Gravita kolapso

Gravita kolapso estas la kuntiriĝo de astronomia objekto pro la influo de sia propra gravito, kiu tendencas tiri materion enen direkte al la centro de gravito. Gravita kolapso estas fundamenta mekanismo por strukturformado en la universo.^[1] Kun la tempo komenca, relative glata distribuado de materio kolapsos por formi poŝojn de pli alta denseco, tipe kreante hierarkion de densigitaj strukturoj kiel ekzemple aretoj de galaksioj, stelaj grupoj, steloj kaj planedoj.

Stelformado

Steloj formiĝas en gigantaj nebulozoj de interstela polvo kaj gaso.^[2] La partikloj en tiuj nebulozoj kutime moviĝas hazarde je altaj rapidecoj, kaj la gravita forto inter si ne estas sufiĉe forta por kunpremi ilin kune. Sed kiam kondiĉoj permesas (kiel ekzemple proksima supernovaa eksplodo aŭ alia kataklisma okazaĵo), tiuj nebulozoj estas kunpremitaj per sufiĉe da premo ke gravito povas venki la moviĝon de la partikloj kaj proksimigi ilin. Tiam la nebulozo komencas la procezon de gravita kolapso, kaj ĝia rapideco fariĝas pli kaj pli rapida. Pro la limigo de la konservado de angula movokvanto, multaj pli malgrandaj sed pli densaj nebulozoj estas fine apartigitaj de la origina grandega nebulozo. Tiuj ĉi nebulozoj daŭre kolapsas sub sia propra gravita forto, kaj samtempe, la disfalinta energio senĉese transformiĝas en la internan energion de la nebulozo, kiu generas eksteran radian premon ene de la nebulozo. Tiu radia premo povas iom post iom malrapidiĝi kaj finfine halti la gravitan forton per ekvilibro de la enen gravita kolapso. Kiam la radia premo kaj gravito ekvilibrigas unu la alian, la nebulozo kolapsas en densan sferon nomatan prastelo. La prastelo daŭre estas ĉirkaŭita de dika tavolo de interstela gaso kaj polvo. Astronomoj observis partan gravitan kondensadon, sed la procezo ne estas plene komprenita.

Ĉi tiu artikolo ankoraŭ estas ĝermo pri astronomio. Helpu al Vikipedio plilongigi ĝin. Se jam ekzistas alilingva samtema artikolo pli disvolvita, traduku kaj aldonu el ĝi (menciante la fonton).

Referencoj

1. Eppelbaum, Lev; Kutasov, Izzy; Pilchin, Arkady. (2014) Applied Geothermics. Berlin, Heidelberg: Springer Berlin Heidelberg, p. 2. ISBN 9783642340239.
2. Prialnik, Dina. (2000) An Introduction to the Theory of Stellar Structure and Evolution, 2‑a eldono, Cambridge University Press. ISBN 978-0-521-86604-0.