Romia diaĵo de la matenstelo; poste, en kristanismo, rigardita kiel nomo de Satano From Wikipedia, the free encyclopedia
Lucifero estas la kreitaĵo el la Versio de la Reĝo Jakobo de la hebrea vorto הֵילֵל en Jesaja 14:12. Ĉi tiu vorto, transliterumita hêlêl[1] aŭ heylel, aperas nur unufoje en la hebrea Biblio[1] kaj laŭ la VRJ-bazita Konsento de Strong estas tradukita kiel "brilanto, lum-portanto".[2][2] La vorto Lucifero estas prenita de la latina Vulgato, kiu tradukas הֵילֵל kiel Luciferon, [Jesaja 14:12] signifante "la matenan stelon, la planedon Venuso" aŭ, kiel adjektivo, "lum-portanto".[3][4][5][6] La Septuaginto faras הֵילֵל en la greka kiel ἑωσφόρος (heōsphoros), nomo, laŭvorte "alportanto de tagiĝo", laŭ la matena stelo.[7][8][9][10][11][12][13][14][15]
Lucifero | |
---|---|
romia dio • anĝelo en Judismo • anĝelo en Kristanismo • falinta anĝelo | |
Informoj | |
Originala nomo | Lucifer |
Eble sama | Fosforo • Danica • Lucifero • Auseklis • Samael • Satano • diablo • Matena Stelo • Helel |
Patrino | Hausos |
Posta kristana tradicio ekuzis la latinan vorton por "Lum-portanto", Lucifero, kiel propran nomon ("Lucifero") por la diablo, kiel li ekzistis antaŭ sia falo.[16] Rezulte, Lucifero fariĝis moknomo por Satano/la Diablo en la eklezio kaj en populara literaturo, kiel en Infero (La Dia Komedio) de Dante Alighieri kaj Perdita Paradizo de John Milton.[3][14] Tamen, la latina vorto neniam ekuziĝis preskaŭ ekskluzive nomi la Diablon (kiel en la angla), kaj estis aplikita al aliaj, inkluzive Jesuon.[17] La bildo de matena stelo falinta de la ĉielo estas ĝenerale kredita inter scienculoj kiel paralelo en Kanana mitologio.[18]
Tamen, laŭ kaj kristana kaj juda ekzegezoj, en la Libro de Jesaja, ĉapitro 14, la Reĝo de Babilono, Nebukadnecar II, konkerinto de Jerusalemo, estas kondamnita en profeta vizio de la profeto Jesaja kaj estas vokita la "Mateno Ha" (planedo Venuso).[19][20][21] En ĉi tiu ĉapitro la hebrea teksto diras הֵילֵל בֶּן-שָׁחַר (Helel ben Shaḥar, "brilanto, filo de la mateno").[22] "Helel ben Shaḥar" povas aludi al la Matena Stelo, sed la teksto en Jesaja 14 donas nenian indikon ke Helel estis nek stelo nek planedo.[23][24]
Traduko de הֵילֵל kiel "Lucifero", kiel en la Versio de Reĝo Jakobo, estis forlasita en modernaj anglaj tradukoj de Jesaja 14:12. Hodiaŭaj tradukoj havas:
La termino aperas en la kunteksto de profeta mesaĝo kontraŭ mortinta reĝo de Babilono, kiu estas salutita kiel הילל בן שחר (hêlêl ben šāḥar), fare de la VRJ-biblio kiel "O Lucifero, filo de la mateno!" Kaj de aliaj kiel "matena stelo, filo de la tagiĝo".[25][26][27]
En moderna traduko de la originala hebreo, la tekstero en kiu la frazo "Lucifero" aŭ "matena stelo" okazas komenciĝas per la komunikaĵo: "La tagon kiam la Lordo donas al vi faciliĝon kontraŭ via sufero kaj tumulto kaj kontraŭ la severa laboro metita sur vin, vi prenos ĉi tiun mokon kontraŭ la reĝo de Babilono: Kiel la subpremanto finiĝis! Kiel lia furiozo finiĝis!"[28] Post priskribi la morton de la reĝo, la moko daŭras:
J. Carl Laney montris ke en la finaj versoj jene cititaj, la reĝo de Babilono estas priskribita ne kiel dio aŭ anĝelo sed kiel viro.[30][31]
Por la nenomita "reĝo de Babilono" larĝa elekto de identigoj estis proponita.[32][33] Ili inkluzivas Babilonan reganton, la pli lasta Nebukadnecar II de la tempo de profeto Jesaja, sub kiu la Babilona malliberiĝo de la Judoj komenciĝis. Aliaj gravaj reĝoj de la tempo inkluzivas Nabonidus kaj la Siriajn reĝojn Tiglatpilezero, Sargon II kaj Sanĥerib.[33][33][34][30][33][35] Herbert Wolf asertis ke la "reĝo de Babilono" ne estas specifa reganto sed kolektiva reprezentaĵo de la tuta linio de regantoj.[36]
En antikva Kanaana mitologio, la matena stelo estas montrita kiel dio, Attar, kiu provis okupi la tronon de Baalo kaj, trovante sin nekapabla fari tion, malsupreniris kaj regis la submondon.[37][38] La originala mito eble pritemis malplian dion Helel kiu provis fortronigi la Kananan altan dion El kiu vivis sur monto norden.[39][40] La rekonstruo de Hermann Gunkel de la mito pridiras potencan batalanton Hêlal, kies ambicio estis supreniri pli alte ol ĉiuj la aliaj stelaj diaĵoj, sed kiu devis malsupreniri al la profundoj; ĝi tiel montris la procezon kiel batalon per kiu la brila matena stelo malsukcesas atingi la plej altan punkton en la ĉielo antaŭ estante senkolorigita de la leviĝa suno.[41]
Similecoj estis notitaj kun la Orienta Juda rakonto de Iŝtaro aŭ la deveno de Inanna en la submondon, Iŝtaro kaj Inanna estante asociita kun la planeda Venuso.[40][42] Ligilo estas vidita ankaŭ kun la Babilonia mito de Etana. La Juda Enciklopedio rimarkas:
La greka mito de Faetono, kies nomo, kiel הֵילֵל, signifas "Brilanto", ankaŭ estis vidita kiel simila.[41]
La Raportado de Eerdmans pri la Biblio montris ke neniu atestaĵo estis trovita de ajna Kanana mito de dio kiu estis ĵetita de Ĉielo, kiel en Jesaja 14:12. Ĝi konkludas ke la plej proksimaj paraleloj kun la priskribo de Jesaja de la reĝo de Babilono kiel malleviginta matena stelo ĵetita malsupren de Ĉielo ne estas trovotaj ne en ajna perditaj Kananaj kaj aliaj mitoj sed en tradiciaj ideoj de la Judaj homoj si mem, eĥita en la Biblia rakonto de la falo de Adamo kaj Evo, elĵetita de la ĉeesto de Dio pro deziri esti kiel Dio. Referencu ankaŭ la bildon en Psalmo 82 de la "dioj" kaj "filoj de la Plej Altulo" destinitaj morti kaj fali.[25] Ĉi tiu Juda tradicio eĥis ankaŭ en Juda pseŭdoepigrafio kiel 2 Ĥanaĥo kaj la Vivo de Adamo kaj Evo.[25][43][44]
Kiel adjektivo, la latina vorto Lucifero signifis "lumportanto" kaj estis aplikita al la luno.[6] Kiel substantivo, ĝi signifis "matenan stelon." En Roma mitologio, ĝi aperas kiel la dia personigo "la fabela filo de Aurora[45] kaj Kefalo kaj patro de Keikso" aŭ (en poezio) "tago".[6] La dua signifo el ilil alligita al la vorto (kiam uzita kiel substantivo) respondas al la bildo en la greka mitologio de Eoso, la diino de tagiĝo, donanta naskiĝon al la matena stela Forsforo.[45]
Jesaja 14:12 ne estas la nura loko kie la Vulgata uzas la vorton Lucifero. Ĝi uzas la saman vorton kvar tempojn plie, en kuntekstoj kie ĝi klare havas neniun referencon al malleviginta anĝelo: 2 Petro 1:19 (signifante "matena stelo"), Ijob 11:17 ("la lumo de la mateno"), Ijob 38:32 ("la signoj de la zodiako") kaj Psalmoj 110:3 ("la tagiĝo").[46] Priparoli la matenan stelon, lucifero ne estas la nura esprimo uzata de la Vulgata: trioble ĝi uzas stella matutina: Siraĥ 50:6 (aludante la realan matenan stelon) kaj Apokalipso 2:28 (el necerta referenco) kaj 22:16 (aludante Jesuon).
Ekzistis indikoj ekster la teksto de la Vulgata ke en kristana tradicio la latina vorto Lucifero (malsame ol la angla vorto) ne nepre signifis falintan anĝelon. Du episkopoj portis tiun nomon: Sanktulo Lucifero de Kagliari kaj Lucifer de Siena.
En la latina, la vorto estas aplikita al Johano la Baptisto kaj estas uzita kiel titolo por Jesuo li mem en pluraj fruaj kristanaj himnoj. La matena himno Lucis largitor splendide de Hilary enhavas la linion: "Tu verus mundi lucifer" (vi estas la vera lumportanto de la mondo).[47] Kelkaj interpretis la mencion de la matena stelo (lucifero) en la himno de Ambrozio de Milano Aeterne rerum conditor kiel aludante aleogire al Jesuo kaj la mencio de la virkoko, la heroldo de la tago (praeco) en la sama himno kiel aludante al John la Baptist.[48] Same, en la mezepoka himno Christe qui lux es et mortas, kelkaj manuskriptoj havas la linion "Lucifer lucem proferens" (Lucifero lumon provizas.)[49]
La latina vorto Lucifer estas ankaŭ uzita de Jesuo en la Pasko-Proklama preĝo al Dio koncerne la paskan kandelon: Flammas eius lucifer matutinus inveniat: ille, inquam, lucifer, qui nescit occasum. Christus Filius tuus, qui, regressus ab inferis, humano generi serenus illuxit, et vivit et regnat en saecula saeculorum ("estu tiu ĉi flamo trovita ankoraŭ brulanta de la Matena Stelo: la unu Mateno Stelo kiu neniam malleviĝas, Kristo via Filo, kiu, revenanta de la domajno de morto, verŝis sian pacan lumon sur homecon, kaj vivadas kaj reĝadas ĉiam kaj ĉiam"). En la verkoj de latinaj gramatikistoj, Lucifero, simila al Daniel, estis diskutita kiel ekzemplo de propra nomo.[50]
La hebreaj vortoj הֵילֵל בֶּן-שָׁחַר (Helel ben Shaḥar, "tage-stelo, filo de la mateno") en Jesaja 14:12 estas parto de profeta vizio kontraŭ la subprema reĝo de Babilono.[2][24][51] Juda ekzegezo en Jesaja 14:12–15 prenis homeman alproksimiĝon por identigi la reĝon de Babilono kiel Nebukadnecar II.[52] Verso 20 diras ke ĉi tiu reĝo de Babilono ne estos "aliĝita kun ili [ĉiuj la reĝoj de la nacioj] en entombigo, ĉar vi detruis vian landon, vi mortigis viajn popolon; la semo de malbonfarantoj ne estos nomita ĉiam", sed prefere esti elĵetita de la tombo, dum "Ĉiuj la reĝoj de la nacioj, ili ĉiuj, dormas en gloro, ĉiu en sia propra domo".[24][53]
En la literaturo de la Dua Templo periodo la ĉefa ebla referenco estas trovita en 2 Ĥanoĥo, ankaŭ konata kiel Slava Ĥanoĥo:
Kiel ajn la redaktoro de la norma moderna eldono (Charlesworth OTP Num.1) puŝegas la verson kiel verŝajnan pli postan kristanan interpreton pro aserto ke "kristanaj klarigoj pri la deveno de malbono ligis Lukon 10:18 kun Jesaja 14 kaj poste Genezo 3 por ke verso 4 povus esti kristana interpreto... Juda teologio plejparte sekvis Genezon 6, kaj tio ĉi estas eminenta en la Ĥanoĥa ciklo kiel en aliaj apokalipsoj." Plue, la nomo uzita en 2 Ĥanoĥo, Satanail, ne estas rekte rilatita al la tekstero de Jesaja 14, kaj la ĉirkaŭstaranta figuraĵo de fajro sugestas Jeĥezkel 28:17–18.[54]
Aliaj okazoj de "Lucifero" en la Malnov-Testamenta pseŭdoepigrafio estas rilatitaj simple al la "stelo" Venuso, en la Orakoloj Sibilaj estas la batalo de la konstelacioj (lineo 517) "Lucifero batalis sidiĝita sur la spino de Leo" aŭ la tute reverkita kristanaa versio de la greka Apokalipso de Ezra 4:32 kiu enhavas referencon al Lucifero kiel Antikriston.[55][56]
Asocio de Jesaja 14:12–18 kun personigo de la malbono, (nomita la diablo) evoluiĝis ekster la ĉefa (rabena) judismo en pseŭdoepigrafaj kaj kristanaj skriboj.[57][58] Malnov-Testamenta Pseŭdoepigrafaĵoj estas laboroj verkitaj post la fino de la hebrea Biblia kanono. Ili kreskegis ĉirkaŭ la fino de la Dua Templo periodo sub Roma okupo, precipe per la apokalipsoj.[59][60] Malnov-Testamenta Pseŭdoepigrafaĵoj ne estas akceptitaj kiel partoj de Juda tradicio, sed estas garditaj de la preĝejo. Ĉi tiu periodo antaŭ la fermo de la kristana kanono estas ankaŭ nomita la Intertestamenta Periodo kiam la dua-kanonaj libroj estis skribitaj.
Precipe Jesaja 14:12 fariĝis superrega koncepto de la devizo de falinta anĝela en 1 Ĥanoĥo 86-90 kaj 2 Ĥanoĥo 29:3–4.[61] Rabenoj, en Mezepoka judismo, faris ĉiun provon protekti la Judan komunumon kontraŭ ili, strikte malakceptante ĉi tiujn Ĥanoĥajn fantomojn.[59] Rabena judismo malakceptis ajnan kredon je ribelulo aŭ falintaj anĝeloj.[62] En la 11a jarcento, la Pirqe de-Rabeno Eliezer, agadoto-midraŝa laboro pri la Torao enhavanta ekzegezon kaj re-diradoj de bibliaj rakontoj, ilustras la devenon de la mito de "falintaj anĝeloj" per doni du rakontojn. Unu rakonto rilatas al la anĝelo en la Edena Ĝardeno, kiu delogas Evan; kaj la dua rakonto rilatas al la anĝeloj, la benei elohim, kiuj kunvivas kun la filinoj de viro (Genesis 6:1–4).[63]
Krom la laŭvorta signifo de Jesaja 14:12, kiu aplikas al la reĝo de Babilono, kristanaj verkistoj aplikis la vortojn alegorie al Satano. Sigve K. Tonstad asertas ke en la Nova Testamento ĝi mem la temo koncerne Militon en Ĉielo en Apokalipso 12:7-9, en kiu la drako "kiu estas nomita la diablo kaj Satano … estis ĵetita malsupren al la tero", venas de la tekstero en Jesaja 14.[64] Origeno (184/185 – 253/254) interpretis tiajn Malnovajn Testamentajn teksterojn kiel pritemantajn manifestadojn de la Diablo; sed nature, skribante en la greka, ne la latina, li ne identigis la diablon per la nomo "Lucifero".[65][66][67][68] Tertuliano (c. 160 – c. 225), kiu skribis en la latina, ankaŭ komprenis la teksteron de Jesaja 14:14 ("mi supreniros super la suproj de la nuboj; mi faros min mem kiel la Plej Alta") kiel parolita de la Diablo, sed "Lucifero" ne estas inter la multenombraj nomoj kaj frazoj li uzis priskribi la diablon.[69][70] Eĉ ĉe la tempo de la latina verkisto Aŭgusteno de Hipono (354–430), "Lucifero" ne ankoraŭ fariĝis ofta nomo por la Diablo.[65]
Iom da tempo pli poste, la metaforo de la matena stelo kiun Jesaja 14:12 aplikis al la reĝo de Babilono levigis la ĝeneralan uzon de la latina vorto por "matena stelo", majuskle, kiel la originala nomo de la diablo antaŭ lia falo de graco, ligante Jesajan 14:12 kun Luko 10:18 ("mi vidis Satanon falantan kiel fulmo de ĉielo") kaj interpretante la teksteron en Jesaja kiel alegorion de la falo de Satano de ĉielo.[71][72]
Tamen, la kompreno de la matena stelo en Jesaja 14:12 kiel metaforo aludante la reĝon de Bablono daŭris ekzisti ankaŭ inter kristanoj. Teodoreto (c. 393 – c. 457) skribis ke Jesaja nomis la reĝon kiel "matenan stelon", ne kiel la stelon, sed kiel havantan la iluzion de esti ĝi.[73] La sama kompreno estas montrita en kristanaj tradukoj de la tekstero, kiu en la angla ĝenerale uzas "matenan stelon" prefere ol trakti la vorton kiel propran nomon, "Lucifero". Tiel ankaŭ en aliaj lingvoj, kiel la franca, la germana, la portugala, kaj la hispana.[74][75][76][77] Eĉ la Vulgata teksto en latino estas presita per pli minukskla lucifero (matena stelo), ne majuskla Lucifero (propra nomo).[5]
Johano Kalvino diris: "La ekspozicio de ĉi tiu tekstero, kiu iuj donis, kiel ĝi aludis al Satano, leviĝis pro nescio: ĉar la kunteksto klare montras ke ĉi tiujn komunikaĵojn devas esti komprenitaj per referenco al la reĝo de la Babilonanoj."[78] Marteno Lutero ankaŭ konsideris ĝin malpura eraro aludi ĉi tiun verson al la diablo.[79]
Adeptoj de la Versio de Reĝo Jakobo-Nura movado kaj aliaj kiuj asertas ke Jesaja 14:12 ja aludas al la diablo mallaŭdis la modernajn tradukojn.[80][81][82]
Traktante "Luciferon" kiel nomon por la diablo aŭ Satano, ili povas uzi tiun nomon kiam parolante pri tiaj rakontoj de la diablo aŭ Satano kiel la sekvantaj aferoj:
Ili ankaŭ povas uzi la nomon Lucifero dum paroli pri la motivo de Satano por ribeli kaj pri la naturo de lia peko, kiu Origen, Krysostom, Ĵeromo, Ambrose kaj Aŭgusteno atribuis al la fiero de la diablo, kaj Irenaeus, Tertuliano, Justin Martiro, Cyprian kaj denove Aŭgusteno atribuis al la envio de la diablo pro tio ke homeco estis kreita laŭ la figuraĵo de Dio.[83][84][85] Ĵaluzo pro homoj, kreitaj laŭ la dia figuraĵo kaj donitaj aŭtoritaton super la mondo estas la motivo kiun moderna verkisto, kiu neas ke estas iu ajn tia persono kiel Lucifero, diras ke Tertuliano atribuis al la diablo kaj, kvankam li citis Tertulianon kaj Aŭgustenon kiel donantajn envion kiel la motivon por la falo, 18a-jarcenta franco Capuchin predikisto li mem priskribis la ribelulan anĝelon kiel ĵaluzan pro la sanktigon de Adamo, kiun li vidis kiel etigon de sia propra statuso.[86][85]
En Islamo la Diablo estas konata kiel Ibliso (araba: إبليس, pluralo: ابالسة abālisah) aŭ Ŝajtano (araba: شيطان, pluralo: شياطين shayātīn). Li havas neniun nomon respondantan al tio de la latina vorto lucifero asocii lin kun la matena stelo, sed la rakontoj pri li similas al la pli fruaj rakontoj de falintaj anĝeloj en la Libroj de Ĥanaĥo kaj Apokalipso 12:7-9. Ibliso estas elpelita de Ĉielo pro rifuzi riverenci al Adamo, kiu estas simila al la pli frua rakonto en 3 Ĥanoĥo, ĉapitro 4, en kiu ĉiuj la anĝeloj riverencas al Ĥanoĥo, frua ido de Adamo. Tiel, li pekas post la kreo de viro. Li demandas al Dion por senpremiĝo ĝis juĝa tago anstataŭ esti tuj elĵetita en la fajregojn de Geheno. Dio donas ĉi tiun peton kaj Ibliso tiam ĵuras venĝon per tenti homojn kaj turni ilin for de Dio. Dio diras lin ke ajnaj homoj kiu sekvas lin aliĝos lin en la fajrego de infero ĉe juĝa tago, sed ke Iblis havos neniun potencon super ĉiuj homaro krom kiu deziras sekvi Iblis. Ĉi tiu rakonto estas citita multoblajn tempojn en la Qur' por malsamaj kialoj.
Islama literaturo prezentas Iblison kiel Dio-adorantan kaj tre pian ĝis kiam li rifuzis riverenci al Adamo pro sia ĵaluzo kaj fiero.[87][88] Ibliso estis tipo de supernatura estaĵo konata kiel Ĝino, kiu estis farita el senfuma fajrego kaj kreita antaŭ ol kreiĝis homaro.[89][90][91][92]
Luciferismo estas kreda sistemo kiu adoras la kernajn karakterizaĵojn kiuj priskribas Luciferon. La tradicio, influita de Gnostikismo, kutime adoras Luciferon ne kiel la diablon, sed kiel liberiginton, gardanton, aŭ gvidantan spiriton aŭ eĉ la veran dion anstataŭ Jehovah.[94][95]
En la Satana Biblio de Anton LaVey, Lucifero estas unu el la kvar kronaj princoj de Geheno , precipe de la Oriento, la 'lordo de la aero' kaj estas nomita la lumportanto, la matena stelo, intelektismo, kaj klerismo.[96] La titolo 'lordo de la aero' estas bazita sur Efesanoj 2:2, kiu uzas la frazon 'princo de la potenco de la aero' aludante la paganan dion Zeŭso, sed tiu esprimo poste fariĝis ligita kun Satano.
Verkisto Michael W. Ford priskribis Luciferon kiel "maskon" de la oponanto, iganton, kaj iluminantan forton de la menso kaj subkonscio.[97]
Léo Taxil (1854–1907) asertis ke Framasonismo estas asociita kun adoro de Lucifero. En kio estas konata kiel la Mistifiko de Taxil, li asertis ke estranta Framasono Albert Pike traktis "La 23 Superaj Federaciitaj Konsilioj de la Mondo" (eltrovaĵo de Taxil), instruante ilin ke Lucifero estas Dio kaj kontraŭstaras la malbonan dion Adonai. Subtenantoj de Framasonismo asertas ke, kiam Albert Pike kaj aliaj Framasonaj esploristoj priparolis la "Luciferan vojon" aŭ la "energiojn de Lucifero," ili aludis al la Matena Stelo, la lumportanto, la serĉado por lumo; la vera antipodo de malluma, satana malbono.[98] Taxil famigis libron de Diana Vaughan (efektive skribita de li mem, kiel li poste konfesis publike) kiu asertis malkaŝi tre sekretan regantan korpon nomita la Paladio, kiu kontrolis la organizon kaj havis satanan tagordon.[99] Kiel priskribita de Framasonismo Sciigita en 1897:
La laboro de Taxil kaj la prelego de Pike daŭras esti citita de kontraŭ-framasonaj grupoj.[100]
En Diablo-Adoro en Francio, Arthur Edward Waite komparis la laboron de Taxil al tio, kion hodiaŭ ni vokus klaĉgazeta rakonto, plenumita per logikaj kaj faktaj malakordoj.
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.