Akanaj nomoj

La Akanoj de Ganao kaj Ebura Marbordo ofte nomigas siajn infanojn laŭ la tago de la semajno kiam ili naskiĝis kaj laŭ la ordo en kiu ili estis naskiĝintaj. Tiuj "tagnomoj" havas pliajn signifojn pri la animo kaj karaktero de la persono. Aliaj nomoj havas multe pli da varieco kaj povas raporti pri sia naskiĝordo, ĝemeleco aŭ pri meza nomo de prapatro.

Tiu nomiga tradicio estas komuna en la tuta Okcidenta Afriko kaj la Afrika diasporo. Dum la 18-a kaj 19-a jarcentoj, sklavoj en Karibio el la regiono kiu hodiaŭ estas hodiaŭa Ganao estis nomataj Coromantees. Multaj el la gvidantoj de sklavo-ribeloj havis "tagnomojn" inkluzive de Cuffy aŭ Kofi, Cudjoe aŭ Kojo, kaj Quamina aŭ Kwame/Kwamina.

Plejparto de Ganaanoj havis almenaŭ unu nomon laŭ ĉi tiu sistemo, eĉ se ili ankaŭ havas anglalingvan aŭ kristanan nomon. Konsiderindaj figuroj kun tagnomoj inkluzivas la unuan prezidanton de Ganao Kwame Nkrumah kaj iama Ĝenerala Sekretario de la Unuiĝintaj Nacioj nome Kofi Annan.

En la oficiala literumado de la Tvia lingvo, la Aŝanti versioj de ĉi tiuj nomoj kiel parolita en Kumasi estas kiel sekvas. La diakrito sur á a̍ à reprezentas respektive altan, mezan kaj malaltan tonon (tono ne bezonas esti markita sur ĉiu vokalo), dum la diakrito sur akso estas uzata por vokala harmonio kaj povas esti ignorita. (Diakritoj ofte malpleniĝas.) Variantoj de la nomoj estas uzataj en aliaj lingvoj, aŭ povas reprezenti malsamajn transliterumajn planojn. La variantoj plejparte konsistas el malsamaj afiksoj (en Aŝanti, kwa- aŭ ko- por viroj kaj "-plus-" aŭ -wa por virinoj). Ekzemple, inter la Fanteoj, la prefiksoj estas kwe- kaj e-, respektive. Akan d̩wo estas prononcita kiel la anglalingva Joe, sed tie ja aperas kiel du aroj de nomoj por tiuj kiuj naskiĝis marde.

Tagnomoj

Tago de Naskiĝo	Twi		Variantoj		Radiko	Asoc.[1]	Fanteoj
	Vira nomo	Virina nomo	Ndyuka
Dimanĉo (Kwasíada)	Kwasí	Akosua	Kwesi, Siisi, Akwasi, Kosi; Akosi, Akosiwa, Así, Esi, Kwasiba.	Kwasi, Kwasiba	Asi	Universo	Quashie, Quasheba
Lundo (Ɛdwóada)	Kwadwó	Adwoa	Kodjó, Kojo, Jojo, Cudjoe; Adjua, Ajwoba, Adjoa, Adjowa	Kodyo, Adyuba	Dwo	Paco	Cudjoe/Kojo/Quajo, Adjoa/Ajuba/Juba
Mardo (Ɛbénada)	Kwabená	Abenaa, Abénaa	Komlá, Komlã, Komlan, Kabenla Kobby, Ebo, Kobi Kobina; Ablá, Ablã, Abena, Araba, Abrema	Abeni	Bene	Oceano	Quabena, Abena/Bena
Merkredo (Wukúada)	Kwakú	Akua, Akúá, Akuba	Koku, Kokou, Kweku, kaku, Kuuku;Akú, Ekua	Kwaku, Akuba	Wukuo	Araneo	Quaco, Aqua/Acooba/Cooba
Ĵaŭdo (Yáwóada)	Yaw	Yaa	Yao, Yaba, Yawo, Ekow, Kow, Kwaw; Ayawa, Baaba, Yaaba, Aba	Yaw, Yaba	Ya	Tero	Quaw, Aba/Yaaba
Vendredo (Efíada)	Kofí	Afua	Koffi, Fiifi, Yoofi; Afí, Afua, Afia, Efia, Efua	Kofi, Afiba	Afi,	Fekundeco	Cuffy, Afiba/Fiba
Sabato (Méméneda)	Kwámè, Kwǎmè,	Ama, Ám̀ma, Ámmá	Ato, Kwami, Kuwame, Kwamena, Kwamina, Komi; Ame, Ami, Amba, Ameyo	Kwami, Amba	Mene	Dio	Quame/Quamina, Ama

Ĝemelaj nomoj

Ankaŭ estas specialaj nomoj por pli maljunaj kaj pli junaj ĝemeloj. La duenaskita ĝemelo estas konsiderata la pli aĝa, ĉar ili sufiĉe mature helpis sian fraton eliri unue.

Ĝemelo	Maskla nomo	Ina nomo	Variantoj
Ĝemelo	Atá	Ataá	Atta
Unuenaskito ("pli juna"[2] ĝemelo)	Atá Pánin	Ataá Pánin	Panyin
Duenaskito ("pli aĝa" ĝemelo)	Atá Kúmaa	Ataá Kúmaa	Akwetee (m), Atsú, Kaakra, Kakraba, Kakira
Naskita post ĝemeloj	Táwia
Naskita post Tawia	Gaddo	Nyankómàgó

Naskiĝordaj nomoj

Ekzistas ankaŭ nomoj bazitaj sur la ordo de naskiĝo, nome la ordo naskiĝinta laŭ ĝemeloj, kaj la ordo de naskiĝo post la regeedziĝo.

Ordo	Vira nomo	Virina nomo	Variantoj
Unuenaskito	Píèsíe		Berko (m), Arko (m), Dede (f), Dedei (f), Abaka, Kande (f)?
Duenaskito	Mǎnu	Máanu
Trienaskito	Mińsã́	Mánsã	Mensah, Mansah babatundi
Kvarenaskito	Anan, Anané		Annan
Kvinenaskito	Núm, Anúm
Sesenaskito	Nsĩã́		Essien
Sepenaskito	Asón	Nsṍwaa	Esson, Ansong
Okenaskito	Bótwe		Awotwe, Awotwie
Naŭenaskito	Ákron, Nkróma	Nkróma	Akun, Ackon, Nkrumah
Dekenaskito	Badú	Badúwaa	Bedu
Dekunuenaskito	Dúkũ
Dekduenaskito	Dúnu
Lasta naskito	Kaakyire

Speciala naskiĝo

Infanoj ankaŭ estas nomitaj laŭ kiam aŭ kiel ili estas naskitaj en specialaj cirkonstancoj.

Cirkonstanco	Vira/Virina nomo	Traduko
sur la kampo	Afúom	"La kampo"
sur la vojo	Ɔkwán	"La vojo"
en milito	Bekṍe, Bedíàkṍ	"milita tempo"
feliĉaj cirkonstancoj	Afiríyie	"bona jaro"
unu kiu amas	Adofo	"la speciala unu el Dio"
grandulo	Agyenim	"la granda unu de Dio"
post longa seninfaneco	Nyamékye	"donaco de Dio"
antaŭtempa aŭ malsana	Nyaméama	"kion Dio donis (neniu povas forigi)"
forta	Kumi	"forteco"
post la morto de patro	Antó	"ĝi ne renkontis lin"
patro rifuzas respondecon	Obímpé	"neniu volas"
	Yempéw	"ni ne volas vin"

Familiaj nomoj

Aŝantioj donis nomojn kiuj estas kongruaj kun etnaj aŝantiaj familinomoj sekvitaj de etnaj aŝantiaj personaj nomoj.^[3][4] La familinomoj de etnaj aŝantioj estas ĉiam donitaj laŭ proksimaj aŝantiaj parencoj kaj kelkfoje aŝantiaj amikoj. Ĉar la aŝantiaj nomoj ĉiam estas donitaj fare de la aŝantiaj homoj, se aŝantiaj geedzoj ricevas aŝantian filon kiel sian unuenaskitan bebon, la filo aŝantia estas nomata laŭ la patro de la edzo kaj se la bebo estas knabino, la knabino estos nomata laŭ la patrino de la edzo. Rezulte, se aŝantio nomita Osei Kofi kaj lia edzino naskis knabinon kiel sian unuenaskitan, la knabino povas esti nomita "Yaa Dufie" eĉ se ŝi ne naskiĝis vendrede. La kialo estas ke la patrino de la viro Osei Kofi estas nomita Yaa Dufie. La aŝantiaj homoj kutime donas tiujn nomojn por ke la nomoj de proksimaj parencoj estu konservitaj en la familioj por montri kiel aŝanti-oj amas siajn familiojn.

En la malnovaj tagoj de la Aŝantioj estis malhonoro se homo ne povis nomi iun infanon laŭ sia patro kaj / aŭ patrino ĉar tio estis la fiero de ĉiu familio. Plejparto de la etnaj aŝantiaj familinomoj donitaj al knaboj ankaŭ povus esti donitaj al knabinoj nur aldonante la leterojn "aa". Iuj aŝantiaj familiaj nomoj povas esti donitaj al kaj knaboj kaj knabinoj sen ŝanĝi aŭ aldoni ion. Tamen, ekzistas aliaj familinomoj, kiuj estas ekskluzive por nomi knabojn, dum aliaj estas ekskluzive knabinaj familinomoj.

Etnaj aŝantiaj familiaj nomoj

#	Etna aŝantia familia nomo				#	Etna aŝantia familia nomo				#	Etna aŝantia familia nomo[5]
1	Abeberese				84	Baafi				168	Mensah
2	Abeyie				85	Baah				169	Mintah
3	Aboagye				86	Bafuor				170	Misa
4	Aboah				87	Baffoe				171	Mmorosa
5	Aborah				88	Baako				172	Mpong
6	Aborampah				89	Baidoo				173	Munuo
7	Abrafi				90	Barwuah				174	Narh
8	Abrefa				91	Banahene				175	Nduom
9	Acheampong				92	Bediako				176	Nimo			Nimoh
10	Achamfour				93	Bekoe				177	Nkansa			Nkansah
11	Acquah				94	Bemah				178	Nkrumah
12	Adade				95	Boadi				179	Nsiah
13	Addai				96	Boadu				180	Nsonwah			Nsonwaa
14	Addo				97	Boahen				181	Nsor
15	Adiyiah				98	Boakye				182	Ntiamoa			Ntiamoah
16	Adomah				99	Boamah				183	Ntim
17	Adomako				100	Boampong				184	Ntow
18	Adusei				101	Boasiako				185	Nuako
19	Adwubi				102	Boateng				186	Nuamah
20	Afoakwah				103	Boatei				187	Nyamekye
21	Afreh				104	Bonah				188	Nyantah
22	Afram				105	Bonsu				189	Nyantakyi
23	Afrane				106	Bonsra			Bonsrah	190	Nyarko
24	Afrakoma			Afrakomah	107	Brempong				191	Obeng			Oteng
25	Afrifa			Afirifa	108	Busia			Busiah	192	Obuor
26	Afriyie				109	Cofie		Cuffee	Kofi	193	Oduro
27	Afful				110	Crentsil				194	Ofori
28	Ahinful				111	Daako			Darko	195	Ofosu
29	Arkorful				112	Dankwah			Danquah	196	Ogyampah
30	Agyapong				113	Danso				197	Ohemeng
31	Agyare				114	Dapaa		Dapaah	Depay	198	Ohene
32	Agyei				115	Diawuo				199	Okese
33	Agyeman			Agyemang	116	Donkor		Donkoh	Dontoh	200	Okoromansah
34	Akaminko				117	Domfe				201	Okyere
35	Akenten			Akenteng	118	Dorkenoo				202	Omenah			Omenaa
36	Akomeah				119	Duah				203	Opambuor
37	Akomfrah				120	Dufie				204	Opare
38	Akosah				121	Duodu				205	Opoku
39	Akoto				122	Dwamena			Dwamenah	206	Oppong
40	Akuamoah				123	Dwomoh				207	Opuni
41	Akuffo				124	Ekuoba				208	Osafo
42	Akrofi				125	Enninful				209	Osam
43	Akyaw				126	Essien				210	Otuo
44	Amakye				127	Farkyi				211	Osei
45	Amamfo				128	Firikyi				212	Owoahene
46	Amankona			Amankonah	129	Fofie				213	Owusu
47	Amankwah				130	Fokuo				214	Oyiakwan
48	Ameyaw				131	Fordjour				215	Paintsil
49	Amissah				132	Forobuor				216	Pappoe
50	Amoabeng				133	Fredua			Freduah	217	Peprah
51	Amoah				134	Fremah				218	Pinaman
52	Amoako				135	Frimpong		Frempon	Frempong	219	Poku
53	Amoateng				136	Gyakari				220	Prempeh
54	Amofah				137	Gyan		Djan	Djansi	221	Quainoo
55	Ampadu				138	Gyamera			Gyamerah	222	Quansah
56	Ampem				139	Gyamah			Gyaama	223	Safo			Sarfo
57	Ampofo				140	Gyamfi				224	Sakyi
58	Amponsah				141	Gyambibi				225	Sarkodie
59	Amponsem				142	Gyasi				226	Sarpei			Yartei
60	Andoh				143	Gyeabuor				227	Sarpon			Sarpong
61	Ankobiah				144	Gyimah				228	Sasraku
62	Ankomah				145	Inkoom				229	Siabuor
63	Ankrah				146	Karikari				230	Siaw
147	Katakyie				231	Sika
65	Anokye				148	Kenu				232	Sikafuo
66	Ansah				149	Koduah				233	Sintim
67	Apori Antwi				150	Kokote				234	Siriboe
68	Apau				151	Konadu				235	Soadwa			Soadwah
69	Appiah				152	Koranten			Koranteng	236	Sowah
70	Asamoah				153	Korsah				237	Tagoe
71	Asante			Asantewaa	154	Kouassi				238	Takyi
72	Asare				155	Kufuor			Kuffour	239	Tandoh
73	Asenso				156	Kumankama				240	Tawiah
74	Ashia				157	Kusi			Kusiwaa	241	Tuffour
75	Asiamah				158	Kwaata				242	Twasam
76	Asiedu				159	Kwakye				243	Tweneboa			Tweneboah
77	Asomadu				160	Kwateng			Kwarteng	244	Twerefuo
77	Asomaning				161	Kwayie				245	Twum			Twumasi
78	Assifuah				162	Kyei				246	Vorsah
79	Asubonteng				163	Kyekyeku				247	Wiafe			Wiredu
80	Ayeh				164	Kyem				248	Yamoah
81	Ayensu				165	Kyereme		Kyerematen	Kyeremateng	249	Yankah
82	Ayew				166	Kyerewa			Kyerewaa	250	Yeboah
83	Awuah				167	Manso				251	Yiadom				249 Yeniam

Vidu ankaŭ

• Akana kalendaro

Referencoj

1. (Januaro 1978) “Forty Days; The Akan Calendar”, Africa: Journal of the International African Institute 48 (1), p. 80–84. doi:10.2307/1158712. 
2. Por Akanoj, la unue naskita ĝemelo estas konsiderata la plej juna, same kiel la plej aĝo estas konsiderita kiel helpanto la pli junan eliri.
3. List of Ashanti (Twi, Asante) Names. afropedea.org. Arkivita el la originalo je 2017-10-24. Alirita 2017-10-23.
4. Arkivita kopio. Arkivita el la originalo je 2021-02-20. Alirita 2017-10-23.
5. Arkivita kopio. Arkivita el la originalo je 2014-03-14. Alirita 2017-10-23.

Pliaj referencoj

• J. E. Redden kaj N. Owusu (1963, 1995). Twi Basic Course. Foreign Service Institute (Hippocrene reprint). (ISBN 0-7818-0394-2)
• Florence Abena Dolphyne (1996). A Comprehensive Course in Twi (Asante) for the Non-Twi Learner. Accra: Ghana Universities Press. (ISBN 9964302452)
• Akan Teleteaching course Arkivigite je 2021-06-17 per la retarkivo Wayback Machine
• Aukan Library (Ndyuka)