From Wikipedia, the free encyclopedia
Hombesteco aŭ teriantropio estas mita kapablo de homoj formoŝanĝi (metamorfozi) en besto(j)n.[1] Hombestoj longe ekzistis en mitologio, aperante en malnovegaj kavernodesegnaĵoj[2] kiel ekzemple en Trois Frères.
La esprimo hombesteco aŭ teriantropio signife venas de la greka teríon, θηρίον, ("sovaĝa besto" aŭ "bestaĉo") (implice mamula), kaj antrōpos, άνθρωπος, ("homo"). Iuj lingvoj transprenis la esprimon laŭvorte, ekz. angla therianthropy. Tiu ĉi esprimo estis uzita kun rilato al folkloro pri formoŝanĝado al besto de Azio kaj Eŭropo jam en 1901.[3]
Hombesteco estis uzita ankaŭ por priskribi spiritan kredon je besta formoŝanĝo en 1915[4] kaj unu fonto[5] donas eblecon ke la esprimo eble estis uzita en la 16-a jarcento en krimaj procezoj de suspektataj homlupoj.
Formoŝanĝado rilatas al la ŝanĝo de fizika aspekto; ĉi-kaze, de homo al besto. Homlupeco (foje likantropio), la transformo en lupon, estas la plej konata formo de hombesteco, sekvanta de homhundeco, transformo en hundon kaj homkateco, transformon en katon.[6] Homhieneco aperas en la rakontoj de pluraj afrikaj kaj eŭraziaj kulturoj, dum homratoj estas maloftaj en historiaj legendoj, sed plioftiĝas en moderna fikcio.
En folkloro, mitologio kaj antropologio, la plej ofte konata formo de hombesteco estas homlupeco. La homlupo estas ĝenerale konsiderata kiel eŭropa karaktero, kvankam ĝia popolscio en postaj eraoj disvastiĝis tra la mondo. Antikvaj turkaj legendoj de Azio parolas pri formoŝanĝantaj ŝamanoj konataj kiel "Kurtadamoj" kio laŭvorte signifas "lupulo ". Certa parto de turkaj ŝamanaj kredoj estis la ideo, ke oni estas posteuloj de lupoj. Formoŝanĝantoj, similaj al homlupoj, estas oftaj en rakontoj de la tuta mondo. Kvankam la difino specife priskribas ŝanĝon de homo al hundoformulo (kiel ĉe homlupo), la esprimo estas uzata ankaŭ por priskribi ajnan formoŝanĝon de homo al besto.
La Grekoj ankaŭ parolis pri homhundeco. Homhundeco estas uzata por formoŝanĝantoj kiuj alternas inter la hunda formo kaj la homa formo, aŭ al estuloj kiuj ne ŝanĝas sian formon sed nur havas kombinitajn hundo-homajn anatomiajn ecojn (Hamel, 76). Ĝi ankaŭ estas uzata por priskribi realajn personojn, kiuj suferas je la iluzio ke ili estas hundoj (Ashley, 37). Post homlupeco, estas homhundeco la plej konata subspeco de hombesteco.
La esprimo ekzistas almenaŭ ekde 1901, kiam ĝi estis aplikita al mitoj de Ĉinio pri homoj iĝantaj hundoj, hundoj iĝantaj homoj, kaj seksaj rilatoj inter homoj kaj hundformuloj.[7]
Antropologo David Gordon White nomis Mezan Azion la "vortico de homhundeco" ĉar antikvaj verkistoj tien regule poziciigis hundo-virajn rasojn. Laŭ hindua mitologio vivas tiaj rasoj en malproksima nordo de Hindio, laŭ ĉinoj en ekstrema okcidento, kaj eŭropaj legendoj ofte metis la hundovirojn nomitajn "Cynocephali" en nemapitajn regionojn en oriento. Kelkaj el tiuj rasoj estis priskribitaj kiel homoj kun hundokapoj, aliaj kiel hundo-form-ŝanĝantoj (Blanka, 114-15).
La homhundo estas konataj ankaŭ en Timoro. Ĝi estas priskribita kiel homo/hundo formŝanĝanto kiu kapablas ŝanĝi ankaŭ aliajn homojn en bestojn kontraŭ ilia volo. Tiuj ŝanĝoj okazas kutime en predobestojn kiel ekzemple kaproj, tiel ke la homhundo povas forkonsumi ilin sen eltrovo de la krimo (Rozo, 390).
La Eŭropa folkloro kutime prezentas homkatojn kiuj ŝanĝas sin en hejman katon, foje pli grandan,[8] aŭ en panterojn. Afrikaj legendoj priskribas homojn kiuj iĝas leono aŭ leopardo, dum aziaj homkatoj tipe iĝas tigro. Por ĉiuj felisedoj eblas uzi nomon kun la prefiksa parto "hom-", ekzemple homleono, homleopardo, homgepardo. Kutime la esprimo homkato superkovras ĉiujn homfelisedojn, escepte de okazoj kiam estas specio plispecifigita per nomo.
La Eŭropa folkloro, kaj ĉefe per rakontoj por junaj infanoj, okazas gvidmotivon de altrangajn homoj kiuj estas punitaj de magipotenculo, plej ofte kutime malbela sorcistino, kaj tiel estis ŝanĝiĝataj al malbela simpla rano. En tiuj rakontoj la rano rolas kiel la tipa simbolo de malalogeco kaj tiel la punito povas reveni al sia estinta homa formo nur tiam kiam la plej belulino eltimigos kaj kisos lin spite al lia rana malalogeco. Eble la plej fama estas la fabelo de la fratoj Grimm, nomata la rana princo aŭ la princino kaj la rano.
La Eŭropa folkloro kutime prezentas homkatojn kiuj ŝanĝas sin en cignon, foje pli grandan,[8] aŭ en panterojn. La cignoj pro siaj komplete pure blankaj plumoj signifas la deziratajn purecojn de koro kaj menso.
Kelkaj indianaj legendoj parolas pri "felsorĉistoj", personoj kun la supernatura kapablo iĝi laŭdezira besto, tamen, por povi transformiĝi, ili unue devas vesti felon de la besto.
En la popolkredo de najbara Mezameriko, Nagualo aŭ Nahualo estas homo kiu havas la potencon magie ŝanĝi sin en bestan formon, plej ofte en azenon, meleagron kaj hundon,[9] sed ankaŭ en alian kaj pli potencan beston kiel ekzemple en jaguaron aŭ pumon.
La unua vaste-konata interreta uzado de la esprimo formiĝis en la Useneta grupo alt.horor.werewolves (ĉ. 1992).[10] Kelkaj Usenet-uzantoj komencis publike aserti ke ili estis parte besto, ĝenerale en spiriteca signifo.[11] Tiaj homoj komence nomis sin likantropoj aŭ angle weres. Sed ĉar la vorto "lican" specife rilatas al lupoj, la esprimo hombesto (angla mallongigo "therian") iĝis pli vaste uzata. De tiuj bazoj formiĝis subkulturo de individuoj nomataj sin hombestoj.[12] Kelkaj sinidentigantaj hombestoj ankaŭ konsideras sin membro de la alispecana subkulturo.[13] Multaj hombestoj ankaŭ asertas ke ili havas psiĥologian ligon, ne spiritecan, al sia besto. Kelkaj hombestoj uzas la esprimon specia disforio por priskribi siajn sentojn de malkonekto disde sia homa korpo rezulte de sia identigo.
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
