Rebo (latina vīnea "vito", "vitejo", de vīnum "vino") en la plej mallarĝa signifo estas la vito (Vitis), sed pli ĝenerale ĝi povas rilati al iu planto kun kreskokutimo de grimpantaj tigoj aŭ vagobranĉoj. La vorto ankaŭ povas rilati al tiaj tigoj aŭ vagobranĉoj mem, ekzemple kiam uzite en tigoplektaĵo .[1][2]
Speciale konata formo de "rebo" estas vito. La esprimo "grimpulo" estas uzita por ĉiuj grimpoplantoj.[3]
Grimpoplantoj
Grimpanta planto aŭ grimpoplanto estas la nomo de tiuj plantoj, kiuj havas specifan kreskan formon. Ili ne havas apogajn strukturojn (trunko, branĉoj), sed grimpas sur aliaj plantoj, muroj, ks.. La grimpoplantoj povas esti unujaraj aŭ plurjaraj. Estas ĉirkaŭ 2500 specioj en ĉirkaŭ 90 plantaj familioj. Oni uzas la grimpoplantojn ofte kiel ornamplantojn en ĝardenoj aŭ sur domoj. Pli ĝenerala scienca termino por ia grimpoplanto estas epifito, kiu kreskas sur alia planto, sed ne nutras sin el tiu ĉi (PIV2). Tamen, se grimpoplanto radikas en la grundo, ĝi ne estas konsiderata kiel epifito. Temas do pri diferencaj nocioj, ne pri sinonimoj.
Iaj plantoj ĉiam kreskas kiel reboj, dum kelkaj kreskas kiel reboj nur parton de la tempo. Ekzemple, toksikodendro kaj dolĉamaro povas kreski kiel malaltaj arbedoj kiam subteno ne estas havebla, sed iĝos reboj kiam subteno estas havebla.
Rebo elmontras kreskomanieron bazitan sur longaj tigoj. Tio havas du celojn. Rebo povas uzi rokosurfacojn, aliajn plantojn, aŭ aliajn subtenojn por kresko prefere ol investado de energio en amaso da subtena histo, ebligante la planton atingi sunlumon el minimuma peno. Tio estis tre sukcesa kreskoformularo por plantoj kiel ekzemple kudzuo kaj japana lonicero, kiuj ambaŭ estas invadaj specioj en partoj de Nordameriko. Ekzistas kelkaj tropikaj reboj kiuj evoluigas skototropismon, kaj kreskas for de la lumo, speco de negativa fototropismo. Kresko for de lumo permesas al la rebo atingi arbotrunkon, kiun ĝi tiam povas surgrimpi al pli brilaj regionoj.[4]
La reba kreskoformo ankaŭ povas ebligi al plantoj koloniigi grandajn areojn rapide, eĉ sen grimpi alten. Tio estas la kazo ĉe litorino kaj glekomo. Ĝi ankaŭ estas adaptado al vivo en areoj kie malgrandaj pecetoj da fekunda grundo estas najbaraj al senŝirmaj areoj kun multe da sunlumo sed malgranda aŭ neniu grundo. Rebo povas enradikiĝi en la grundo sed havi la plej grandan parton de siaj folioj en la pli brila, eksponita areo, ricevante la plej bonan de ambaŭ mondoj.
Grimpokutimo evoluis sendepende en pluraj plantofamilioj, uzante multajn malsamajn grimpometodojn.[5] Kelkaj plantoj grimpas preter plektado de siaj tigoj ĉirkaŭ subteno (ekz., iksioj, ipomoeaj specioj). Aliaj grimpas pere de gluaj kromradikoj (ekz., hedero, hederaj specioj), kun vindaj petioloj (ekz. Clematis specioj), aŭ uzantaj ĉirojn, kiuj povas esti specialaj ŝosoj (Vitacoj), folioj (Bignoniacoj), aŭ eĉ infloreskoj (Passiflora). Aliaj grimpas uzante dornojn, kiuj trapikas la subtenaĵon (ekz. grimprozo); aŭ pere de aliaj kurbigitaj strukturoj, kiel ekzemple kurbigitaj branĉoj (ekz. Artabotrys hexapetalus). La grimpkatenarbusto (Pieris phillyreifolia) estas ligneca arbedo-rebo kiu grimpas sen gluaj radikoj, ĉiroj, aŭ dornoj. Ĝi direktas sian tigon en fendeton en la ŝelo de fibrecaj ŝelarboj (kiel ekzemple kalva cipreso) kie la tigo adoptas platpremitan profilon kaj kreskas supren laŭ la arbo sub la ekstera ŝelo de la mastroarbo. La katenarbusto tiam sendas branĉojn kiuj aperas proksime de la pinto de la arbo.[6] Specioj de Parthenocissus (Vitacoj) produktas plektantajn ĉirojn kiuj estas modifitaj tigoj, sed kiuj ankaŭ produktas alteniĝajn kusenetojn ĉe la fino kiu alkroĉas sin sufiĉe forte al la subteno. La evoluo de grimpokutimo estis implikita kiel decida novigo asociita kun la evolua sukceso kaj diversigo de kelkaj taksonomaj plantgrupoj.[7] La plej multaj reboj estas angiospermoj. Tiuj povas esti dividitaj en lignecaj reboj aŭ lianoj, kiel ekzemple visterio, kivifrukto, kaj ordinara hedero, kaj herbecaj (ne-lignecaj) reboj, kiel ekzemple iksio.
Iu grupo de reboplantoj estas la filikogenro Lygodium, nomitaj grimpofilikoj. La tigo mem ne grimpas, sed fakte la frondoj (folioj) faras. La frondoj disvolviĝas de la pinto, kaj teorie neniam maldaŭrigas kreski. Intertempe, ili povas formi arbustarojn kiam ili disvolviĝas super aliaj plantoj, rokosurfacoj, kaj bariloj.
Uzo kiel ĝardenplantoj
Ĝardenistoj povas eluzi la tendencon de grimpoplantoj al rapida kresko. Se plantekrano estas dezirita rapide, grimpulo povas atingi tion. Grimpuloj povas esti kreskigitaj super muroj, pergoloj, bariloj, ktp. Grimpuloj povas esti kreskigitaj super aliaj plantoj por krei plian allogaĵon. Artefarita subtenaĵo ankaŭ povas esti disponigita. Kelkaj grimpuloj grimpas memstare; aliaj necesigas laboron, kiel ekzemple ligadon kaj formadon.
Kelkaj specoj de reboj
- Botelkukurbo
- Gigantkukurbo
- Bugenvilo
- Ordinara hedero
- Kukumo
- Traŭbo
- Japana lonicero
- Kudzuo
- Lufo
- Lygodium
- Iksio* Nepenthes
- Grenadilo aŭ Pasifrukto
- Latiro
- Rhus toxicodendron*, venena Sumako
- Virginia Creeper
- Vitis
- Visterio
Bildaro
Rebo surgrimpanta ŝtalan fiksŝtupetaron
Grimpoplanto, kovrante kamentubon
Apogmuro kovrita per reboj
Lianoj en Barato
Grimpoplanto Ipomoea tricolor
Referencoj
Vidu ankaŭ
Eksteraj ligiloj
Wikiwand in your browser!
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
