From Wikipedia, the free encyclopedia
2022ko Irango istiluak edo Mahsa Aminiren heriotza salatzeko protestak 2022ko irailaren 14an hasi ziren Iranen, Mahsa Amini emakume kurdua atxilotu eta Irango polizia erlijioso islamikoak jipoitu ostean.[1]
2022ko Irango istiluak | |
---|---|
Mota | manifestazio protesta matxinada |
Honen izena darama | Mahsa Amini |
Denbora-tarte | 2022ko irailaren 17a - |
Data | 2022 |
Argumentu nagusia | women's rights in Iran (en) death of Mahsa Amini (en) |
Kokaleku | Teheran Sanandaj Zahedan Kurdistango probintzia Izeh (en) Maxhad Raxt Sari Khuzestan Xiraz Karaj Arak Sistan eta Balutxistan, Iran Iran Iran |
Herrialdea | Iran |
Abiapuntu | Kurdistango probintzia |
Kausa | death of Mahsa Amini (en) |
Pertsona hilak | 522 (2023ko urtarrilaren 15a) |
Pertsona zaurituak | 898 |
Komunikabide | |
Osatuta | |
Hashtag | #MahsaAmini, #مهسا_ایمنی, #OpIran, #IranProtests, #Mahsa_Amini, #MahsaAminii eta #IranProtests2022 |
Protestak Saqqez, Sanandaj, Divandarreh, Baneh eta Bijar hirietan hasi ziren Kurdistango probintzian, eta gero Irango beste leku batzuetara zabaldu ziren. Protesta horiek berehala zabaldu eta hurrengo egunean, Teheran, Hamedan, Mashhad, Sabzevar, Amol, Isfahan, Kerman, Shiraz, Tabriz, Rasht, Sari, Karaj, Tonekabon, Arak, Ilam eta beste hiri asko batu ziren protesta horietara.[2][3] Azaroaren 20an, 410 hildako eta 17.251 preso eragin zituzten.[4]
2022an Munduan zehar elkartasun protestak jazo ziren, hala nola Alemanian, Parisen, Suedian, Grezian, Txilen, New Yorken, Londresen, Australian... Halaber, mundu zabalean emakumeek beren ilea moztu zuten Iranen sufritzen duten askatasun falta salatzeko.[5][6]
Mahsa Amini 22 urteko herritar irandarra zen, jatorriz Saqezekoa, Kurdistango probintzian. Familia intelektual batek hazi zuen, eta hiri kurdu batean bizi izan zen, non jendea Irango gobernuen errepresio gogorrenaren pean egon den.[7][8][9]
Irailaren 14an, asteartea, arratsaldeko 6:00ak aldera atxilotu zuten Amini Moralaren Poliziako agenteek, Teheranen dagoen Shahid Haqani autobideko Shahid Haqani metro-geltokitik gertu. Kiaresh Amini nebak protesta egin ondoren, arreba atxiloketa-zentrora eramango zutela esan zioten, "informazio-klase" bat jasotzeko, eta ordubetean askatuko zutela, baina Kasra ospitalera eraman zuten anbulantzian.[10][11][12]
Bi egunez, Teherango Kasra ospitalean egon zen Amini koman, eta horrek jendearen sentimenduak piztu zituen, eta beste behin ere Orientazio Patruilaren eta hijabari buruzko legearen aurkako protesta eragin zuen.[13][14]
Bi egunez koman egon ondoren, Kasra ospitaleko zainketa intentsiboetako unitatean (Teheran) hil zen Amini.[15] Fars berri-agentzia erdi-ofizialak jakinarazi zuen Amini 2022ko irailaren 16an hil zela.[16][17]
Mahsa Aminiren heriotzaren ondoren, hainbat hiritako pertsonak, Teheran hiriburua eta Saqqez bere jaioterria barne, kalera irten eta kontsignak garrasika aritu ziren Irango Gobernuaren aurka. Polizia-indar bereziek Irango manifestazio horiek erreprimitu egin zituzten.[18][19]
Hil eta bi egun geroago, protestek eta herri-atsekabearen adierazleek aurrera jarraitu zuten. “Emakumeak, bizitza eta askatasuna” aldarrikatu zuten manifestazio-talde bat sartu zuen Teherango Unibertsitatean, Aminiren heriotzagatik.[20]
Masha Aminiren heriotzagatiko protestek, gutxienez, lau pertsonaren heriotza eragin zuten, eta 75 pertsonatik gora zauritu ziren Irango segurtasun organismoek egindako tiroen ondorioz. Gertaera gehienak Irango Kurdistanen izan ziren.[21][22] 75 pertsona baino gehiago hil ziren Irango manifestazioen errepresioan, hil ondorengo hamar egunetan, Mahsa Amini gaztearen heriotza gaitzesteagatik.[23][24]
Emakume irandarrek ilea moztu eta hijab-a ere erre zuten Mahsa Aminiren heriotzagatik protesta egiteko, bere sare sozialetan protesta egiteko modu baketsua jarriz.[25][26]
Ehunka pertsona atera ziren kalera munduko hiriburu handietatik, batez ere emakumeak eta gazteak. Masha Amini gaztearen heriotzagatiko protestekin bat egin zuten, eta Irango lege islamiarren errepresioaren aurka borrokatu ziren, gertaerak argitzea eta errudunentzako zigorra eskatuz.[27][5][6]
Gheis Ghoreishi analista kontserbadoreak bere sare sozialetan esan zuen moralaren polizia sistema politiko teokratiko persiarrarekiko gorroto-fabrika bat dela.
“Erlijioso gehienek ez dute babesten seme-alaben aurkako indarkeria, legez kanpokoa eta diziplinarik gabea”.[28]
Olaf Scholz-ek, Alemaniako kantzilerrak, Mahsa Aminiren heriotza "beldurgarritzat" jo zuen, poliziaren zaintzapean, eta bere tristezia adierazi zuen protestetan "emakume ausartak" hiltzeagatik. Emakumeek beren erabakiak hartzeko eta beldurrez ez bizitzeko aukera izan behar zutela gaineratu zuen.[29]
Gabriel Boric Txileko presidenteak, Nazio Batuen Segurtasunaren Erakundearen (NBE) Batzar Nagusian egindako hitzaldian, omenaldia egin zion Mahsa Aminiri, eta mundu osoko boteretsuek botere-abusua desagerrarazteko deia egin zuen.[30][31][32]
Estatu Batuetako Gobernuak emakumeen aurkako indarkeriaren amaiera eskatu zuen Iranen, Robert Malley bozeramalearen eta Irani buruzko Estatu Departamentuaren ordezkari bereziaren bidez.[20]
Antony Blinken estatubatuar idazkariak Twitter-en hauxe argitaratu zuen: "Aminik bizirik egon behar zuen gaur. Estatu Batuek eta Irango herriak negar egiten diote. Irango gobernuari eskatzen diogu emakumeen jazarpen sistemikoari amaiera eman diezaion eta protesta baketsua egin dezan".[33]
Joe Biden Estatu Batuetako presidenteak, 2022ko irailaren 21ean Nazio Batuetako munduko liderren urteko diskurtsoan, Iranen emakumeen egoerari eta Mahsa Aminiren heriotzari buruz hitz egin zuen, eta Irango emakumeekiko elkartasuna adierazi zuen.[34]
Frantziako Kanpo Harremanetarako Ministerioak Mahsa Amini hil zuen tortura gaitzetsi zuen.[35]
Emakume irandarrek bezala, 50 abeslari, ekintzaile eta aktorek baino gehiagok beren indarra bidali nahi izan zuten ilea moztuz eta bideoa sare sozialetara igoz. Frantziar ospetsuen artean, Juliette Binoche, Marion Cotillard, Isabelle Adjani, Charlotte Gainsbourg, Jane Birkin, Isabelle Huppert edo Bérénice Bejo egon ziren.[6]
Italiak gaitzetsi egin zuen Aminiren heriotza tuit batean Farnesinak Mahsaren heriotzagatiko mina adierazi zuen eta ekintza horren egileak identifikatu eta horregatik erantzun beharko zutela espero zuela.[33][36]
Giza Eskubideetarako Ravina Shamdasani Nazio Batuen goi-komisarioaren bulegoko bozeramaileak Mahsa Aminiren heriotzari buruzko ikerketa egiteko eskatu zuen.[37]
Europar Batasuneko zenbait funtzionariok beren heriotza kondenatu zuten. Josep Borrell EBko kanpo-politikako buruak bere heriotza "onartezina" zela esan zuen.[38] Bozeramaile batek jakinarazpen bat eman zuen Mahsa Aminiri gertatutakoa onartezina zela eta hilketa horren egileek kontuak eman behar zituztela esanez.[39]
Amnistia Internazionalak Mehsa Aminiren heriotza susmagarriari buruzko ikerketa penala eskatu zuen Iranen. Erakunde horren arabera, "agente eta funtzionario arduradun guztiak" justiziaren aurrera eraman behar dira, eta "atxiloketa-zentroan tortura eta bestelako tratu txarrak eragin zituzten baldintzak" penaletik ikertu behar dira.[11][40][41]
Human Rights Watch-ek Aminiren heriotza "krudela" izan zela esan zuen, eta honelaxe idatzi zuen:
"Irango agintariek hijabaren derrigorrezko legea bertan behera utzi beharko lukete, eta emakumeei beren independentzia eta eskubideak galarazten dizkieten beste lege batzuk ezabatu edo zuzendu".[42][43] Gobernuz kanpoko taldeak kezka handiagoa sortu zuen gobernuko funtzionarioen indarkeriak protesten aurrean.[44]
Irango Giza Eskubideen Zentroa: Mahsa Amini, Errepublika Islamiarreko emakumeen aurkako gerraren biktimatzat hartzen da, eta Irango emakumeen aurkako indarkeria mundu osoan indarrez gaitzestea eskatu zuen, jakineko eta ekidin daitezkeen tragediak saihesteko.[45]
Irango Gobernuaren eta Estatuko afiliatuen hainbat web gune 'erorita' egon ziren Anonymous pirata informatikoei lotutako Twitter kontu batek haien aurkako eraso zibernetikoak bota zituela esan eta gero, Mahsa Amini hil ondoren protestak babesteko, besteak beste Ali Jamenei Irango buruzagi gorenaren Orrialde elektronikoa.[46][47]
Funtzionario iraniarrek kritikak errefusatu dituzte arrazoi politikotzat hartuta, eta identifikatu gabeko herrialde atzerritarrak salatu zituzten istiluak sustatzen zituztela-eta.[33]
Ebrahim Raisi presidenteak Ahmad Vahidi barne-ministroari eskatu zion "gertaeraren arrazoia lehenbailehen eta arreta bereziarekin ikertzeko".[48]
"Emakumeen eskubideen eta giza eskubideen aldeko gerrarik handiena gertatzen ari da Iranen. Lurrean bizi bazara eta isilik geratzen bazara, inoiz ezingo duzu emakumeen eskubideei buruz hitz egin, berriro ere."[55]
Aryana Sayeed, Reece James, Kourtney Kardashian, SZA, Hailey Bieber, Mark Ruffalo, Diplo, Finneas, Sophie Turner, Bebe Rexha, Bella Hadid, Jessie J, Lily James, Pam Hogg, Margaret Atwood, Pearl Jam , Damiano David, Ebru Gündeş, LP, Lili Reinhart, Ashley Benson, Death metal-banda, Misha Collins, Nazanin Boniadi, Justin Bieber, Kim Kardashian eta beste hainbatek Mahsa Aminen heriotzaren aurrean erreakzionatu zuten.[56]
Bill Clinton, Hillary Clinton, Nancy Pelosi, Farah Pahlavi, Masoud Barzani, Justin Trudeau, Masud Gharahkhani, Annalena Baerbock, Mélanie Joly eta beste batzuek Mahaminiren heriotzaren aurrean erreakzionatu zuten.[57][58]Irango buruzagi gorenak deitoratu egin zuen neska bere osasunari buruzko zurrumurruen erdian hil izana, eta adierazi zuen jokoan dagoena ez dela buruko hijaba, Irango errepublika islamiarra baizik.[59]
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.