Πολιτική θρησκεία

Η πολιτική θρησκεία (αγγλ. civil ή civic religion), ^[1] είναι οι σιωπηρές θρησκευτικές αξίες ενός έθνους, όπως εκφράζονται μέσω δημόσιων τελετών, συμβόλων (όπως η εθνική σημαία), και τελετών σε θρησκευτικές εορτές και σε ιερά μέρη (όπως μνημεία, πεδία μάχης ή εθνικά νεκροταφεία). Είναι διαφορετική έννοια από τις Εκκλησίες, αν και οι αξιωματούχοι Εκκλησιών και εκκλησιαστικές τελετές ενσωματώνονται μερικές φορές στην πρακτική της πολιτικής θρησκείας. ^[2] Μεταξύ των χωρών που αναφέρεται ότι έχουν πολιτικές θρησκείες είναι η Γαλλία, η Νότια Κορέα, η πρώην Σοβιετική Ένωση, ^[3] και οι Ηνωμένες Πολιτείες.^{[4] [5]} Ως έννοια, πρωτοεμφανίστηκε στη γαλλική πολιτική σκέψη και έγινε ένα σημαντικό θέμα για τους κοινωνιολόγους των ΗΠΑ μετά από τη χρήση της από τον κοινωνιολόγο Robert Bellah το 1960.

Ο Ζαν-Ζακ Ρουσσώ επινόησε τον όρο στο κεφάλαιο 8, βιβλίο 4 του Κοινωνικού συμβολαίου (1762), για να περιγράψει αυτό που θεωρούσε ως ηθικό και πνευματικό θεμέλιο απαραίτητο για κάθε σύγχρονη κοινωνία. Για τον Ρουσώ, η πολιτική θρησκεία προοριζόταν απλώς ως μια μορφή συνεκτικού υλικού της κοινωνίας, το οποίο βοηθούσε στην ενοποίηση του κράτους, παρέχοντας σε αυτό ιερή εξουσία. Στο βιβλίο του, ο Ρουσώ περιγράφει τα απλά δόγματα της πολιτικής θρησκείας:

1. θεότητα
2. μετά θάνατον ζωή
3. ανταμοιβή της αρετής και τιμωρία της κακίας
4. αποκλεισμό της θρησκευτικής μη ανοχής

Πρακτική πολιτική φιλοσοφία

Σε κείμενα σχολιασμού πολιτικών και κοινωνικών θεμάτων μερικές φορές χρησιμοποιείται ο όρος «πολιτική θρησκεία» αναφερόμενος σε τελετουργικές εκφράσεις κάποιου είδους πατριωτισμού όπως ασκείται σε όλες τις χώρες, χωρίς να συμπεριλαμβάνεται πάντα η θρησκεία με τη συμβατική έννοια της λέξης. Μεταξύ αυτών των πρακτικών είναι οι ακόλουθες:^[6] Η ανάκρουση του εθνικού ύμνου σε δημόσιες συγκεντρώσεις, παρελάσεις ή επίδειξη της εθνικής σημαίας σε εθνικές εορτές, απαγγελία όρκων πίστης και αφοσίωσης, τελετές για την ανάληψη καθηκόντων ενός προέδρου ή μονάρχη, h διήγηση απλοποιημένων μυθολογικών ιστοριών περί εθνικών ιδρυτών και άλλων ηγετών ή μεγάλων γεγονότων (π.χ. μάχες), μνημεία μεγάλων ηγετών ή πεσόντων στρατιωτών, κλπ.

Αυστραλία

Γράφοντας το 1965 για την πεντηκοστή επέτειο του 1915 (επιχείρηση Anzac), ο Αυστραλός ιστορικός Geoffrey Serle σημείωnε ότι η Ημέρα ANZAC εορτάζεται επειδή οι Αυστραλοί πιστεύουν ότι έγιναν έθνος στις 25 Απριλίου 1915 ή τουλάχιστον κατά τη διάρκεια του Α' Παγκοσμίου Πολέμου.^[7] Ο Michael Gladwin ισχυρίστηκε ότι για τους Αυστραλούς η Ημέρα Anzac «λειτουργεί ως ένα είδος εναλλακτικής θρησκείας ή "πολιτικής θρησκείας", με τη δική της αίσθηση μυστικιστικού, υπερβατικού και θεϊκού». Η Carolyn Holbrook παρατήρησε ότι μετά το 1990 οι τελετές μνήμης της Ημέρας Anzac "επανασυσκευάστηκαν" σαν μια εύπλαστη "ιστορία εθνικής γένεσης" που θα μπορούσε ευέλικτα να φιλοξενήσει ένα ευρύ φάσμα Αυστραλών. Σύμφωνα με τον Gladwin, «Η έμφαση της Ημέρας Anzac δεν είναι πλέον στις στρατιωτικές δεξιότητες αλλά μάλλον σε αξίες ανεπιτήδευτου θάρρους, αντοχής, θυσίας στη μέση της ταλαιπωρίας και συντροφικότητας. Η Ημέρα Anzac παρέχει παγκοσμίως αναγνωρισμένα σύμβολα και τελετές για να ενσωματώσει υπερβατικά στοιχεία της ιστορικής εμπειρίας της Αυστραλίας, καθιστώντας την μια περίπου-θρησκεία, ή τουλάχιστον μια «πολιτική θρησκεία».^[8]

Γαλλία, Ιταλία

Τα κοσμικά κράτη στην Ευρώπη μέχρι τα τέλη του 19ου αιώνα δομούσαν την πολιτική θρησκεία τους βάσει των πρόσφατων ιστοριών τους. Στην περίπτωση της Γαλλίας, h κυβέρνηση ενθάρρυνε μια πραγματική κρατική θρησκεία, με λατρεία της σημαίας και πολλαπλασιάζοντας τις εθνικές αργίες και τα μνημεία. Η 14η Ιουλίου έγινε εθνική εορτή το 1882, και το 1889 γιορτάστηκε η εκατονταετία της Γαλλικής Επανάστασης. Στην Ιταλία, το κοσμικό κράτος πολλαπλασίασε τους εορτασμούς: Κρατικές αργίες, γενέθλια του Βασιλιά και της Βασίλισσας, προσκύνημα του 1884 στον τάφο του Βίκτωρα-Εμμανουήλ Β’. Δημιουργήθηκε μια πατριωτική ιδεολογία. ^[9]

Νότια Κορέα

Στη σύγχρονη Νότια Κορέα, η κυρίαρχη πολιτική θρησκεία έχει περιγραφεί ως αποτελούμενη από αντι-Ιαπωνικό συναίσθημα σε συνδυασμό με έναν παν-Κορεατικό φυλετικό εθνικισμό. Αυτό έχει επικριθεί από ορισμένους μελετητές ότι είναι επιζήμιο για την εθνική ασφάλεια της Νότιας Κορέας καθώς ενθαρρύνει τις προκλήσεις της Βόρειας Κορέας εναντίον της χώρας και εκτιμάται ότι οι Νότιοι Κορεάτες δεν θα υπερασπιστούν επαρκώς την ασφάλεια της χώρας τους καθώς αισθάνονται κάποια φυλετική και εθνοτική αλληλεγγύη με τη Βόρεια Κορέα. Ένας μελετητής υποστήριξε ότι η Νότια Κορέα πρέπει να αποσυρθεί από αυτό το είδος της φυλετικής θρησκείας και να στραφεί σε άλλη περισσότερο δεμένη με τις πολιτικές αρχές, όπως αυτή της Δυτικής Γερμανίας κατά τον 20ο αιώνα.^[10]

Σοβιετική Ένωση

Άγαλμα του Λένιν στο Ντούμπνα της Ρωσίας, που χτίστηκε το 1937. Έχει ύψος 25 μέτρα

Η Σοβιετική Ένωση έκανε τον μαρξισμό-λενινισμό μια πολιτική θρησκεία, με ιερά κείμενα και πολλά αγάλματα του Μαρξ, του Λένιν και του Στάλιν. ^[3] Ο Στάλιν επόπτευε προσωπικά τη λατρεία του Λένιν και τη δική, εκμεταλλευόμενης την ημι-θρησκευτική λατρεία που ιστορικά είχαν δείξει οι Ρώσοι αγρότες προς τους τσάρους. ^[11] Οι εικόνες του Λένιν αποθηκεύτηκαν όταν ο κομμουνισμός έπεσε το 1991. Τα αγάλματα του Στάλιν είχαν αφαιρεθεί από τη δεκαετία του 1950 και οι αναφορές σ’ αυτόν διαγράφηκαν από εγκυκλοπαίδειες και βιβλία ιστορίας. Ωστόσο, υπό τον Βλαντιμίρ Πούτιν η μνήμη του Στάλιν αποκαταστάθηκε εν μέρει, σε αναζήτηση ενός ισχυρού ηγέτη που έκανε το έθνος ισχυρό. Για παράδειγμα, τα σχολικά εγχειρίδια ξαναγράφηκαν για να απεικονίσουν «τη μαζική τρομοκρατία των χρόνων του Στάλιν ως απαραίτητη για τον ταχύ εκσυγχρονισμό της χώρας εν όψει των αυξανόμενων γερμανικών και ιαπωνικών στρατιωτικών απειλών και εν μέσω της αδράνειας ή της διπλοπροσωπείας των δυτικών δημοκρατιών». ^[12]

Ηνωμένες Πολιτείες

Η πολιτική θρησκεία είναι σημαντικό στοιχείο της δημόσιας ζωής στις ΗΠΑ, ειδικά για τους εορτασμούς σε εθνικό επίπεδο. Οι κοινωνιολόγοι αναφέρουν ότι οι «ημέρες γιορτής» είναι οι Ευχαριστίες (Thanksgiving), η Ημέρα των Βετεράνων και η Ημέρα Μνήμης. Τα τελετουργικά περιλαμβάνουν χαιρετισμούς στη σημαία και τον ύμνο "God Bless America".^[5] [7] Στρατιώτες και οι βετεράνοι παίζουν κεντρικό ρόλο στις τελετές, δείχνοντας ετοιμότητα να θυσιάσουν τη ζωή τους για να διατήρηση του έθνους.Ο Bellah σημειώνει τον σεβασμό των βετεράνων. ^[13] Ο ιστορικός Conrad Cherry χαρακτήρισε τις τελετές της Ημέρας Μνήμης "μια σύγχρονη λατρεία των νεκρών" και λέει ότι "επιβεβαιώνει τις αρχές της πολιτικής θρησκείας ".^[14]

Η Αμερικανική Επανάσταση ήταν η κύρια πηγή της πολιτικής θρησκείας που έχει διαμορφώσει τον αμερικανικό πατριωτισμό. Σύμφωνα με τον κοινωνιολόγο Robert Bellah:

Πίσω από την πολιτική θρησκεία σε κάθε σημείο βρίσκονται βιβλικά αρχέτυπα: Έξοδος, ο Εκλεκτός Λαός, Υποσχεθείσα Γη, Νέα Ιερουσαλήμ και Θυσιαστικός Θάνατος και Αναγέννηση. Αλλά είναι επίσης κάτι πραγματικά αμερικανικό και πραγματικά νέο. Έχει τους δικούς της προφήτες και τους δικούς της μάρτυρες, τα δικά της ιερά γεγονότα και ιερούς τόπους, τα επίσημα τελετουργικά και τα σύμβολά της. Την ενδιαφέρει να είναι η Αμερική μια κοινωνία τόσο τέλεια σύμφωνη με το θέλημα του Θεού όσο μπορούν να το κάνουν οι άνθρωποι, και ένα φως για όλα τα έθνη. ^[15]

Ο Albanese υποστηρίζει ότι η Αμερικανική Επανάσταση ήταν η κύρια πηγή της μη ομολογιακής αμερικανικής πολιτικής θρησκείας που έχει διαμορφώσει τον πατριωτισμό και τη μνήμη και τη σημασία της γέννησης του έθνους. Οι μάχες δεν είναι κεντρικές (όπως είναι για τον Εμφύλιο) αλλά μάλλον ορισμένα γεγονότα και οι άνθρωποι τιμώνται ως εικόνες ορισμένων αρετών (ή κακών) Όπως σημείωσαν οι ιστορικοί, η Επανάσταση παρήγαγε έναν ηγέτη που μοιάζει με τον Μωυσή (Τζορτζ Ουάσινγκτον), προφήτες (Τόμας Τζέφερσον, Τόμας Πέην) και μάρτυρες (Σφαγή Βοστώνης, Nathan Hale), καθώς και διάβολους (Μπένεντικτ Άρνολντ), ιερά μέρη , (Valley Forge, Bunker Hill), τελετές (Boston Tea Party), εμβλήματα (η νέα σημαία), ιερές εορτές (4 Ιουλίου) και μια ιερή γραφή του οποίου κάθε πρόταση μελετάται προσεκτικά και εφαρμόζεται σε τρέχουσες νομικές υποθέσεις (η Διακήρυξη της Ανεξαρτησίας, το Σύνταγμα, και ο Νόμος των Δικαιωμάτων). ^[16]

Αν και ο "Θεός" δεν αναφέρεται στο Σύνταγμα των ΗΠΑ, γίνεται αναφορά ειδικά για τον "Θεό της Φύσης" στην πρώτη πρόταση της Διακήρυξης της Ανεξαρτησίας. ^[17]

Ιστοριογραφία

Η Xριστιανική σημαία εμφανίζεται δίπλα στη σημαία των ΗΠΑ δίπλα στον άμβωνα σε μια εκκλησία στην Καλιφόρνια.

Στη δεκαετία του 1960 και του 1970, μελετητές όπως οι Robert N. Bellah και Martin E. Marty μελέτησαν την πολιτική θρησκεία ως πολιτισμικό φαινόμενο, προσπαθώντας να εντοπίσουν τις πραγματικές αρχές της στις Ηνωμένες Πολιτείες, ή να τη μελετήσουν ως φαινόμενο της πολιτισμικής ανθρωπολογίας. Μέσα σε αυτό το αμερικανικό πλαίσιο, ο Marty έγραψε ότι οι Αμερικανοί ενέκριναν τη «θρησκεία εν γένει» χωρίς να ενδιαφέρονται ιδιαίτερα για το περιεχόμενο αυτής της πίστης, και προσπάθησαν να ξεχωρίσουν τους «ιερατικούς» και «προφητικούς» ρόλους μέσα στην πρακτική της αμερικανικής πολιτικής θρησκείας, την οποία προτιμούσε. να αποκαλεί «δημόσια θεολογία». ^[18] Στη μελέτη του 1967 "Civil Religion in America" (Πολιτική θρησκεία στην Αμερική), ο Bellah έγραψε ότι η πολιτική θρησκεία με την ιερατική της έννοια είναι «μια θεσμοποιημένη συλλογή ιερών πεποιθήσεων για το αμερικανικό έθνος. " Ο Bellah περιγράφει τον προφητικό ρόλο της πολιτικής θρησκείας ως προκλητική «εθνική αυτο-λατρεία» και ζητά «την υποταγή του έθνους σε ηθικές αρχές που το υπερβαίνουν, και ως προς τις οποίες θα πρέπει να κριθεί.» ^[15] Ο ίδιος αναγνώρισε την Αμερικανική Επανάσταση, τον Αμερικανικό Εμφύλιο Πόλεμο και το Κίνημα Πολιτικών Δικαιωμάτων ως τρία καθοριστικά ιστορικά γεγονότα που επηρέασαν το περιεχόμενο και το φαντασιακό της αστικής θρησκείας στις Ηνωμένες Πολιτείες.

Η εφαρμογή της έννοιας της πολιτικής θρησκείας στις ΗΠΑ ήταν σε μεγάλο βαθμό έργο του κοινωνιολόγου Robert Bellah. Προσδιόρισε ένα περίπλοκο σύστημα πρακτικών και πεποιθήσεων που προκύπτουν από τη μοναδική ιστορική εμπειρία και θρησκευτικότητα της Αμερικής. Η πολιτική θρησκεία στις ΗΠΑ ήταν αρχικά Προτεσταντική, αλλά μεταφέρθηκε σε Καθολικούς και Εβραίους μετά τον Β 'Παγκόσμιο Πόλεμο. Χωρίς συσχέτιση με καμία θρησκευτική αίρεση, η πολιτική θρησκεία χρησιμοποιήθηκε τη δεκαετία του 1960 για να δικαιολογήσει τη νομοθεσία περί πολιτικών δικαιωμάτων. Οι Αμερικανοί από την εποχή της αποικιοκρατίας μιλούν για την υποχρέωσή τους, τόσο συλλογικής όσο και ατομικής, να εκτελούν το θέλημα του Θεού στη γη. Ο Τζωρτζ Ουάσιγκτον ήταν ένα είδος αρχιερέα, και τα έγγραφα των Ιδρυτών Πατέρων έχουν αντιμετωπιστεί ως σχεδόν ιερά κείμενα. Με τον Εμφύλιο Πόλεμο, λέει ο Bellah, ήρθε ένα νέο θέμα θανάτου, θυσίας και αναγέννησης, όπως εκφράζεται μέσα από τις τελετές της Ημέρας Μνήμης. Σε αντίθεση με τη Γαλλία, η αμερικανική αστική θρησκεία δεν ήταν ποτέ αντικληρικαλική ή μαχητικά κοσμική. ^[15]

Πηγές

1. Myers, Brian Reynolds (2017). «What North Korea Wants». Reuters War College. Soundcloud. Ανακτήθηκε στις 2 Νοεμβρίου 2018. The South needs to retire the conventional civic religion here, which is anti-Japanese pan-Korean nationalism in favor of a collective identification of civic principles.
2. Wimberley & Swatos 1998.
3. Tumarkin 1983.
4. Fait, Stefano (11 Σεπτεμβρίου 2001). «Civil Religion». Middle Tennessee State University | Middle Tennessee State University. Ανακτήθηκε στις 16 Οκτωβρίου 2019.
5. Bruce & Yearley 2006, σελ. 34.
6. Bellah, Robert N. (1992). Broken Covenant: American Civil Religion in a Time of Trial (2nd ed.). University of Chicago Press. ISBN 978-0-226-04199-5
7. Serle, Geoffrey (1965). «The Digger Tradition and Australian Nationalism». Meanjin 24 (2): 149. ISSN 0025-6293.
8. «Anzac Day as Australia's alternative religion?». Charles Sturt University. 21 Απριλίου 2016. Ανακτήθηκε στις 25 Ιουνίου 2020.
9. Baylac, Marie-Hélène (1997). Histoire 1ère (στα Γαλλικά). Paris: Bordas. σελ. 134. Quoted in Lindaman & Ward 2013, σελ. 148.
10. Myers, Brian Reynolds (2017). «What North Korea Wants». Reuters War College. Soundcloud. Ανακτήθηκε στις 2 Νοεμβρίου 2018. The South needs to retire the conventional civic religion here, which is anti-Japanese pan-Korean nationalism in favor of a collective identification of civic principles.
11. Plamper 2012.
12. Sherlock, Thomas (2011). «Confronting the Stalinist Past: The Politics of Memory in Russia». The Washington Quarterly 34 (2): 97. ISSN 1530-9177. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 2018-02-25. https://web.archive.org/web/20180225034518/https://csis-prod.s3.amazonaws.com/s3fs-public/legacy_files/files/publication/twq11springsherlock.pdf. Ανακτήθηκε στις 25 February 2018.
13. Bellah 1992.
14. Wilsey 2015, σελ. 24.
15. Bellah 1967.
16. Albanese 1977.
17. O'Donovan 1996.
18. Marty 1989, σελ. 295.