From Wikipedia, the free encyclopedia
La Iberimperia aglo, Hispanimperia aglo, Hispana aglo aŭ Adalberta aglo, laŭ la latina scienca nomo (Aquila adalberti) estas minacata specio de aglo loĝanta kaj ekzistanta nur en centro kaj sudokcidento de la Iberia Duoninsulo kaj eble nordo de Maroko, kvankam tio estas pridispuatata. Ĝis antaŭ nelonge ĝi estis konsiderata kiel subspecio de Imperia aglo (Aquila heliaca), sed DNA studoj -Sangster, 2002-, ekologiaj diferencoj kaj la distingoj inter plumaroj de junuloj kaj plenkreskuloj de ambaŭ birdoj pruvis, ke ili estis tiom apartaj ke ili estis diferencaj specioj. La Iberimperia aglo estas pli malgranda kaj malhela ol la parenca Orienta imperia aglo (Aquila heliaca). Ĝi estas nuntempe tute endanĝerigita je monda malapero.
 | ||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 Iberimperia aglo, nematurulo | ||||||||||||||
| Biologia klasado | ||||||||||||||
| ||||||||||||||
| Aquila adalberti (C. L. Brehm, 1861) | ||||||||||||||
| Konserva statuso | ||||||||||||||
 | ||||||||||||||
Aliaj Vikimediaj projektoj | ||||||||||||||
La dunomo nome rememoras la figuron de la Princo Adalberto de Bavario (1828–1875). La priskribo faris Christian Ludwig Brehm el specimenojn havigitaj el la filo Reinhold Brehm, kiu dum pli ol 35 jaroj vivis en Hispanio.
La plumaro estas malhelbruna en la tuta korpo, escepte ĉe la ŝultroj kaj la alta aŭ antaŭa parto de la flugiloj, kiu estas tute blanka. La Orienta imperia aglo (Aquila heliaca) havas nur ĉeŝultre kaj malpli. La nuko estas iom pli hela ol la aliaj partoj de la korpo kaj la vosto pli malhela sen helaj strioj kiel en la orientimperia aglo. Junuloj estas iom ruĝece tute brunaj, kaj ne atingas la plenkreskulan plumaron ĝis post kvin jaroj kune kun la seksa matureco. La mezaveraĝa grando de la plenkreskuloj estas 80 cm alta kaj pezas 2'8 kg. Tamen la inoj, pli grandaj ol la maskloj, kiel en aliaj agloj, povas atingi 3'5 kg. La enverguro estas el 1'8 ĝis 2'2 m. Tiu specio estas averaĝe pli malgranda, 78-82 cm longa,[1] kaj pli malhela ol sia orienta kuzo, kaj estas specio de loĝantaj birdoj (dum la Orientimperia aglo estas parte migranta).
Ili loĝas en kverkaroj kun proksimaj herbejoj. Ili manĝas preskaŭ nur kuniklojn, kiujn ili ĉasas ĉu sole ĉu popare. Ili povas predi ankaŭ perdrikojn, leporojn, kolombojn, korvojn, anasojn kaj aliajn birdojn, kaj pli malofte vulpojn, malgrandajn hundojn kaj etajn ronĝulojn; tre eventuale ili povas manĝi kadavraĵojn. Ties predoj estas pli malgrandaj ol tiuj de Reĝa aglo, ĉar ties krifoj ne estas tiom fortaj.
Malsimile kiel la Orientimperia aglo, la Iberimperia aglo ne migras. Ĉiu paro defendas sian ĉasan kaj reproduktan teritorion (ĉirkaŭ 2000 hektarojn) la tutan jaron.
La Iberimperia aglo estas monogama. La reprodukta sezono iras el marto ĝis julio; dume la paro rekonstruas unu el la nestoj uzataj la lastajn jarojn, ĉar ili reuzas ilin unu post la alia. Tiuj nestoj situas en kronoj de arboj kiel kverkoj aŭ pinoj. En zonoj de Rearbarigoreforestigo tiuj agloj alkutimiĝis nesti eĉ sur eŭkaliptoj, spite la fakto ke temas pri neaŭtoktona specio. Ili povas nesti kaj sur altaj kaj sur malaltaj branĉoj.
La ino demetas el 4 ĝis 5 ovojn de 130 gm. La kovado daŭras 43 tagojn. Estis ofta kresko de ĝis tri idoj, sed lastatempe malpli ol tri, ĉar la misuzo de pesticidoj plialtigis la nombron de malplenaj ovoj. Se la jaro estas malfruktodona kaj manĝo malabundas, la plej aĝa ido prenas la tuton kaj nur tiu survivas; sed tio ne estas vera kainismo. Kiam la gepatroj foriras serĉi manĝaĵon, ili kovras ĉu la ovojn ĉu la idojn per folioj aŭ branĉoj por malhelpi malkaŝon kaj sinsekvan predon; tamen ĝi ne ĉiam sukcesas, ĉar foje iu ido estas predata de Reĝa aglo aŭ, se la la nesto estas malalta, de vulpo aŭ alia mezgranda karnovorulo.
Junuloj elnestiĝas 65 ĝis 78 tagojn post eloviĝo, sed ili restas proksime kaj estas zorgataj de la gepatroj dum 2 ĝis 4 monatoj. Post tiu tempo, ili sendependiĝas kaj ekvagantas. Kiam ili maturiĝas ofte vizitas la teritorion de loĝantaj paroj serĉe de sola birdo de alia sekso. Tiam plenkreskuloj povas ataki ilin.
La Iberimperia aglo estis multnombra birdo komence de la 20-a jarcento en la sama regiono kie nun malabundas. Dum la lastaj jardekoj ties nombro malplialtiĝis terure. Ŝajne en Portugalio nur videblas vagantaj junuloj kaj neniu paro reproduktiĝas; en Maroko eble estas nur unu reproduktanta paro kaj ties idoj. En Hispanio estas ĉirkaŭ 200 paroj kaj sennombraj junuloj ĉefe en naciaj parkoj Monfragüe, Cabañeros kaj Doñana. Ekde 1991 observeblas malekvilibro inter seksoj de tiu specio, ĉar 70 % de la idoj estas maskloj. En 2005 oni organizis planon por plialtigi la nombron de inoj.
En 2010 estis 279 en Hispanio kaj nur 3 paroj en Portugalio, kio estas pliigo de 16 paroj ekde 2009.[1] Spite montri signojn de rekupero, ĝi estas ankoraŭ tutmonde minacata specio. Malgranda populacio estas protektata en la Nacia Parko Doñana, Hispanio (descendaj el nur 7 paroj en 1970: Schuhmacher, 1973) sed ĝia bastiono estas la malferma arbaro nome en hispana “dehesa” de centra kaj sudokcidenta Hispanio, ĉefe en Ekstremaduro aŭ norda montara areo de la Sevilo kaj Onubo.
Februare de 2009 unu masklo de la tre rara portugalia populacio estis bedaŭrinde mortpafita.[2]
En 2015 en la regiono Andaluzio oni superis la limon de cent paroj ĝis 102 reproduktaj paroj; tiujare naskiĝis en la regiono 133 aglidoj, nome 13 pli ol en 2014, kaj 53 pli ol en 2013.[3]
Tiu specio estas klasata kiel vundebla fare de BirdLife International kaj de la IUCN. Ĉefaj minacoj estas habitatoperdo, homa etendo, kolizioj kun elektraj fostoj kaj kontraŭleĝa venenado. Korm estis malpliiĝo en la populacioj de kunikloj, kiel rezulto de miksomatozo kaj de aliaj virusaj malsanoj. La nuna populacio estas ĉirkaŭkalkulata je malpli de 500.
La kaŭzoj de la malplialtiĝo de la loĝantaro de tiu specio estas diversaj. Meze de la 20a jarcento tiuj agloj estis mortigataj de brutbredistoj kune kun aliaj rabobirdoj, spite ke neniam ili atakis gregon (eble nur eventuala atako kontraŭ hejmaj anasoj). Ankaŭ ĉasistoj kulpis ilin je malplialtigo de nombro de kunikloj. Pafado kaj venenado estis oftaj kaj eĉ ankoraŭ okazas. La unua protektado okazis danke al agado de konata konservisto kaj ekologiisto hispana Félix Rodríguez de la Fuente fine de 1960-aj jaroj.
Spite tio la disvolvigo de elektra reto -kaj sinsekva mortigado de junuloj- la misuzo de pesticidoj kaj la ampleksiĝo de malsano miksomatozo kaj aliaj epidemioj de kunikloj, ties ĉefa manĝaĵo, preskaŭ malaperigis tiun specion. Danĝero ankoraŭ estas, sed agado unue de centra kaj nun de almenaŭ tri regionaj registaroj iom plialtigis tiun loĝantaron dum la 1990-aj jaroj.
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
