New York

Miranduléś

C'l artìcul chè 'l è scrit in Miranduléś

New York (a s lèś [nuː ˈjɔɹk] in d'l Ingléś di Stat Unî o [nju ˈjɔːk] in in d'l Ingléś dal Régn Unî, [ɲu ˈjɔrk] in miranduléś) l'è na sità di Stat Unî 'd òt migliòṅ e mèś 'd abitànt ch'la s cata in dal stat ad New York. L'è cgnusùda anc c'n al nóm dal sò scutmàj, “The big apple” (Al póm grand), o ad “New York City” par dastacàr-la da 'l nóm dal stat in du la s cata.

L'è stàda misa in pē in dal 1613 da di migrànt ulandéś ch'in alóra i l'ìvan batśàda “Nieuw Amsterdam” (Amsterdam Nóva) ma sinquànt'an dòp l'è pasàda a gl'Ingléś ch'i gh'aṅ cambiâ 'l nóm in unōr ad Jàcum II, duca ad York e Albany. 'L 11 ad Setémbar dal 2001 l'à patî 'l atàc terurìstic dgl'iślàmic 'd Al-Qaida ch'i aṅ fat stablìr dū aparéć cónt'r al tóri śmèli faghénd-i vgnir śò e masànd dagnóra tri-mila parsòni.

L'è bagnàda da 'l Ucéan Atlàntic, pròpria in dla fōś dal fiùm Hudson, e al sò clima 'l al s davśìna dimóndi a quél cuntinentàł. 'D Invèran la pōl rivàr anc a vint grâd sóta śèr mént'r in Luj al màsimi i èṅ darènt a i trénta 'd mèdia.

L'è divìśa in sinc quartēr ciamâ „Borough“: Manhattan, Brooklyn, Queens, Bronx e Staten Island. Al sò parc più famóś 'l è Central Park. In sità a gh'è trénta-nóṿ teàtar bèi grand, cgnusû tut insém c'n al nóm ad Broadway. Al sìndic 'l è al demucràtic Bill De Blasio. Gl'abitànt i èṅ divìś, tgnénd adrē a 'l censimènt dal 2010 guardànd la rasa, fra biànc (33,0%), ispànig (29,0%), afro-americàṅ (23,0%), aśiàtic (13,0%) e natìṿ americàṅ (0,5%). In mèś a i biànc, 'l 8,2% al gh'à di urìgini itagliàni, al 5,3% irlandéśi, al 3,2% tedéschi e 'l 3.0% rusi.

In dal 2010 la gh'à abû dagnóra quarànta-nóṿ migliòṅ ad turìsta ma in dal 2011 l'à fat incóra méj rivànd a sinquànta.

Persunàǵ ligâ a New York

Aaliyah, cantànta
Kareem Abdul-Jabbar, śugadōr ad basket
Christina Aguilera, cantànta
Danny Aiello, atōr
Woody Allen, regìsta
Joseph Barbera, prudutōr
Humphrey Bogart, atōr
Matthew Broderick, atōr
Mel Brooks, regìsta
Steve Buscemi, atōr
James Caan, atōr
Al Capone, mafióś
Eric Carr, sunadōr di Kiss
John Carradine, atōr
John Cassavetes, atōr
Peter Criss, sunadōr di Kiss
Billy Crystal, atōr e còmig
George Cukor, regìsta
Tony Curtis, atōr
Robert De Niro, atōr
Neil Diamond, cantànt
P. Diddy, rapper
Vin Diesel, atōr
Vincent D'Onofrio, atōr
Kirk Douglas, atōr
Robert Downey Jr., atōr
Richard Dreyfuss, atōr
Peter Falk, atōr
Perry Farrell, sunadōr
Susan Sarandon‎, atōra
Jane Fonda, atōra
Peter Fonda, atōr
Anthony Franciosa, atōr
Ace Frehley, sunadōr di Kiss
John Frusciante, sunadōr di Red Hot Chili Peppers
Sarah Michelle Gellar, atōra
Vitas Gerulaitis, tenìsta
Rudolph Giuliani, pulìtic
Whoopi Goldberg, atōra e còmiga
Cuba Gooding Jr., atōr
Elliott Gould, atōr
Melanie Griffith, atōra
Bob Guccione, editōr ad rivìsti malnéti
Steve Guttenberg, atōr
Rita Hayworth, atōra
Bernard Herrmann, cumpuśidōr
Paris Hilton, atōra, cantànta e persunàǵ televiśìṿ
Billy Joel, cantànt
Scarlett Johansson, atōra
Michael Jordan, śugadōr ad basket
Harvey Keitel, atōr
Jacqueline Kennedy, first lady di Stat Unî
Alicia Keys, cantànta
Calvin Klein, stilìsta
Lenny Kravitz, cantànt e sunadōr
Stanley Kubrick, regìsta
Bruce Kulick, sunadōr di Kiss
Lady Gaga, cantànta
Veronica Lake, atōra
Jake LaMotta, pùgil
Burt Lancaster, atōr
Martin Landau, atōr
Diane Lane, atōra
Cyndi Lauper, cantànta
Jennifer Lopez, cantànta e atōra
Walter Matthau, atōr
Sal Mineo, atōr
Eddie Murphy, atōr e còmig
Al Pacino, atōr
Colin Powell, militàr e Segretàri 'd Stat americàṅ
Priscilla Presley, atōra
Joey Ramone, cantànt e sunadōr di Ramones
Marky Ramone, sunadōr di Ramones
Lou Reed, sunadōr
Christopher Reeve, atōr
Laurance Rockefeller, migliardàri
Franklin Roosevelt, presidènt di Stat Unî
Brooke Shields, atōra
Julian Schnabel, regìsta e artìsta
Martin Scorsese, regìsta
Sylvester Stallone, atōr
Paul Stanley, sunadōr e cantànt di Kiss
Barbara Stanwyck, atōra
Oliver Stone, regìsta
Barbra Streisand, atōra e cantànta
Meryl Streep, atōra
Marisa Tomei, atōra
Donald Trump, imprendidōr
John Turturro, atōr e regìsta
Mike Tyson, pùgil
Christopher Walken, atōr
Sigourney Weaver, atōra
Mae West, atōra

Culegamènt estéran

(EN) Al Sit uficiàł