Fitolakacoj

La fitolakacoj^[2] (latine Phytolaccaceae) estas planta familio el la dukotiledonaj angiospermoj. Tiu familio apartenas al la ordo kariofilaloj (Caryophyllales). Ĝi enhavas 13 genrojn kaj ĉirkaŭ 60 speciojn^[1],[3]. Ĝia tipa genro estas fitolako^[2].

Kiel legi la taksonomion Fitolakacoj
amerika fitolako (Phytolacca americana)
Biologia klasado
Regno: plantoj Plantae Subregno: trakeofitoj Tracheophyta Superdivizio: spermatofitoj Spermatophyta Divizio: angiospermoj Angiospermae Klaso: dukotiledonoj Magnoliopsida Ordo: kariofilaloj Caryophyllales Familio: fitolakacoj Phytolaccaceae R.Br. [1]
Tipa genro
fitolako Phytolacca L.
Subfamilioj
Phytolaccoideae Rivinoideae Agdestidoideae
Aliaj Vikimediaj projektoj
Sistematiko en Vikispecioj
Komunejo pri Fitolakacoj
v • d • r

Tiuj plantoj kreskas en la tropikaj kaj moderaj regionoj tutmonde, precipe en la Neotropiso.

Priskribo

Vegetativaj karakterizaĵoj

La taksonoj de tiu familio estas ofte altaj, unujaraj aŭ multjaraj herrbaj plantoj malofte lignaj plantoj: arbustoj, arboj aŭ lianoj. La alterne starantaj kaj spirale ordigitaj folioj estas kun petioloj aŭ sen petioloj. La simpla foliplato povas esti ĉe kelkaj specioj dika kaj karnoza. La foliranda estas glata. Stipuloj nur maloftas (etaj ekzemple estas ĉe Seguieria).

Generaj karakterizaĵoj

La floroj staras unuope au multope en grapolaj, spikaj, paniklaj aŭ cumaj floraroj kune kun brakeoj. La plej ofte duseksaj floroj estas ofte kvar aŭ kvinnombraj. La floroj estas unuseksaj, tiam la specioj estas dioikaj. Plej ofte estas kvar aŭ kvin sepaloj. Petaloj mankas. Ekzistas kvar, kvin aŭ multaj (ĝis 100) fekundaj stamenoj; la filamentoj ofte estas kunkreskintaj je la bazo. Ekzistas plej ofte kvar ĝis 12 (1 ĝis 16) epoginaj karpeloj. Ili povas esti liberaj au kunkreskintaj al unu ovarioj. Po karpelo nur ekzistas unu ovolo en libera centra situo. Pistilo kaj stigmo ekzistas tiom kiom karpeloj.

Formiĝas tre diversaj frukttipoj: se la karpeloj estas kunkreskinta, formiĝas kapsulfruktoj aŭ beroj, se la karpeloj estas liberaj, la fruktoj povas stari unuope aŭ kunigita en fruktaro. Seguieria formas flugilhavaj nuksfruktoj.

La baza kromosomnombro estas n = 9.

Enhavosubstancoj

La vaksoj sur la kutikulo havas la formon de platetoj. Akumuliĝas kalcioksalato-kristaloj.

Taksonomio

Ene de la ordo de la kariofilaloj, en la grupo de la betalenhavaj familioj la fitolakacoj kune kun la Sarcobataceae kaj Nyctaginaceae formas kladon. Tiuj tri familioj estas komunaj ke ili nu havas unu solan ovolon po karpelo.

La familia nomo Phytolaccaceae estis publikigita unuafoje en la jaro 1818 de Robert Brown en Narrative of an Expedition to Explore the River Zaire, 454 unua publikigo. tipogenro estas Phytolacca L.. La nomo Phytolacca signifas „lakplanto“ kaj konsistas el la greka vorto phyton por planto kaj la itala lacca aŭ mezepoka latina laca por lako. tiu rilatas al la ruĝ betalainkoloraĵo en la beroj.

En la familio de la fitolakacoj (Phytolaccaceae) ekzistas tri subfamilioj kun ĉirkaŭ 15 (ĝis 18) genroj kaj 45 ĝis 65 specioj:^[4]

habito, folioj kaj floraroj de Hilleria latifolia

Petiveria alliacea, ilustraĵo

sangobero (Rivina humilis)

Trichostigma peruvianum

• Subfamilio Phytolaccoideae ARN. (sin.: Sarcocaceae ADANS.): kun kvar genroj kaj ĉirkaŭ 31 specioj:
  • Anisomeria DON: La ses specioj kreskas en Ĉilio.
  • Ercilla JUSS.: La tri specioj kreskas en Ĉilio.
  • Nowickea J.MARTÍNEZ & J.A.MCDONALD: La du specioj kreskas nur en Meksiko .^[5]
  • Fitolako (Phytolacca L.): La ĉirkaŭ 25 specioj precipe kreskas en la Nova Mondo kaj troviĝas en Nordameriko (ses specioj), Meksikio, Karibaj insuloj, meza kaj suda Ameriko, Eŭrazio, Afriko, Aŭstralio kaj la Pacifikaj insuloj.

• Unterfamilie Rivinoideae NOWICKE (si.: Hilleriaceae NAKAI, Petiveriaceae C.AGARDH, Riviniaceae C.AGARDH, Seguieriaceae NAKA}): Ĝi havas naŭ genroj kun ĉirkaŭ 13 specioj:
  • Gallesia CASAR.: La ĉirkaŭ kvar specioj hejmiĝas en Peruo kaj Brazilo. Ili odoras kiel kuirejaj cepoj.
  • Hilleria VELL. (sin.: Mohlana MART.): Kun ĝis ses specioj ili estas disvastigita en Sudameriko. unu specio hejmiĝas ankaŭ en Afriko, Madagaskaro kaj sur la Maskarenoj.
  • Ledenbergia KLOTZSCH EX MOQ. (syn.: Flueckigera KUNTZE): La kvar ĝis ses specioj estas disvastigita en la Neotropiso.
  • Monococcus F.MUELL.: Ĝi nur havas unu specion:
    • Monococcus echinophorus F.MUELL.: Ĝi hejmiĝas sur la Pacifika insuloj kaj en Aŭstralio nur en Kvinslando kaj Novsudkimrio.
  • Petiveria L.: Ĝi nur havas unu specion:
    • Petiveria alliacea L.: Ĝi troviĝas en la Neotropiso.
  • Rivina L.: Ĝi nur havas unu specion:
    • sangobero (Rivina humilis L.): Ĝi estas disvastigita en la Neotropiso, sur la pacifikaj insuloj kaj en Aŭstralio.
  • Schindleria H.WALTER: La nur tri specioj hejmiĝas en Peruo kaj Bolivior.
  • Seguieria LOEFL.: La ĉirkaŭ ses specioj estas disvastigitaj en la tropika Sudameriko. Ili posedas stipulojn.
  • Trichostigma A.RICHARD (Sin.: Villamilla RUIZ & PAV.): La ĉirkaŭ tri specioj trivigas en la Neotropiso.

• Subfamilio Agdestidoideae NOWICKE (sin.: Agdestidaceae NAKAI): Ĝ nur havas unu monotipa genro:
  • Agdestis MOC. & SESSÉ EX DC.: Ĝi havas nur unu specio:
    • Agdestis clematidea MOC. & SESSÉ EX DC.: Ĝi estas liano kaj hejmiĝas de la suda Usono ĝis Nikaragvo.

Kelkaj aŭtoroj enordigas la specioj de la familio Gisekiaceae kun la sola genro: Gisekia L. (kun ĉirkaŭ ses specioj) kiel subfamilio Gisekioideae aŭ eĉ ene de la subfamilio Rivinioideae en la familio de la Phytolaccaceae.

Ankaŭ ne plu al la Fitolakacoj apartenas ^[4]:

• Achatocarpus TRIANA → Achatocarpaceae
• Barbeuia THOUARS → Barbeuiaceae
• Lophiocarpus TURCZ. → Lophiocarpaceae
• Phaulothamnus A.GRAY → Achatocarpaceae
• Stegnosperma BENTH. → Stegnospermataceae

Laŭ WFO kaj TPL

Laŭ World Flora Online kaj The Plant List (13 jun. 2020)^[1],[3], jen ĉi-sube la listo de la akceptitaj taksonoj, kaj ties Esperantaj nomoj^[6]:

• Angiospermae - angiospermoj
  • Caryophyllales Juss. ex Bercht. & J.Presl - kariofilaloj
    • Phytolaccaceae R.Br. - fitolakacoj
      • Agdestis Moc. & Sessé ex DC. - agdesto
      • Anisomeria D. Don - anizomerio
      • Ercilla A. Juss. - ercilo
      • Gallesia - galezio
      • Hilleria - hilerio
      • Ledenbergia - ledenbergio
      • Microtea - mikroteo
      • Petiveria - petiverio
      • Phytolacca L. - fitolako^[2]
      • Rivina - rivino
      • Schindleria - ŝindlerio
      • Seguieria - segierio
      • Trichostigma - trikostigmo

Fontoj

• Die Familie der Phytolaccaceae ĉe APWebsite. Beschreibung)
• Die Familie der Phytolaccaceae Arkivigite je 2015-11-04 per la retarkivo Wayback Machine ĉ DELTA von L. Watson & M. J. Dallwitz. Arkivigite je 2007-01-03 per la retarkivo Wayback Machine
• Mark A. Nienaber & John W. Thieret: Phytolaccaceae, S. 3 - textgleich online wie gedrucktes Werk, In: Flora of North America Editorial Committee (Hrsg.): Flora of North America North of Mexico, Volume 4 - Magnoliophyta: Caryophyllidae, part 1, Oxford University Press, New York und Oxford, 2003. ISBN 0-19-517389-9
• Dequan Lu & Kai Larsen: Phytolaccaceae, S. 435 - textgleich online wie gedrucktes Werk, In: Wu Zheng-yi & Peter H. Raven (Hrsg.): Flora of China, Volume 9 - Pittosporaceae through Connaraceae, Science Press und Missouri Botanical Garden Press, Beijing und St. Louis, 2003. ISBN 1-930723-14-8
• G. J. Harden: Phytolaccaceae in der Flora of New South Wales: weitgehend übernommen aus der gedruckten Flora of New South Wales online gestellt von The Royal Botanic Gardens and Domain Trust.

Referencoj

1. Phytolaccaceae ĉe World Flora Online
2. fitolako en PIV ĉe vortaro.net
3. Phytolaccaceae ĉe The Plant List
4. Fitolakacoj en Germplasm Resources Information Network (GRIN), Agrikultura ministerio de Usono (USDA), Agrikultura esplora servo (ARS), National Genetic Resources Program. National Germplasm Resources Laboratory, Beltsville, Marilando.
5. Julieta G. Martínez & J. Andrew McDonald: Nowickea (Phytolaccaceae), a new genus with two new species from Mexico, in Brittonia, Volume 41, Number 4, 1989.
6. Listo de plantoj baza ĉe Google Sheets

Eksteraj ligiloj

• Kategorio Fitolakacoj en la Vikimedia Komunejo (Multrimedaj datumoj)
• Fitolakacoj en Vikispecioj (Kolekto pri ĉiuj vivantaj estuloj)

• Familien-Steckbrief des Botanischen Gspeciojs Tübingen.^{[rompita ligilo]}
• Phytolaccaceae in Paraguay beim Conservatoire et Jardin Botaniques, Ville de Genève (Suiza) y Missouri Botanical Garden, Saint Louis: Online. (span.; PDF; 16 kB)
• José González: Phytolaccaceae in der Neotropis und besonders in Costa Rica: Online - 2006. Arkivigite je 2012-04-25 per la retarkivo Wayback Machine (span.; PDF-Dosiero; 94 kB)

Ĉi tiu artikolo ankoraŭ estas ĝermo pri botaniko. Helpu al Vikipedio plilongigi ĝin. Se jam ekzistas alilingva samtema artikolo pli disvolvita, traduku kaj aldonu el ĝi (menciante la fonton).