaren satelitea
Sculptor Nanoa (E351-G30)	dE3	Sculptor	Esne Bidearen satelitea
Andromeda V	dSph	Andromeda	Andromeda Galaxiaren satelitea
Andromeda II	dE0	Andromeda	Andromeda Galaxiaren satelitea
Fornax Nanoa (E356-G04)	dSph/E2	Fornax	Esne Bidearen satelitea
Carina Nanoa (E206-G220)	dE3	Carina	Esne Bidearen satelitea
Leo I (DDO 74)	dE3	Leo	Esne Bidearen satelitea
Sextans Nanoa	dE3	Sextans	Esne Bidearen satelitea
Leo II (Leo B)	dE0 pec	Leo	Esne Bidearen satelitea
Ursa Minor Nanoa	dE4	Ursa Minor	Esne Bidearen satelitea
Draco Nanoa (DDO 208)	dE0 pec	Draco	Esne Bidearen satelitea
SagDSG (Sagittarius Nanoa Spheroidal Galaxy)	dSph/E7	Sagittarius	Esne Bidearen satelitea
Tucana Nanoa	dE5	Tucana
Cassiopeia Nanoa (Andromeda VII)	dSph	Cassiopeia	Andromeda Galaxiaren satelitea
Pegasus Nanoa Spheroidal Galaxy (Andromeda VI)	dSph	Pegasus	Andromeda Galaxiaren satelitea
Ursa Major I Nanoa and Ursa Major II Nanoa	dSph	Ursa Major	Esne Bidearen satelitea
Leo IV	dSph	Leo	Esne Bidearen satelitea
Leo V	dSph	Leo	Esne Bidearen satelitea
Leo T	dSph/Irr	Leo	Esne Bidearen satelitea
Boötes II	dSph	Boötes	Esne Bidearen satelitea
Boötes III	dSph	Boötes	Esne Bidearen satelitea
Boötes IV	dSph	Boötes	Esne Bidearen satelitea
Coma Berenices	dSph	Coma Berenices	Esne Bidearen satelitea
Segue 2	dSph	Aries	Esne Bidearen satelitea
Hercules	dSph	Hercules	Esne Bidearen satelitea
Pisces II	dSph	Pisces	Esne Bidearen satelitea
Reticulum II	dSph	Reticulum	Esne Bidearen satelitea
Reticulum III	dSph	Reticulum	Esne Bidearen satelitea
Eridanus II	dSph	Eridanus	Ustez, Esne Bidearen satelitea
Grus I	dSph	Grus	Esne Bidearen satelitea
Grus II	dSph	Grus	Esne Bidearen satelitea
Tucana II	dSph	Tucana (konstelazioa)	Esne Bidearen satelitea
Hydrus I	dSph	Hydrus	Esne Bidearen satelitea
Draco II	dSph	Draco	Esne Bidearen satelitea
Carina III	dSph	Carina	Esne Bidearen satelitea
Triangulum II (Laevens 2)	dSph	Triangulum	Esne Bidearen satelitea
Carina II	dSph	Carina	Esne Bidearen satelitea
Pictor II	dSph	Pictor	Esne Bidearen satelitea
Horologium II	dSph	Horologium	Esne Bidearen satelitea
Virgo I	dSph	Virgo	Esne Bidearen satelitea
Aquarius II	dSph	Aquarius	Esne Bidearen satelitea
Crater II	dSph	Crater	Esne Bidearen satelitea
Hydra II	dSph	Hydra	Esne Bidearen satelitea
Antlia II	dSph	Antlia	Esne Bidearen satelitea
Pegasus III	dSph	Pegasus	Esne Bidearen satelitea
Pegasus IV	dSph	Pegasus	Esne Bidearen satelitea[14]
Pegasus W	dSph	Pegasus	Izarren sorrera berriki hasi da, oraindik eraldatzen egon liteke
Cetus III	dSph	Cetus	Esne Bidearen satelitea
Tucana B	dSph	Tucana	[15]
Perseus I Nanoa Galaxy (Andromeda XXXIII)	dE	Perseus	Andromeda Galaxiaren satelitea
Antlia Nanoa	dE3/dSph/Irr?	Antlia	Antlia-Sextans Taldearen kidea
Andromeda IX	dSph	Andromeda	Andromeda Galaxiaren satelitea
Andromeda X	dSph	Andromeda	Andromeda Galaxiaren satelitea
Andromeda XI	dSph	Andromeda	Andromeda Galaxiaren satelitea
Andromeda XII	dSph	Andromeda	Possible Andromeda Galaxiaren satelitea
Andromeda XIII (Pisces III)	dSph	Andromeda	Andromeda Galaxiaren satelitea
Andromeda XIV (Pisces IV)	dSph	Pisces	Possible Andromeda Galaxiaren satelitea
Andromeda XV	dSph	Andromeda	Andromeda Galaxiaren satelitea
Andromeda XVII	dSph	Andromeda	Andromeda Galaxiaren satelitea
Andromeda XIX	dSph	Andromeda	Andromeda Galaxiaren satelitea
Andromeda XX	dSph	Andromeda	Andromeda Galaxiaren satelitea
Andromeda XXI	dSph	Andromeda	Andromeda Galaxiaren satelitea
Andromeda XXII	dSph	Pisces	Triangeluko Galaxiaren balizko satelitea
Andromeda XXIII	dSph	Andromeda	Andromeda Galaxiaren satelitea
Andromeda XXIV	dSph	Andromeda	Andromeda Galaxiaren satelitea
Andromeda XXV	dSph	Andromeda	Andromeda Galaxiaren satelitea
Andromeda XXVI	dSph	Andromeda	Andromeda Galaxiaren satelitea
Andromeda XXVII	dSph	Andromeda	Andromeda Galaxiaren satelitea[16]
Andromeda XXIX	dSph	Pegasus	Andromeda Galaxiaren satelitea
Andromeda XXX (Cassiopeia II)	dSph?	Cassiopeia	Andromeda Galaxiaren satelitea
Andromeda XXXI (Lacerta I)	dSph?	Lacerta	Andromeda Galaxiaren satelitea
Andromeda XXXII (Cassiopeia III)	dSph?	Cassiopeia	Andromeda Galaxiaren satelitea
Andromeda XXXIV (Pegasus V)	dSph	Pegasus	Andromeda Galaxiaren satelitea[17]
Andromeda XVI (Pisces V)	dSph	Pisces	Possible Andromeda Galaxiaren satelitea
Andromeda XXVIII	dSph?	Pegasus	Possible Andromeda Galaxiaren satelitea
Andromeda XXXIII (Perseus I)	dSph?	Perseus	Possible Andromeda Galaxiaren satelitea
Andromeda XVIII	dSph	Andromeda
Centaurus I	dSph	Centaurus	Esne Bidearen satelitea[18]
Pisces VII (Triangulum III)	dSph?	Pisces	Triangeluko Galaxiaren balizko satelite izateko hautagaia[19]
Identifikazio zailekoak
Virgoko Izar Korrontea	dSph (remnant)?	Virgo	Esne Bidearekin batzeko bidean
Canis Major Nanoa	Irr?	Canis Major	Baliteke galaxia nano bat izatea, Esne Bidearekin batzeko bidean
Hydra 1		Hydra	Baliteke galaxia nano bat izatea, Esne Bidearekin batzeko bidean
Tucana III	dSph edo klusterra?	Tucana	Esne Bidearen satelitea, grabitazionalki aldatzen
Tucana IV	dSph edo klusterra?	Tucana	Esne Bidearen satelitea
Tucana V	dSph edo klusterra?	Tucana	Agian ez da existitzen
Columba I	dSph edo klusterra?	Columba	Esne Bidearen satelitea
Segue 1	dSph edo Globular klusterra	Leo	Esne Bidearen satelitea
Cetus II		Cetus	Sagitarioko grabitazio indarraren eragina izan liteke
Willman 1	dSph edo Globular klusterra	Ursa Major	147,000 argi urte away
Horologium I	dSph edo Globular klusterra	Horologium	Esne Bidearen satelitea. Horologium Superklusterrarekin ez nahastu.
Pictoris	dSph edo Globular klusterra	Pictor	Esne Bidearen satelitea
Phoenix II	dSph edo Globular klusterra	Phoenix	Esne Bidearen satelitea
Indus I (Kim 2)	dSph edo Globular klusterra	Indus	Esne Bidearen satelitea
Eridanus III	dSph edo Globular klusterra	Eridanus	Esne Bidearen satelitea edo SMC[20]
Sagittarius II	dSph edo Globular klusterra	Sagittarius	Esne Bidearen satelitea
Andromeda VIII	dSph?	Andromeda	Andromeda Galaxiaren satelitea, grabitazioaren eraginpean
Antlia B		Antlia	Antlia-Sextans Taldearen kidea
Kidetza eztabaidagarrikoak
Andromeda IV	Irr	Andromeda	M31ren bikotea zela uste zen. Bere distantzia 22 eta 24 milioi argi urtekoa dela dakigu orain, ez dago Andromedatik gertu.[21]
GR 8 (DDO 155)	Im V	Virgo	7,9 milioi argi urtera.[22]
IC 5152	IAB(s)m IV	Indus	5,8 milioi argi urtera, izatekotan, oso kanpoan dagoen kidea[23]
NGC 300	SA(s)d	Sculptor	6.07 milioi argi urtera
NGC 55	SB(s)m	Sculptor	6.5 milioi argi urtera[24]
NGC 404	E0 edo SA(s)0−	Andromeda	10 milioi argi urtera[25]
NGC 1569	Irp+ III-IV	Camelopardalis	IC 342 galaxia taldekoa. 11 milioi argi urtera[26]
NGC 1560 (IC 2062)	Sd	Camelopardalis	8-12 milioi argi urtera
Camelopardalis A	Irr	Camelopardalis	12 milioi argi urtera[24]
Argo Nanoa	Irr	Carina
ESO 347-8 (2318–42)	Irr	Grus
UKS 2323-326 (ESO 407-18)	Irr	Sculptor	7.2 million argi urtera[24]
UGC 9128 (DDO 187)	Irp+	Boötes
KKs 3	dSph	Hydrus
Objects in the Local Group no longer recognised as galaxies
Palomar 12 (Capricornus Nanoa)		Capricornus	Kluster globularra, lehenago galaxia esferoidal nano gisa sailkatua.
Palomar 4 (Ursa Major Nanoa)		Ursa Major	Kluster globularra, lehenago galaxia esferoidal nano gisa sailkatua.
Palomar 5 (Serpens Nanoa)		Serpens	Kluster globularra, lehenago galaxia esferoidal nano gisa sailkatua.
Palomar 3 (Sextans C)		Sculptor	Kluster globularra, lehenago galaxia esferoidal nano gisa sailkatua.[27]
Segue 3		Pegasus	Kluster globularra, lehenago galaxia esferoidal nano gisa sailkatua.[28]
Laevens 1 (Crater Nanoa)		Crater	Kluster globularra, lehenago galaxia esferoidal nano gisa sailkatua.[29]
DES J2038-4609 (Indus II)		Indus	Ziurrneik izarren alineazio bat baino ez da[30]

Erreferentziak

1. (Ingelesez) Redd, Nola Taylor. (2018-12-18). «Astronomers track dwarf galaxies to better understand the Milky Way’s make-up and evolution» Proceedings of the National Academy of Sciences 115 (51): 12836–12838.  doi:10.1073/pnas.1817136115. ISSN 0027-8424. PMID 30568025. PMC PMC6304947. (Noiz kontsultatua: 2023-12-19).
2. (Ingelesez) Karachentsev, I. D.; Kashibadze, O. G.. (2006-01-01). «Masses of the local group and of the M81 group estimated from distortions in the local velocity field» Astrophysics 49 (1): 3–18.  doi:10.1007/s10511-006-0002-6. ISSN 1573-8191. (Noiz kontsultatua: 2023-12-19).
3. (Ingelesez) Kalirai, Jason S.; Beaton, Rachael L.; Geha, Marla C.; Gilbert, Karoline M.; Guhathakurta, Puragra; Kirby, Evan N.; Majewski, Steven R.; Ostheimer, James C. et al.. (2010-02). «THE SPLASH SURVEY: INTERNAL KINEMATICS, CHEMICAL ABUNDANCES, AND MASSES OF THE ANDROMEDA I, II, III, VII, X, AND XIV DWARF SPHEROIDAL GALAXIES*,†» The Astrophysical Journal 711 (2): 671.  doi:10.1088/0004-637X/711/2/671. ISSN 0004-637X. (Noiz kontsultatua: 2023-12-19).
4. Koposov, Sergey E.; Belokurov, Vasily; Torrealba, Gabriel; Evans, N. Wyn. (2015-05-28). «BEASTS OF THE SOUTHERN WILD: DISCOVERY OF NINE ULTRA FAINT SATELLITES IN THE VICINITY OF THE MAGELLANIC CLOUDS» The Astrophysical Journal 805 (2): 130.  doi:10.1088/0004-637x/805/2/130. ISSN 1538-4357. (Noiz kontsultatua: 2023-12-19).
5. «Imagine the Universe!» imagine.gsfc.nasa.gov (Noiz kontsultatua: 2023-12-19).
6. Miller, Bryan W.; Dolphin, Andrew E.; Lee, Myung Gyoon; Kim, Sang Chul; Hodge, Paul. (2001-12). «The Star Formation History of LGS 3» The Astrophysical Journal 562 (2): 713–726.  doi:10.1086/323853. ISSN 0004-637X. (Noiz kontsultatua: 2023-12-19).
7. McConnachie, Alan W.. (2012-06-05). «THE OBSERVED PROPERTIES OF DWARF GALAXIES IN AND AROUND THE LOCAL GROUP» The Astronomical Journal 144 (1): 4.  doi:10.1088/0004-6256/144/1/4. ISSN 0004-6256. (Noiz kontsultatua: 2023-12-19).
8. (Ingelesez) Hubble, Edwin Powell. (1982-01-01). The Realm of the Nebulae. Yale University Press ISBN 978-0-300-02500-2. (Noiz kontsultatua: 2023-12-19).
9. Kalirai, Jason S.; Beaton, Rachael L.; Geha, Marla C.; Gilbert, Karoline M.; Guhathakurta, Puragra; Kirby, Evan N.; Majewski, Steven R.; Ostheimer, James C. et al.. (2018). «Evidence for an Intermediate-Mass Milky Way from Gaia DR2 Halo Globular klusterra Motions» The Astrophysical Journal 8732: 118.  doi:10.3847/1538-4357/ab089f. Bibcode: 2019ApJ...873..118W..
10. Watkins, Laura L.; van der Marel, Roeland P.; Sohn, Sangmo Tony; Evans, N. Wyn. (2019). «Evidence for an Intermediate-Mass Milky Way from Gaia DR2 Halo Globular klusterra Motions» The Astrophysical Journal 8732: 118.  doi:10.3847/1538-4357/ab089f. Bibcode: 2019ApJ...873..118W..
11. van den Bergh, Sidney. (April 2000). «Updated Information on the Local Group» The Publications of the Astronomical Society of the Pacific 112770: 529–536.  doi:10.1086/316548. Bibcode: 2000PASP..112..529V..
12. Zucker, D. B.; Belokurov, V.; Evans, N. W.; Wilkinson, M. I.; Irwin, M. J.; Sivarani, T.; Hodgkin, S.; Bramich, D. M. et al.., L103 or.  doi:10.1086/505216. Bibcode: 2006ApJ...643L.103Z..
13. Martin, N. F.; De Jong, J. T. A.; Rix, H. W.., 1075–1092 or.  doi:10.1086/590336. Bibcode: 2008ApJ...684.1075M..
14. Cerny, W.; Simon, J. D.; Li, T. S.; Drlica-Wagner, A.; Pace, A. B.; Martínez-Vázquez, C. E.; Riley, A. H.; Mutlu-Pakdil, B. et al.. (2023). «Pegasus IV: Discovery and Spectroscopic Confirmation of an Ultra-faint Nanoa Galaxy in the Constellation Pegasus» The Astrophysical Journal 9422: 111.  doi:10.3847/1538-4357/aca1c3. Bibcode: 2023ApJ...942..111C..
15. Sand, David J.; Mutlu-Pakdil, Burçin; Jones, Michael G.; Karunakaran, Ananthan; Wang, Feige; Yang, Jinyi; Chiti, Anirudh; Bennet, Paul et al.. (2022). «Tucana B: A Potentially Isolated and Quenched Ultra-faint Nanoa Galaxy at D ≈ 1.4 MPC» The Astrophysical Journal Letters 935: L17.  doi:10.3847/2041-8213/ac85ee..
16. «A Nanoa disrupting - Andromeda XXVII and the North West Stream» Monthly Notices of the Royal Astronomical Society 4902: 2905–2917.  doi:10.1093/mnras/stz2529. Bibcode: 2019MNRAS.490.2905P..
17. Collins, Michelle L. M.; Charles, Emily J. E.; Martínez-Delgado, David; Monelli, Matteo; Karim, Noushin; Donatiello, Giuseppe; Tollerud, Erik J.; Boschin, Walter. (2022). «Pegasus V/Andromeda XXXIV–a newly discovered ultrafaint Nanoa galaxy on the outskirts of Andromeda» Monthly Notices of the Royal Astronomical Society: Letters 5151: L72–L77.  doi:10.1093/mnrasl/slac063. Bibcode: 2022MNRAS.515L..72C..
18. Mau, S.. (2020). «Two Ultra-faint Milky Way Stellar Systems Discovered in Early Data from the DECam Local Volume Exploration Survey» The Astrophysical Journal 8902: 136.  doi:10.3847/1538-4357/ab6c67. Bibcode: 2020ApJ...890..136M..
19. Martínez-Delgado, David; Karim, Noushin; Charles, Emily J E.; Boschin, Walter; Monelli, Matteo; Collins, Michelle L M.; Donatiello, Giuseppe; Alfaro, Emilio J.. (2022). «Pisces VII: Discovery of a possible satellite of Messier 33 in the DESI legacy imaging surveys» Monthly Notices of the Royal Astronomical Society 5091: 16–24.  doi:10.1093/mnras/stab2797. Bibcode: 2022MNRAS.509...16M..
20. Conn, Blair C.; Jerjen, Helmut; Kim, Dongwon; Schirmer, Mischa. (2018). «On the Nature of Ultra-faint Nanoa Galaxy Candidates. I. DES1, Eridanus III, and Tucana V» The Astrophysical Journal 8522: 68.  doi:10.3847/1538-4357/aa9eda. Bibcode: 2018ApJ...852...68C..
21. Nowakowski, Tomasz. (22 December 2015). Andromeda IV turns out to be a solitary gas-rich Nanoa galaxy. .
22. Tolstoy, Eline. (1999). «The stellar content of Local Group galaxies, Proceedings of the 192nd symposium of the International Astronomical Union» The Stellar Content of Local Group Galaxies 192: 218. ISBN 978-1886733824. Bibcode: 1999IAUS..192..218T..
23. Ziljstra, A. A.; Minniti, Dante. (April 1999). «A Nanoa Irregular Galaxy at the Edge of the Local Group: Stellar Populations and of IC 5152» Astronomical Journal 1174: 1743–1757.  doi:10.1086/300802. Bibcode: 1999AJ....117.1743Z..
24. «Cosmicflows-2: The Data» The Astronomical Journal 1464: 86. 2013  doi:10.1088/0004-6256/146/4/86. Bibcode: 2013AJ....146...86T..
25. Jensen, Joseph B.; Tonry, John L.; Barris, Brian J.; Thompson, Rodger I.; Liu, Michael C.; Rieke, Marcia J.; Ajhar, Edward A.; Blakeslee, John P.. (February 2003). «Measuring Distances and Probing the Unresolved Stellar Populations of Galaxies Using Infrared Surface Brightness Fluctuations» Astrophysical Journal 5832: 712–726.  doi:10.1086/345430. Bibcode: 2003ApJ...583..712J..
26. Grocholski, Aaron J.; Aloisi, Alessandra; van der Marel, Roeland P.; Mack, Jennifer; Annibali, Francesca; Angeretti, Luca; Greggio, Laura; Held, Enrico V. et al.. (20 October 2008). «A New Hubble Space Telescope to NGC 1569: Starburst Properties and IC 342 Group Membership» Astrophysical Journal Letters 6862: L79–L82.  doi:10.1086/592949. Bibcode: 2008ApJ...686L..79G..
27. Pal3. .
28. Fadely, R.; Willman, B.; Geha, M.; Walsh, S.; Muñoz, R. R.; Jerjen, H.; Vargas, L. C.; Da Costa, G. S.., 88 or.  doi:10.1088/0004-6256/142/3/88. Bibcode: 2011AJ....142...88F..
29. Voggel, Karina; Hilker, Michael; Baumgardt, Holger; Collins, Michelle L.M.; Grebel, Eva K.; Husemann, Bernd; Richtler, Tom; Frank, Matthias J.. (2016). «Probing the boundary between star klusterras and Nanoa galaxies: A MUSE view on the dynamics of Crater/Laevens I» Monthly Notices of the Royal Astronomical Society 4603: 3384–3397.  doi:10.1093/mnras/stw1132. Bibcode: 2016MNRAS.460.3384V..
30. Cantu, Sarah A.; Pace, Andrew B.; Marshall, Jennifer; Strigari, Louis E.; Crnojevic, Denija; Simon, Joshua D.; Drlica-Wagner, A.; Bechtol, K. et al.. (2021). «A Deeper Look at DES Nanoa Galaxy Candidates: Grus I and Indus II» The Astrophysical Journal 9162: 81.  doi:10.3847/1538-4357/ac0443. Bibcode: 2021ApJ...916...81C..

Kanpo estekak

• Datuak: Q3944
• Multimedia: Local Group / Q3944