Scrâna

Arzân

Bulgnaiṡ

C'l artìcul chè 'l è scrit in Arzân

La scrâna (sedia in italiân) l'é 'na mubélia druvêda, per l'apûnt, per sēdres. L'é fâta, int la fōrma normêla, da un piân pêra (al sedîl), dal gâmbi ed sustègn (in nòmer ed quâter) e da un pogiaschîna per pugêres. Acsé cm' al sedîl o al pogiaschîna a pōlen ciapêr fōrmi diferèinti (mó sèimper lighêdi, in generêl, a ôbligh ed cumditê), al gâmbi a pōlen èser ânca trèi, o, in chêş particulêr, óna (per esinpi al scrâni 'd un bar). Per quistiòun ed cumditê al sedîl l'é, cun l'acôrd ed tót, alvêda dal pavimèint ed 45 centémeter (int al chêş dal scrâni dal bar invēci de 75 centémeter)

I materiêl druvê per fêr 'na scrâna în tânt, dal mumèint che l'é ûn di câmp pió studiê dal mònd dal design. La manēra pió normêla ed fêr 'na scrâna l'é còla ed dal lègn (int la stôria i prém eşèimpi în fât de sté materiêl), mó în druvê a la grânda ânca i prodòt fât ed materiêl plâstich. Ind j ûltem ân as tènd a druvêr ânca l'aluméni o l'asâr alzirî, bòun ed calêr ed dimòndi al pèiş.

Stôria

'N' âsa ed lègn lònga e strèta ch' la 's pôgia isém a dû âs drét: èco la mêdra ed la scrâna, la bânca, se pór mia acsé róstica e grēşa. La bânca in urégin la 's sparpâgna in tóta l'Europa e l'âsia, préma ed la scrâna: la tgnîva pió persòuni, però l'ublighêva a sēdres in npuşisiòun drēta e scômda. Int al rinasimèint tuscân la Panca a dossale la pôgia insém a dal j âsi ch'a fêven da pē scanalê e la gh'à al schinêl a dé fâta da clunsèini in stîl grēch opór da balaōstri turnîdi. Int i mudē francèiş la ciâpa al nòm ed Banc e l'é un mōbil róstich dimòndi grôs ch' al gnîva més davânt al camèin da dóv' al gnîva mai spustê gnâ per magnêr: égh gnîva aşvinê la têvla da prânş. La scrâna destinêda a tgnîr 'na persòuna sōl l'é druvêda a l'inési sōl per i prēt e i príncip, cme un trôno: l'ēra un privilèg ristocrâtich fêres cgnòser da la gînt e sēdres a pêrt, cme inséma un trôno. Ûn di prém sedîl per sōl 'na persòuna l'é al faldistorio e al gnîva druvê bèle int al 1100. Deşgnû da la "Sella di Plicatilis" longobêrda e rumâna l'é fât in fèr e al pôgia só dō côpi ed sustègn muvébil incruşê, unî dal cà dedsōver da óna o pió strési in pèlach' a tînen s l'imbutidûra. I Faldistori in lègn intajê e sculpî, difécil da catêr, preşèinten 'na sfurmêda alzēra a fōrma 'd "S" da la dòpia fôrbeş. (Famōş dimòndi l'é còl tgnû da cât, incòra incō, int al cunvèint ed Nonnberg anşvèi a Salisburgo, l'é dubê cun guarnidûri in avòri sculpî.

La "câtedra" (cattedra in italiân) e la "cadrēga" (scanno in italiân), elemèint carateréstich ed la mubélia ed cēşa a gh'àn gnînt da vèder cun la scrâna, ch' la 's vèd in Europa a i prém dal 1400. Al prémi scrâni a stèchi oa fōrbeş nasûdi probabilmèint da l' uniòun ed la sella Curilis Rumâna cun la scrâna da câmp 'd urégi âreba. Un cumprumés fra dû gèner ed civiltê, secònd al prinsépi ed l'avtoritê 'd un câp. În fâti cun 'na şfilsa ed listē a fôrbeş muntê só di pêren; a schinêl l'é fât da 'na tavlèta spiâna dal cuntōren sagomê, in dó vân a infilêres al stèchi. In Tuscâna, sti mudē, ch' as tînen, cun soquânti mudéfichi per tót al 1500, în ciamê da la gînta a iccasse aséia a "X". Int la câmbra ed Savonarola int al cunvèint ed Sân Mêrch as pōl incòra amirêr la scâna in dó l'ēra ed sôlit sēdres al frê as trâta apûnt ed la Savonarola uriginêla ch' la deşvîn da la sella Curilis da dóve la ripēt la carateréstica impalcadûra a "X". La Savonarola la gh'à un sêrt nòmert de stèchi ed lègn, da 8 a 12, inarchêdi a besabōga e incruşêdi a fôrbeş ch' as inschêden in bâs in un listèl ch' al fa da pè e in êlta in 2 apôg drét Al schinêl l'é fât da 'na tavlèta cun la fōrma infilsêda da i dû cò da j apôg e dubêda da intâj a la bòuna.

Elèinch di gèner

Scrâna a dòndel
Scrâna a rēda (eşèimp carateréstich l'é al lavōr ed design "Diamond Chair")
Scrâna a şbêls o (Cantilever)
Scrâna a şdarâja
Scrâna Thonet
ScrânaWassily
Scrâna a un sōl blôch
Faldistorio
Tripolina

Scrâni per ufési

La scrâna la mócia 'n' impurtânsa principêla int j abiĵnt ed lavōr. La salót e la protesiòun ed chi la dróva l'é ûn di pînt ed préma impurtânsa int al stódi di materiêl, dal fōrmi e dal design di sedîl per ufési. L'Itâlia l'é ûn di pió grôs produtōr de scrâni per ufési, ânca se int j ûltem ân al setōr l'à patî un grôs ralentamèint.

"Fêr dal scrâni" al va mia cunfûş cun al muntêr al scrâni, opór gestîr la cumbinasiòun di séngol elemèint, mó la va capîda cme 'na vèira e prōpria ativitê ed sèirca e de şvilóp. In sustânsa l'é la cumbinasiòun, int al miōr di môd, tra la necesitê 'd belèsa, ed design ed materiêl, cun al rispèt dal règoli che contròlen la cumbinasiòun òm-mâchina per un bòun rendimèint dal lavōr e la giósta puşisiòun ed sidûda. L'altèsa dal sedîl, i mecanîşem ed muvimèint, la şdindulêda, al muvimèint dal schinêl (sèimper a cuntât ) e al muvimèint ind l'istès mumèint dal sedîl e dal schinêl (synchro), al rōdi ch'a frēnen da per lōr, al sustègn dal fònd ed la schîna, i pôgia brâs, în soquânt ed j aspèt studiê fîn da l'inési dal progèt.

Impajadûra dal scrâni

A gh'é dimòndi gèner 'd' impajadûra:

la pió clâsica l'é 'd sicûr còla ciamêda a spèch fâta cun la pavēra (in Tuscâna l'é ciamê sarello) tèimp indrē i cuntadèin a druvêven ânca di êter materiêl, a dipendiva da còl ch'a gh'îven sòt mân, dal vôlti ânca cun al fòj ed furmintòun.
a scâch, generalmèint a vîn druvê ed la curdlèina in materiêl naturêl, ch'la deşvîn da la Cina.
pâja ed Vièna, druvêda per fêr al famōş scrâni Thonet. De sté gèner a gh'é dō tètnichi per l'impajadûra: còla normêla in dó gh' è dimòndi bûş int l'ōrel dal sedîl e la pâĵa ed Vièna la vîn pasêda fîl-fîl fîn a finîr la trâma e còla in dó as tâca l'urdidûra, preparêda préma, fermêda in 'na scanladûra fâta int la curnîş dal sedîl ch' la duvrà èser finîda cun un fîl ed midollino.

Manéri ed dîr

(CARPŚ) Stêr c'me trī in na scrâna,^[1] (IT) (lett.) Stare come in tre su una sedia, (fig.) Stare tutti in mezzo ai problemi.
(CARPŚ) Stêr in punta 'd scrâna,^[2] (IT) (lett.) Stare in punta di sedia, (fig.) Stare in una situazione scomoda e instabile.
(CARPŚ) Èser caschê da 'l scranòun da cìc,^[3] (IT) (lett.) Essere caduto dal seggiolone da piccolo, (fig.) Essere un po' stupido.
(CARPŚ) Mulêr la scrâna,^[4] (IT) (lett.) Mollare la sedia, (fig.) Cedere ad altri una posizione di potere.
(BLG) Carîga,^[5] (IT) Sedia coi braccioli.

Vōş coleghêdi

Michael Thonet – inventôr dal gèner de scrâna cun l'istès nòm
Triangolo della Sedia – importânt distrèt industriêl italiân
Strapuntèin

Êter progêt

Wikimedia Commons contiene file multimediali su Scrâna
Wikizionario contiene la voce di dizionario «Scrâna»

Referèinsi

[1]
(CARPŚ) e (IT) In dal Dizionario del dialetto carpigiano, ed G. Malagoli e A. M. Ori, Mòdna 2011, a s escrìv: „còomed cóome trii in 'na scraana”.
[2]
Ibidem, a s escrìv: „in puunta de scraana”.
[3]
Ibidem, a s escrìv: „ii t caschèe ṡò dal scranòun da cicch?”.
[4]
Ibidem, a s escrìv: „mulèer la scraana”.
[5]
(BLG) e (IT) Dialetto bolognese ieri e oggi, Bulògna 2011, paǵ. 78.

[1] [1]
(CARPŚ) e (IT) In dal Dizionario del dialetto carpigiano, ed G. Malagoli e A. M. Ori, Mòdna 2011, a s escrìv: „còomed cóome trii in 'na scraana”.

[2] [2]
Ibidem, a s escrìv: „in puunta de scraana”.

[3] [3]
Ibidem, a s escrìv: „ii t caschèe ṡò dal scranòun da cicch?”.

[4] [4]
Ibidem, a s escrìv: „mulèer la scraana”.

[5] [5]
(BLG) e (IT) Dialetto bolognese ieri e oggi, Bulògna 2011, paǵ. 78.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]