Kretaceo

Kretaceo estas epoko en la geologia historio de la Tero, la plej juna en Mezozoiko (la "meza" erao post la ekapero de bestoj). Ĝi komenciĝis antaŭ ĉirkaŭ 145 milionoj da jaroj kaj finiĝis antaŭ proksimume 65 milionoj da jaroj. Ĝin sekvis la epoko Paleoceno (parto de Paleogeno), kaj siavice ĝi sekvis Ĵurasion.

Pliaj informoj eono, erao ...

**Geologiaj periodoj** (simpligita)
komenco Antaŭ Nuno kaj longo de daŭro en mil. da jaroj (rondumitaj al entjeroj)
eono	erao	periodo	p	d
fanerozoiko	kenozoiko	kvaternaro	3	3
		neogeno	23	20
		paleogeno	66	43
	mezozoiko	kretaceo	145	79
		ĵurasio	201	56
		triaso	252	51
	paleozoiko	permio	299	47
		karbonio	359	60
		devonio	419	60
		silurio	443	24
		ordovicio	485	42
		kambrio	541	56
proterozoiko			2500	1959
arĥaiko			4000	1500
hadaiko			4600	600

Fermi

Dum la kretaceo aperas floraj plantoj, evoluas la mamuloj; abundas dinosaŭroj, Globotruncana, Hippurites. Fine de la epoko elmortas la dinosaŭroj, amonitoj, kaj plimulto de rampuloj.

La nomo Kretaceo venas de la latina vorto creta kun la signifo de "kreto" (la latina vorto povas ankaŭ signifi "argilo", sed ne en tiu ĉi okazo). Fakte, vastaj tavoloj el kreto (kiu estas blanka kalkoŝtono el subtila polvo) formiĝis en tiamaj maroj dum Kretaceo.

Estas du ĉefaj partoj de Kretaceo:

malsupra Kretaceo (frua Kretaceo; "malsupra" ĉar la rokoj de tiu epoko estas pli sube en la geologiaj tavoloj), ĝis antaŭ ĉ. 100 milionoj da jaroj;
supra Kretaceo (malfrua Kretaceo), poste.

Ĉiu parto dividas en pli mallongaj epokoj.

La limo K-T estas la limo inter Kretaceo kaj Terciaro (= Paleogeno + Neogeno), okazinta antaŭ ĉ. 65 milionoj da jaroj. En pluraj lokoj eblas vidi ne nur la malsamon inter kretaceaj kaj terciaraj rokoj, sed ankaŭ, inter ili, tavoleton tre maldikan (malpli ol 1 cm) kaj multe pli riĉan je iridio. Ĉar iridio ne abundas en normalaj rokoj, sed estas facile trovebla en meteorŝtonoj, tiu tavoleto estas unu el la postsignoj de la falo de granda meteorŝtono je la fino de Kretaceo; la plimulto de la fakuloj opinias ke tiu meteorŝtono, falinta sur la nunan sudan Meksikon, estis la ĉefa kaŭzo de la malapero de multegaj specioj de bestoj, inter kiuj ĉiuj dinosaŭroj kaj amonitoj.

Dum Kretaceo la evoluo de reptilioj atingis sian verton, antaŭ la subita malapero de la plimulto de la specoj je la fino de la epoko. Inter ili estis famaj dinosaŭroj, kiel tiranosaŭroj, triceratopoj kaj argentinosaŭroj, flugilhavaj reptilioj kiel pteranodontoj, maraj reptilioj kiel iktiosaŭroj kaj mozasaŭroj; estis ankaŭ krokodiluloj kaj testuduloj, kune kun pli malgrandaj reptilioj, inter kiuj serpentoj (ekaperintaj nur dum la antaŭa epoko, Ĵurasio).