Targum

Per la vorto targum [legu targùm] (pl. targumim [legu targumìm]), aŭ traduko'’ aŭ aramea lingvo, estas indikata la biblia versio de la hebrea Biblio.

VERSIOJ DE LA BIBLIO

“TARGUM (TARGUMIN)”

lingvo = aramea

epoko = ekde la 1-a jarcento aK. ĝis, eble, la 3-a pK (Foje pli malfrue).

traduko (redakto) = diversaj hebreaj tradukistoj kaj preskaŭ ĉiuj anonimaj

celo = por ke hebreoj kontaktiĝu kun la Biblio kies hebrea lingvo ne plu estis parolata kaj komprenata

gravo = gravega tiom ke ĝi utilis por la rekonstruo de la hebrelingva masora teksto de la Biblio.

Kiam, liberiĝintaj el la Ekzilo babilona, la judoj revenis al Palestino (539 a.K.), jam la lingvo de la Palestinanoj estis la aramea (ŝemida idiomo skribita de judoj per la samaj karaktroj de la hebrea alfabeto). Fakte tiutempe la hebrea popolo forlasis kaj forgesis iompostiom la jam parolatan hebrean lingvon ^[1]. La preĝoj, tamen, kaj la liturgia legado de la Biblio devis esti praktikata en la hebrea, konsiderata ‘sankta’. La problemo solviĝis tiakompromise: en la sinagogoj oni legis teskteron en la hebrea sekvata, helpe de la meturgeman (interpretisto), de la traduko al la aramea kun samlingva eventuala komento; kaj tio ankaŭ en la privata uzo, se ne ĉeestus Targumim.

La du oficialaj Targumim

Targum de Onkelos, manuskripto de la 11-a jarcento, trovita en Kurdistano (el la kolekto Schøyen)

• Targum de Onkelos aŭ Targum Babilona datebla en necerta epoko ekde -60 ĝis la 2-a jarcento p.K., redaktita de skolo aktiva en Babilono. La nomo Onkelos estas korupto de "Aquila", la sama redaktoro de unu el la grekaj versioj de la Biblio, kiu estis tradicie opiniata la aŭtoro ankaŭ de la Targum. Tiu targuma teksto limiĝas al la nura Torao.
• La Targum Jonatano ben Uzziel entenas nur la librojn de la Neviìm (Profetoj), antaŭaj kaj postaj. Ĝi estas konsiderata samtempa de la Onkelos, kaj same kiel tiu redaktita en Babilono.

Kaj la Onkelos kaj la Ben Uzzuel montras aramean influitan de la babilona dialekto, kvankam ĉion sumante ili forĝiĝis en la palestina funde aramea. Eble en Babilono estis fiksitaj en definitiva redakto Targumim origine palestinaj. Tendence, la traduka kriterio emas redoni la originajn hebreajn terminojn kun la respektivaj arameaj. Ĉiu Targum, tamen, havas apartan stilon, kiu varias pro la fakto ke ĝi estas frukto de kolektiva redakto, pro kio iuj tekstoj, aparte tiuj de Ben Uzziel, inklinas uzi parafrazojn anstataŭ la literan tradukon. La distancigo de la aramea versio el la hebrea originalo okazas specife:

• kie oni provas elimini la antropomorfajn karakterojn de Dio per ĉirkaŭlokucioj;
• kiam la hebrea teksto rezultas obskura al la tradukanto ĝin laŭvole aliigas;
• en la redono de geografiaj nomoj (ekzemple Sennaar fariĝas Babilono, Ismaelitoj fariĝas Araboj).

Targum Jeruŝalmi

Flanke de tiuj du Targumim, konsiderataj oficialaj de la rabena tradicio kaj de la Tanmudoj, svarmis neoficialaj aliaj versioj. Kun la Targum Jeruŝalmi (= de Jerusalemo) aŭ Palestina Targum oni trovas aliajn tri versiojn:

• Targum Jeruŝalmi 1a, indikata ankaŭ kiel Targum Pseudo-Jonatano, ĉar neĝuste atribuita al Jonatano ben Uzziel. Ĝi estis kompilita ne pli malfrue ol en la dua duono de 7-a jarcento. Ĝi entenas la tuta Toraon, sed el ĝi restis nur kelkaj fragmentoj;
• Targum Jeruŝalmi 2a, dirita Targum Fragmenta, entenis la tuta Toraon, sed restis nur kelkaj fragmentoj;
• Targum Jeruŝalmi 3a, ankaŭ ĝi entenis tekesteron de la Torao, preskaŭ ĉiuj perditaj;
• Kron tiuj Targumim de la Pentateŭko, eniras en la kategorio Targumim Jeruŝalmi ankaŭ versioj de unuopaj libroj de la Profetoj.

Ceteraj Targumim

• Targum de la hagiografoj. Ĉar la sinagoga kulto dekomence ne antaŭvidis legon de libro de la kategorio “Skriboj” (Ketuvim), ne urĝis dekomence la neceso Targumi tiun sekcion de la Malnova Testamento. Tial ili realiĝis relative malfrue kaj estas englobataj en la kategorio de ‘Targum de la Agiografoj’ ( = libroj pri la Sanktuloj) kaj naskiĝis precipe en Palestino. Ili strikte adheras al la hebrea teksto.

Foje ili stilenhave alproksimiĝas al siria Peshitta. Megillot, (Libro pri Rut, Alta Kanto, Qohelet, Libro de la Plorkanto, Ester) pli la originalajn tekstojn prezentas komentariojn.

• Targum Neofitoj, entenas la kvin librojn de la Torao (Tanaĥo). Temas pri kopio, redaktita de Egidio el Viterbo en 1504, de la Palestina Targum de Pentateŭko; ĝi estis donita de Ugo Boncompagni al la Kolegio de la Neofitoj en 1602. Akirita en 1896 por la Vatikana Biblioteko, ĝi estis malkovrita en 1949 de A. Diez Macho.

Referencoj

1. La sama procezo okazis samtempe rilate la hebrean por greka lingvo ĉe la hebreaj disporaj komunumoj

Eksteraj ligiloj

• Kategorio Targum en la Vikimedia Komunejo (Multrimedaj datumoj)

• france Alta Kanto el Targum
• angle The Aramaic Targum to Psalms Arkivigite je 2006-09-08 per la retarkivo Wayback Machine - Psalmaro el la Targum
• angle The Aramaic Targum to the Song of Songs – Alta kanto el Targum
• angle The Aramaic Targum to Ruth Arkivigite je 2006-09-10 per la retarkivo Wayback Machine - Targum de Ruth
• angle The Aramaic Targum to Lamentations Arkivigite je 2006-09-09 per la retarkivo Wayback Machine - Targum de Plorkantoji
• angle The Jewish Encyclopedia Entry on Targum
• angle The Comprehensive Aramaic Lexicon Arkivigite je 2010-04-19 per la retarkivo Wayback Machine – Estas entenataj kritikaj eldonoj de ĉiu Targumim kun leksikaj kaj analizaj instrumentoj.

Aliaj projektoj

GT