Glaziar-zirku

Glaziar-zirkua anfiteatro formako sakonune bat da, glaziar-higadurak horma menditsuetan edo haranen sorreran sortutakoa.^[1] Glaziarraren metatze- edo elikatze-eremuari dagokio, non elur-masa konprimitua labainketaz mugitzen den eta, horrela, urraduraz, harkaitz-konkabitate zirkular edo erdizirkular bat eratzen den. Glaziarra desagertu denean, zirkua glaziar-aintzira batek edo gehiagok har dezakete.

Gavarnieko zirkua, Monte Perdido mendigunean (Pirinioak).

Soiernseenak, Karwendel mendietan (Alemania) dauden bi glaziar-aintzira.

Mont Blanceko Alpeetako Mont Dolent glaziarretako batean udan irekitako errimaia.

Haran-glaziarren kasuan, glaziar-zirkua goi-ibarrean dago, glaziar-ibaiaren abiapuntuan. Zirkuek aulki edo anfiteatro itxura izan dezakete, eta hegal malkartsuak edo ia bertikalak dituzte, gailurrez inguratuta.

Ezaugarriak

Glaziar-zirku mota ugari egon arren, ezaugarri morfologiko jakin batzuk dituzte, eta, horri esker, mendi-uharretako harrera-arroetatik bereiz daitezke:^[2]

• Goiko paretak antzinako glaziarraren errimaiatik gora daude, eta glaziarren urradurak ez zituen limatu. Gainera, malda handiak dituzte, eta gainazal irregularra dute, harkaitzari itsatsitako izotz-blokeak erori egin direlako.
• Zirkuaren hondoak bere paretek baino askoz ere malda txikiagoa du. Izotzak higatutako harkaitz aborregatuak erakusten ditu, eta, batzuetan, kordoi morreniko paraleloak, aldaparen noranzkoan. Arro itxura izan dezake edo horizontala izan daiteke eta glaziar-aintzira bat edo batzuk izan ditzake.
• Anfiteatroetako zirkuetan, zeharkako ebakidurak U edo azpil formako sekzio bat erakusten du, eta hegalen altuera arroaren zabalera baino txikiagoa da.
• Zirkuko atalasearen azpitik (beheko ertza), aldapa areagotu egiten da, eta glaziar-haranaren hasiera markatzen du (antzinako glaziar-hizkuntza).
• Iparraldera begira dauden mendikateen hegal edo isurialdeetan dira nagusi (ipar hemisferioan), udan batez ere intsolazio txikia izaten baitute. Arrazoi beragatik, hegoaldera begira dauden mendi-hegalek oso izotz gutxi edo bat ere ez dute gordetzen, ez bakarrik udan intsolazio gehiago dagoelako, baizik eta mendi-hegal horiek eguterakoak direlako, eta horrek izotza urtzen laguntzen du, lurzoru harritsuaren tenperatura altuengatik. Are gehiago, hegoaldera begira dauden isurialdeetan, zirku glaziarrak oso urriak dira, edo ez dira existitzen.

Errimaiaren garrantzia

Errimaia glaziar-zirkuaren alboetako izotzean dagoen arraildura horizontala da, eta mendiko arrokei itsatsitako izotz finkoa eta mugimenduan dagoen glaziar beraren izotza, justu azpian dagoena, banatzen ditu. Uda hasieran, errimaia ireki egiten da, eta bere altueran dagoen arroka eguneko tenperatura-aldaketen eta izotz-urtze ziklo errepikatuen eraginpean uzten du. Izoztearen eraginpean, arroka desegiten doa eta goiko arrokak askatzen ditu, forma irregularrak eta ia bertikalak emanez. Glaziarrak elur iraunkorren beheko mugaren gainetik jaiotzen direnez, antzinako zirkuen inguruko formazioen azterketak iraganeko elurren mugei eta klima aldaketari buruzko informazioak ematen ditu.^[3]

Erreferentziak

1. Circo glaciar. Montipedia.
2. Les formes d'ablation majeures. Les cirques glaciaires. geoglaciaire.net 7 de febrero de 2011.
3. Cirque. Encyclopædia Britannica 2017.

Kanpo estekak

• Datuak: Q388227