Carpśàn

 Carpśàn

C'l artìcol chè 'l è scrit in Carpśàn

Dialèt dla pruvìnsa ed Mòdna. Al Carpśàn 'l è in blù

Al dialèt carpśàn 'l è na varietê dialetèla dla lèngva emigliàna e, piò preciśamèint, dal dialèt mudnés. Al carpśàn al vìn parlê in dal sitê dla bàsa śvèini a Chèrp, dimòndi de piò dal persòuni piò ansiàni, ch'i 'l dróven c'ma lengva mèdra, e difàt cun l'italianiśasiòun in del scóli e ch'a deśvìn dai média, i ragasō e i śōven i 'l descòren poc; al cuntràri al carpśàn 'l è dimòndi parlê in dal campàgni 'd Nōṿ, in dû i al descòren normalmèint.

Scritùra dal Pèder nostèr:

Pèder nòster

ch'et sî in dal cêl

ch'a sìa bendètt al tó nòm.

Ch'a vèggna al tó règn,

ch'a vèggna fat quel te vō.

acsè in cêl, acsè in tèra.

Dà-'s incō al noster paṅ quotidiàn,

e scanśèla i noster débit

c'ma nuèter a i scanślòm ai noster débitōr.

E an purtèr-es briśa in tentasiòun,

ma tìn-es luntàṅ dal mêl.

Amen.

Gramàtica

Vochèli

C'ma tùt i dialèt emiliàn, al carpśàn al gh'à dimòndi piò vochèli rispèt a 'l itagliàn. A n'gh'è brìśa 'na régla per la só scritùra, mo 'l vochèli lunghi i s sègnen cun 'l asèint sircunflès (^)s'a gl'ìn avérti, e cun 'l asèint lung s'a gl'ìn sarèdi. In dal dialèt e-scrìt, el vochèli sàinsa asèint i s léśen cùma in dl itagliàn.

• à - cùma in itagliàn (eś. àqua, acqua)
• â - a lùnga (eś. fât, fatto)
• è - cùma in itagliàn (eś. Chèrp, Carpi)
• é - cùma in itagliàn (eś. méno, meno)
• ê - e lùnga (avérta: eś. andê, andato; u sarèda: es. drê, dietro)
• ì - cùma in itagliàn (eś. gnìnta, niente)
• î - ì lùnga (eś vlî-'v, volete)
• ò - cùma in itagliàn (eś. nòm, nome)
• ó - cùma l' itagliàn forse (eś. fóren, forno)
• ô - o lunga (avèrta: eś. in cô, in testa)
• ō - o lunga (sarèda: eś. fiōl, figlio)
• ù - cùma in itagliàn (eś. tùt, tutto )
• û - ù lùnga (eś. chersû, cresciuto)

Cunsonànti

A 's drôva tùti el consonànti cùma in itagliàn, druènd la stèsa grafìa, però cun 'na quèlch mudìfica.

In fìn ed paròla:

• c' cùma la c ed cera (es. fnòc'', finocchio)
• ch cùma la c ed cane (es. pórch, maiale)
• g' cùma la g ed gelato (es. mâg'', maggio)
• gh cùma la g ed gatto (es. côgh, cuoco)

La j la tôś al còumpìt dla i intervucàlica, cùma int dl' itagliàn cuoio. Però, pr' analugìa funètica la pôl èser cambièda cun la vochèl î.

N'ètra diferèinsa gròsa, sìa rispèt l'itagliàn, sìa in cunfròunt al mudnéś, l' è a la fìn rapresentèda da la lettra z. Infàti la z l' è presèint sôl in dla fòrma "dôlsa emiliàna" [ʣz] (cùma in dl'italiàn rosa, es. scanśela, cancella).

I vèrb

Vèrb èser

• Indicatìv preśèint: mè a sun, tè t'î, lò 'l'è, nuèter a sòm, uèter a sî, lor i în.
• Indicatìv imperfèt: mè a éra, tè t'êr, lò 'l'éra, nuèter a éren, uèter a éri, lor i éren.
• Indicatìv futûr: mè a s'rò, tè t' s'ree, lò al s'rà, nuèter a s'ròm, uèter a s'rî, lor i s'ran.
• Cungiuntìv preśèint: che mè a sia, che tè t' sìi, che lò 'l sia, che nuèter a sòma, che uèter a sri, che lor i sìen.
• Cungiuntìv imperfèt: che mè a fus, che tè t' fus, che lò 'l fus, che nuèter a fùsen, che uèt'r a fùsi, che lor i fùsen.
• Cundisiunèl preśèint: mè a s'rev, tè te s'ress/s'rèv, lò 'l s'rev, nuèter a s'rèven, uèter a s'ressi/s'rèvi, lor i s'rèven.
• Gerùndi preśèint: sènd.
• Infinî preśèint: èser.
• Partisìpi pasè: stè/stèda.

Verub avér

• Indicatìv preśèint: mè a-j-ò, tè t' ê, lò 'l à, nuèt'r a-j-òm, uèt'r a 'vî, lor i àn.
• Indicatìv imperfet: mè a 'îva, tè t' 'îv, lò 'l'îva, nuèt'r a 'îven, uèt'r a 'îvi, lor i 'îven.
• Indicatìv futûr: mè a-j-a'rò, tè t' a'rê, lò 'l 'a'rà, nuèt'r a-j-a'ròm, uèt'r a 'rî, lor i a'ràn.
• Cungiuntìv preśèint: che mè a 'pia, che tè t'api, che lò 'l àpia, che nuèt'r a-j-'òma, che uèt'r a 'îdi, che lor i àpien.
• Cungiuntìv imperfet: che mè a 'ìss, che tè t' 'ìss, che lò 'l 'ìss, che nuèt'r a 'ìssen, che uèt'r a 'ìssi, che lor i 'ìssen.
• Cundisiunèl preśèint: mè a-j-a'rev, tè t' a'ress/avrèv, lò 'l a'rèss/avrèv, nuèt'r a 'ressen/'vrèven, uèt'r a 'ressi/'vrèvi, lor i avressen/avrèven.
• Gerùndi preśèint: 'end.
• Infinî preśèint: avêr.
• Partisìpi pasè: avû/abû.

Prima cuniugasiòun

• Indicatìv presèint: mè a cant, tè t' cant, lò 'l canta, nuèt'r a cantòm, uèt'r a cantê, lôr i cànten.
• Indicatìv imperfèt: mè a cantèva, tè t' cantèv, lò 'l cantèva, nuèt'r a cantèven, uèt'r a cantèvi, lôr i cantèven.
• Indicatìv futùr: mè a cantarò, tè t' cantarê, lò 'l cantarà, nuèt'r a cantaròm, uèt'r a cantarî, lôr i cantaràn.
• Cungiuntìv presèint: che mè a canta, che tè t' cant, che lò 'l canta, che nuèt'r a cantòma, che uèt'r a cantèdi, che lôr i canten.
• Cungiuntìv imperfèt: che mè a cantìs, che tè t' cantìs, che lò 'l cantìs, che nuèter a cantìsen, che uèt'r a cantìsi, che lôr i cantìsen.
• Cundisiunèl preśèint: mè a cantarèv, tè t' cantarès/cantarèv, lò 'l cantarès/cantarèv, nuèt'r a cantarèsen/cantarèven, uèt'r a cantarèsi/cantarèvi, lôr i cantarèsen/cantarèven.
• Gerùndi preśèint: cantènd.
• Infinî preśèint: cantèr.
• Partisìpi pasè: cantè.

Seconda cuniugasiòun

• Indicatìv presèint: mè a léś, tè 't léś, lò 'l léś, nuèt'r a l'śòm, uèt'r a l'śî, lōr i léśen.
• Indicatìv imperfêt: mè a l'śìva, tè te l'śìv, lò 'l alśìva, nuèt'r a l'śìven, uèt'r a l'śìvi, lōr i l'śìven.
• Indicatìv futûr: mè a l'śrò, tè te l'śrê, lò 'l alśrà, nuèt'r a l'śròm, uèt'r a l'śrî, lōr i l'śran.
• Cungiuntìv presèint: che mè a léśa, che tè 't lêś, che lò al léśa, che nuèt'r a l'śòma, che uèt'r a l'śìdi, che lōr i léśen.
• Cungiuntìv imperfêt: che mè a l'śìs, che tè 't l'śìs, che lò 'l lśìs, che nuèt'r a l'śìsen, che uèt'r a l'śìsi, che lōr i lśìsen.
• Cundiziunèl presèint: mè a l'śrèv, tè te l'śrès/l'śrèv, lò al l'śrèv, nuèt'r a l'śrèsen/l'śrèven, uèt'r a l'śrèsi/l'śrèvi, lōr i l'śrèsen/l'śrèven.
• Gerùndi preśèint: alśènd.
• Infinî presèint: léśer.
• Partisìpi pasê: alśû.

Tersa coniugasiòun

• Indicatìv presèint: mè a dorum/dorem, tè 't dorum/dorem, lò 'l dorum/dorem, nuèt'r a durmòm, uèt'r a durmî, lōr i dormen.
• Indicatìv imperfêt: mè a durmìva, tè 't durmìv, lò 'l durmìva, nuèt'r a durmìven, uèt'r a durmìvi, lōr i durmìven.
• Indicatìv futûr: mè a durmirò, tè 't durmirê, lò 'l durmirà, nuèt'r a durmiròm, uèt'r a durmirî, lōr i durmiràn.
• Congiuntìv presèint: che mè a dorma, che tè 't dorma, che lò 'l dorma, che nuèt'r a durmòma, che uèt'r a durmìdi, che lōr i dormen.
• Congiuntìv imperfêt: che mè durmìs, che tè 't durmìs, che lò 'l durmìs, che nuèt'r a durmìsen, che uèt'r a durmìsi, che lōr i durmìsen.
• Condisionêl presèint: mè a durmirev, tè 't durmirès/durmirèv, lò 'l durmirèv, nuèt'r a durmirèsen/durmirèven, uèt'r a durmirèsi/durmirèvi, lōr i durmirèsen/durmirèven.
• Gerùndi presèint: durmènd.
• Infinî presèint: durmìr.
• Partisìpi pasê: durmî.

Vôś lighèdi

• Léngua emiliâna-rumagnōla
  • Dialèt mudnéś
• Chèrp
• Fòsel
• Nóv
• Suléra
• San Pròsper
• Cavèss
• Campgajàn

Colegamèint estèren

• (carpś) Na letùra in carpśàṅ.
• (carpś) Ubaldo Urbini, Rime in vernacolo carpigiano, Carpi, 1895, in sìm'a archive.org.
• (carpś) Na letùra 'd poveśìa in dialèt carpśàn ed Loris Guersoni insèm ala tradusiòun in itagliàn dl Avgùst Daòglio in dal youtube.
• (carpś) e (IT) Un pcòun 'd cumédia in sìm'a 'l paròli difìcil del malatìi e del só curi, in sìm'a 'l youtube.

Bibliografìa

• Poesie in dialetto carpigiano, Argia Montorsi, 1982.