L'Emilia (la's ciama "Emilia" anca in Italian) l'è na regiòn storica dl'Altitalia, in du'c a stà anca Frara. Quand' ch'i à fatt la divisiòn pulitica dil región italian, i l'à misa insiem a la Rumâgna e al dì d'inquò le i è dò regiòn tacade: Emilia-Romagna.
La's ciama acsì par via dal consùl rumàn Marco Emilio Lepido, che dal sò temp l'avea fatt far na strada par andar da Rimini a Piasénza, la Via Emilia, par l'apùnt, e acsì l'è dvantà al nom dla región.
Frara l'è la sola zità e pruìnza dl'Emilia, cl'è brisa sull'ass dla Via Emilia e c'la'n g'à mai avést nient da spartir con cla storia lì. Difàtt Frara l'è brisa gnuda sù co i antigh rumàn cumpagn' il zità dla Via Emilia, ma dal'Alt Medioevo.
Geografia
A gh'è na mità dla regiòn cl'è in pianura e la va su par giù da la Via Emilia, andand in sù infin al Po, ad sòra a gh'è la Lumbardia e al Veneto; mentar ad sota dla Via Emilia i cmìnzza i Apenin, infin a rivar in Liguria e Tuscana. Ad sóta dla pruìnza ad Frara e la dla dal turént Siller, a Est ad Bulógna, a cmìnza la Rumâgna.
Il pruìnz dl'Emilia le i è: Piasénza, Parma, Rèz, Mòdna, Frara e Bulògna (ma brisa Imola).
Tutt chi paìs ch'i stà di là dal Po da vsin a Frara, a's pò dir c'na volta i era Emiliàn, parché i era sota i Esténs prima e sota al Papàt dòp. Quant Napoleòn l'ha ridisegnà i cunfin dl'Italia, l'ha stabilì ch'l'Emilia la rivass infin al Po e la dlà i fuss bela tutt venezziàn.
L'Emélia ( Emilia in italiân) l’é ‘na regiòun stôrica ed l'Êlta Itâlia , che insèm a la Rumâgna la fōrma la regiòun ed l' Emélia-Rumâgna. La tôṣ al nòm da la Via Emélia, strêda fâta fêr dal cônsol rumân Emilio Lepido per coleghêr tra 'd lōr al sitê ed Rémin e Piaṣèinsa.
Cunfîn
I cunfîn geogrâfich emiliân în: a matèina i fióm Silêr e Rèn, che la divéden da la Rumâgna, a nôt al fióm Po, che la divèd da la Lumbardìa e dal Vènet, a mezdé al spartidōr dal j âcvi ed l' Apenèin, ch’ al fa da cunfîn cun la Ligória, e cun la Tuscâna.
A partîr dal 568 d.C. (ân ed l'arîv di Longobêrd ind la Pianûra Padâna) fîn al 1859, l'Emélia la fêva pêrt ed la Lumbardìa e i sô abitânt êren ciamê lumbêrd.
L’é vèira però che sté nòm l’é stê dê da i Longobêrd dôp avèir ocupê pêrt dal teritôri ed la regiòun gvernêda da Ròma fâta dal sitê ed Forum Livii (Furlè), Forum Cornelii (Imóla), Faventia (Faèinsa), Bononia (Bològna), Mutina (Mòdna), Regium (Rèz), osèja l'otêva regiòun d ‘ Augusto, ciamêda apûnt Emélia.
Al momèint ed l'invasiòun franco- piemuntèiṣa, in època napoleônica, per fêr in môd che a gnés mìa fât ‘na regiòun lumbêrda trôp potèinta, i piemuntèiṣ a j àn tirê fôra ed nōv l’ idéja d’ "Emélia" (tirând fôra per l'ucasiòun al nòm ed l' antîga regiòun d’ Augusto). Còst l’ à purtê al cambiamèint ed divêrs nòm. Ad esèimpi, Rèz Emélia, préma ed l'Unitê d'Itâlia l’êra ciamêda sōl Rèz o ânca Rèz ed Lumbardéia.
«
Nei dieci mesi che volsero dalla pace di Villafranca alla spedizione dei Mille, l'Italia di mezzo diede prove di virtù civili meravigliose, ma col Piemonte corse dei pericoli gravi forse quanto quelli che il Piemonte stesso aveva corsi, prima della guerra del 1859. I duchi, gli arciduchi, i legati pontifici fuggiti dalle loro sedi, fin da prima di quella guerra, non avevano più osato tornarvi; e allora Parma, Modena, Bologna con la Romagna fino alla Cattolica, si strinsero in un solo Stato, che nel bel ricordo della gran via romana da Piacenza a Rimini, chiamarono l'Emilia.»
(Da Storia dei Mille, Giuseppe Cesare Abba)
Antîga divisiòun polética
I principêl stêt che àn tôt pē int la regiòun, che tânt l’ àn sgnêda, în al Duchêt ed Mòdna e Rèz, al Duchêt ed Pèrma e Piaṣèinsa e al Duchêt ed Frèra; Bològna l’ stêda per dimòndi tèimp la sitê ed cunfîn tra la Longoberdéia e la Rumâgna, mó tra vicèndi sfalsêdi al Stêt ed la Cēṣa l’ à quêṣi sèimper avû dal tót al pusès, fîn al Risorgimèint.
L'Emégglia l'é na regiån stòrica dl'Èlta Itâglia, ch'la métt insàmm la regiån Emégglia-Rumâgna cun la Rumâgna. La tôl al nómm da la vî Emégglia, la strè ch'l à fât fèr al cônsul rumàn Marco Emilio Lepido par lighèr insàmm äl zitè ed Rèmin e d Pieṡänza.
Cunfén
I cunfén geogrâfic dl'Emégglia én: i fiómm Sélar e Raggn a matéṅna, al cunfén cun la Rumâgna, al Po ed såtta, al cunfén cun la Lunbardî e al Vênet, ed såura i mónt dl Apenén, al cunfén cun la Tuschèna e la Ligûria.
Fén dal 568 d.C. (quand i arrivénn i Lungubèrd int la Bâsa padèna) al 1859, l'Emégglia l'êra pèrt dla Lunbardî. Quall ch'l é vair l é tignimôd che ste nómm l é stè dè da i Lungubèrd dåpp ch'i avêven ocupè la regiån guernè da Råmma ch'l êra cunpôsta däl zitè ed Forum Livii (Furlé), Forum Cornelii (Iómmla), Faventia (Fajänza), Bononia (Bulåggna), Mutina (Môdna), Regium (Rażż), la regiån ôt d Augusto, ch'l êra ciamè Emilia in latén.
Al mumänt dl'invaṡiån di franzîṡ e di piemuntîṡ quand ai êra Napuleån, i dezidénn ed creèr al nómm Emilia parché i avéven pòra che la Lunbardî la pséss advintèr tròp fôrta. L é par quasst che Rażż prémma dl'Unitè l'êra ciamè Rażż ed Lunbardî (Reggio di Lombardia).
Antîga diviṡiån puléttica
I stèd pió impurtànt dla regiån êren al Duchè ed Môdna e Rażż, al Duchè ed Pèrma e Pieṡänza e al Duchè ed Frèra. Bulåggna l é stè par di ân al cunfén stra i Lungubèrd e la Rumâgna, mo a la fén l é stè al Stèt dla Cîṡa ch'la guerné par pió tänp, fén al Risorgimänt.
St’artéchel ché ’l é stê scret int la koinè Emijana.
L’Emeja linguestga vesta pr el pruveins itajani ch’i j’s câten draint ed li.La bandeira dl’Emeja.
L’Emeja l’é na rexoun stôrga dl’Êita Itaja, ch’la met insèm la rexoun Emeja-Rumagna, cun la Rumagna istèsa. La taux al nom de la vie Emeja, la strê ch’l’à fat fêr al coansel ruman Mêrch Emeli Lèpid par lighêr insèm el sitê ’d Rèmen e ’d Piaxainsa.
L’à int al sau intêren el pruveins ed Piaxainsa, Pêrma, Rèz, Môdna, Frêra e Buloagna (fôra che al sircundêri ’d Jomla). Quèl ed Mantva (fôra che ’l Êit Mantvan), Carmouna (admè al sircundêri ’d Caxelmazour), Pavie (soul al Vugaraix), Lisandria (admè al Turtunaix), la Masa e Carêra, Speiza (soul al Sarzanaix) e Ruigh (admè la Transpadana Fraraixa) ’j en draint dl’Emeja linguestga, mo brixa toti el vault mitû int l’Emeja stôrga.
Wikiwand in your browser!
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
Fraréś
Arzân
Bulgnaiṡ
Koinè Emijana
Artìcol in dialètt frarés
