From Wikipedia, the free encyclopedia
La ĉefa turo aŭ burgfrido (vidu artikolon belfrido) estis la neloĝata centra turo (defendturo) de mezepoka burgo. Ekde la 12a jarcento ĝi aperis ĉie ajn en Mezeŭropo. Ĝi ankaŭ povas esti loĝata loĝturo (vidu ankaŭ artikolon: donjono).
La burgfrido evoluiĝis ekde la 12a jarcento. Inter 1180 kaj la la 14a jarcento ĝi estas karaktera parto de mezepokaj burgoj.[1] El tiu tempo konserviĝis multaj ekzempleroj en ilia origina alteco. Unuopaj ekzempleroj estis jam el la dua duono de la 11a jarcento (ekzemple la burgfrido de la Habsburg).[2] La antaŭaĵo de burgfrido estas la defendata loĝturo, kiu ankaŭ nomiĝas donjono.[3] Ofte la burgfrido estas la ĉefa turo situanta centre de la burgo aŭ kiel turo direkte al la ĉefa atakflanko de la burgo (precipe ĉe spronburgoj). La ĉefturo povas stari sole aŭ ligita al la aliaj konstruaĵoj de la burgo. Tiam ĝi estas alirebla trans alta enirejo. Gravas ankaŭ ke la burgfrido estas separata konstruparto, kiu interne ne estas ligita al la aliaj partoj de la burgo. Ĝi devas havi propran enirejon. Tio estas ofte tiel nomata altenirejo, ekzemple la enirejo troviĝas en supra etaĝo kaj estas alirebla trans propra ponto, ŝtuparo aŭ ŝtupetaro.
Plej ofte estas burgfridoj kun kvadrata aŭ ronda horizontala projekciaĵo, sed ekzistas ankaŭ kvinangulaj aŭ okangulaj turoj. Ankaŭ ekzistas kelkaj ekzemploj de neregulaj poligonaj projekciaĵoj. Maloftaj formoj estas la triangula burgfrido de la burgo Grenzau apud Höhr-Grenzhausen aŭ burgo Rauheneck proksime de Baden apud Vieno.
La burgfridoj havas averaĝe 20 ĝis 30 metrojn. La ĉefturo de la burgo Forchtenstein en Burgenlando kaj tiu de kastelo Freistadt atingas 50 metroj. Konstrumaterialo estas plej ofte la loka roko. En regionoj, kie mankas rokoj, oni uzas brikojn kaj kampoŝtonojn. Ĝenerale oni konstruis la masonaĵojn tre zorgoplene. Ĉe la anguloj oni ofte uzas bosojn. La burgfrido povas esti pucita aŭ ne. La burgoj el la ŝtaŭfa tempo ofte estas komplete el bodoj. La turtrunko (do la ĉefa parto de la turo inter soklo ksj fina etaĝo ĝenerale havas neniun aŭ nur malmultajn fenestrojn, ofte ekzistas nur kelkaj vertikalaj lumfendoj. La defendplatformo je la fino de la turo havas ofte krenelkronon. La defendplatformo povas esti malferma aŭ kun tegmento, respektive turkaskado (burgo Wellheim).
Grandaj burgoj (ekzemple burgo Münzenberg) kaj la Ganerbenburg havas ofte plurajn burgfridojn. La el la ĉefa burgo kaj du antaŭburgoj konsistanta Neuenburg de la landgrafoj de Turingio apud Freyburg (Unstrut), havis en ĉiu parto de la burgo (ĉefa burgo, antaŭburgo 1a kaj antaŭburgo 2a) burgfridon. La simile granda reĝa regnoburgo Kyffhausen sur la Kyffhäusergebirge konsistis el supra burgo, meza burgo kaj malsupra burgo. Ĉiu burgoparto havis propran burgfridon. Sed ankaŭ malgrandaj burgoj kelkfoje havis du burgfridojn, ekzemple burgo Kohren en Kohren-Sahlis aŭ la burgo Saaleck apud Bad Kösen. La kialo estis, ke la burgo havis du posedantojn, kaj ĉiu volis havi propran defendturon.
La malofta formo de okangulaj ĉefturoj estis konstruitaj unue ĉe ŝtaŭfatempaj burgoj en Baden-Virtembergo, Alzaco kaj Italujo. La plej konata estas la burgfrido de burgo Steinsberg. Ĉi tie la okangula turo estas akompanata de okangula ringmuro. Speciala formo de okangula burgfrido estas tiu de burgo Gräfenstein, kiu havas triangulan bazon ĉe la atakflanko.
La burgfridoj havis kelkajn funkciojn. La defendfunkcio certe estas la plej grava, se ankaŭ la reprezentanta funkcio oni ne devas neglekti.
La enormaj masonaĵoj ĉe la bazo de la turo montras, ke la turo donis pasivan protekton por la aliaj partoj de la burgo. Bonaj ekzemploj estas por tio burgo Hocheppan kaj burgruino Falkenstein (Taunus) [4] .[5]
Ĉar la burgfrido estis la plej alta konstruaĵo de burgo, ĝi havis ankaŭ la funkcion de gvatoturo (observturo). De la defendplatformo oni havis bonan superrigardon kaj la gvatisto povas frue vidi atakantajn malamikojn kaj atentigi la defendantojn. Speciale bona ekzemplo estas la Osterburg en Weida, kiu havas turloĝejon sub la turkaskado (en alteco de preskaŭ 58 m).
La masiva konstrumaniero kaj la altenirejo faras el la burgfrido relative sekuran stokadlokon. Ĉi tie valoraĵoj povas esti stokitaj. La turo estis kvazaŭ trezorejo.[6] Ofte la baza parto de la belfrido ankaŭ estis uzata kiel malliberejo. La restado en la mallarĝa kaj malhela kelero de la turo ne nur estas arestejo, sed ankaŭ utilas kiel korpa puno, kiu egalas el grava psiĥa kaj fizika torturado de la malliberulo.[7]
Same kiel la loĝturoj de le nobelaro la burgfrido ankaŭ estis grava statusa simbolo de la potenco kaj riĉeco de la burgsenjoroj.[8]
La burgfrido ankaŭ estis verŝajne fuĝejo en kazo de sieĝado.[9]
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
