Ο Οίκος των Κρίσπων (Crispi) κυβέρνησε το Δουκάτο της Νάξου ή Δουκάτο του Αρχιπελάγους του Αιγαίου για δυο περίπου αιώνες από την άνοδο του Φραγκίσκου Α΄ (1383) μέχρι την πτώση του στην Οθωμανική Αυτοκρατορία (1566) με τελευταίο δούκα τον Ιάκωβο Δ΄ Κρίσπο. Γενάρχης της οικογένειας θεωρείται ο Φραγκίσκος Α΄ Κρίσπος ένας πειρατής στην υπηρεσία της Βενετίας, οι γονείς του και η πατρική του οικογένεια παραμένουν άγνωστα, πιθανότητα ήταν Βενετοί ευγενείς.
Άνοδος του Φραγκίσκου Α΄ Κρίσπου
Ο Ιωάννης Α΄ Σανούδος τελευταίος αρρήν Δούκας του Αρχιπελάγους από τον Οίκο των Σανούδων πέθανε χωρίς γιους (1461). Τον διαδέχτηκε η κόρη του Φιορέντσα Σανούντο που παντρεύτηκε σε πρώτο γάμο Τζοβάννι νταλλε Κάρτσερι Τριτημόριο της Εύβοιας και σε δεύτερο γάμο τον δεύτερο ξάδελφο της Νικόλαο Β΄ Σπετσαμπάντα μέλος ενός πλάγιου κλάδου των Σανούδων. Με τον πρώτο της σύζυγο απέκτησε τον Νικκολό νταλλε Κάρτσερι που τη διαδέχθηκε στο Δουκάτο του Αρχιπελάγους (1371), με τον δεύτερο δυο κόρες ανάμεσα στις οποίες ήταν η Μαρία Σανούδου που κληρονόμησε την Άνδρο. Ο Φραγκίσκος Α΄ Κρίσπος απεστάλη στη Νάξο από τη Δημοκρατία της Βενετίας επειδή οι Βενετοί ανησυχούσαν έντονα από την κακή διακυβέρνηση του Νικολό. Οι κτήσεις της Βενετίας στο Αιγαίο Πέλαγος υπέφεραν έντονα από τις επιδρομές των Οθωμανών και ο Νικολό με προδοτικές πράξεις εξαγρίωσε τη Βενετία, επίσης η σκληρή του διακυβέρνηση τον έκανε αντιπαθή.[1] Ο Φραγκίσκος Κρίσπος οργάνωσε σε ένα κυνήγι τη δολοφονία του Νικκολό νταλλε Κάρτσερι και τον διαδέχθηκε ο ίδιος στο δουκάτο με την υποστήριξη των Βενετών (1383).[2] Για να νομιμοποιήσει την άνοδο του και την διαδοχή ο Φραγκίσκος παντρεύτηκε τη Φιορέντσα Α΄ Σανούδου, κυρία της Μήλου μέλος του Οίκου των Σανούδων και εγγονή του Γουλιέλμου Α΄ Σανούδου. Ο Φραγκίσκος Α΄ Κρίσπος αφαίρεσε την Άνδρο από τη Μαρία Σανούδου, ετεροθαλή αδελφή του προκατόχου του και την έδωσε στην κόρη του Πετρονίλα, η Μαρία διαμαρτυρήθηκε στον Βενετό βάιλο της Χαλκίδας Ζένο.[3] Η Μαρία αποζημιώθηκε με την κατοχή της Πάρου αλλά εξακολουθούσε να διεκδικεί την Άνδρο μέχρι τον θάνατο της (1426).
Διαίρεση του δουκάτου
Ο Φραγκίσκος Α΄ Κρίσπος πέθανε το 1397 και τον διαδέχτηκε ο μεγαλύτερος γιος του με τη Φιορέντσα Ιάκωβος Α΄ Κρίσπος που μοίρασε τα νησιά του Δουκάτου του Αρχιπελάγους στους αδελφούς του. Ο Ιωάννης Β΄ Κρίσπος πήρε τη Μήλο, ο Γουλιέλμος Β΄ Κρίσπος την Ανάφη, ο Νικολό Κρίσπος, κύριος της Σύρου τη Σύρο και τη Σαντορίνη και ο Μάρκος Κρίσπος την Ίο. Η διαίρεση θα φέρει τη σταδιακή παρακμή στο δουκάτο με αποτέλεσμα την κατάκτηση του από την Οθωμανική Αυτοκρατορία. Οι δύο από τους μικρότερους αδελφούς του θα τον διαδεχτούν στο Δουκάτο του Αρχιπελάγους και όταν ξεκληρίστηκαν οι απόγονοι τους διάδοχος έγινε ο γιος του τρίτου αδελφού του Νικολό Φραγκίσκος Β΄ Κρίσπος (1463). Την εποχή του Ιακώβου Α΄ το δουκάτο δέχτηκε τις πρώτες σκληρές επιδρομές των Οθωμανών με τον σουλτάνο Μωάμεθ Α΄. Προσπάθησε να συμφιλιωθεί με τη Μαρία Σανούδου που εξακολουθούσε να διεκδικεί την Άνδρο και παντρεύτηκε την κόρη της Φιορέντσα Σομμαρίπα.[4] Ο Ιάκωβος Α΄ πέθανε σε ηλικία 35 ετών από δυσεντερία (1418), δεν όρισε διάδοχο την κόρη του αλλά τον δεύτερο αδελφό του Ιωάννη Β΄ Κρίσπο καθιερώνοντας στο Δουκάτο τον Σαλικό νόμο.
Οικογένεια Ιωάννη Β΄ Κρίσπου
Ο Ιωάννης Β΄ Κρίσπος που ζούσε στη Βενετία όταν έμαθε τον θάνατο και τη διαθήκη του μεγαλύτερου αναχώρησε για τη Νάξο.[5] Προστέθηκαν στα νησιά του δουκάτου η Σαντορίνη που την ανέλαβε ο αδελφός του Νικολό και η Θηρασία που την ανέλαβε ο μικρότερος αδελφός του Μάρκος. Ο Ιωάννης Β΄ πήρε με τη βία την Πάρο από τη Μαρία Σανούδου που την είχε λάβει σαν αποζημίωση για την Άνδρο και την Αντίπαρο από τη νύφη του Φιορέντσα Σομμαρίπα, οι δυο γυναίκες διαμαρτυρήθηκαν στη Βενετία που τον ανάγκασε να επιστρέψει τα νησιά.[6] Οι σχέσεις του με τους Τούρκους ήταν αρμονικές λόγω της ειρήνης που είχε κλείσει η Βενετία με τους Τούρκους και είχε σαν όρο την προστασία στα Βενετοκρατούμενα νησιά του Αιγαίου. Οι Βενετοί την ίδια εποχή λεηλάτησαν τη Γένοβα, οι Γενουάτες σε αντίποινα κατέλαβαν τη Νάξο, ο Ιωάννης Β΄ τους πλήρωσε ψηλά λύτρα για να αποχωρήσουν κάτι που δυσαρέστησε τους Βενετούς.
Ο Ιωάννης Β΄ πέθανε το 1433 και τον διαδέχτηκε ο γιος του με τη Φραντσέσκα Μοροζίνι Ιάκωβος Β΄ Κρίσπος σε ηλικία 7 ετών υπό την κηδεμονία της μητέρας του. Την εποχή του κρίθηκε οριστικά η υπόθεση της Άνδρου (1440) παραχωρήθηκε από τους Βενετούς στον Κρουσίνο Α΄ Σομμαρίπα, γιο της παλιάς νόμιμης κατόχου Μαρίας Σανούδου πριν αναλάβει την Πάρο. Ο Ιάκωβος Β΄ πέθανε πρόωρα σε ηλικία 21 έτους (1447), ο γιος του Ιωάννης Ιάκωβος Κρίσπος γεννήθηκε έξι βδομάδες μετά τον θάνατο του πατέρα του. Ο μικρός Ιωάννης Ιάκωβος κυβέρνησε αρχικά υπό την κηδεμονία της γιαγιάς του Φραντσέσκα Μοροζίνι αλλά οι κουνιάδοι της Γουλιέλμος και Νικολό την περιόρισαν και έγιναν οι ίδιοι κηδεμόνες με την υποστήριξη της Βενετίας.[7] Ο μικρός Ιωάννης Ιάκωβος πέθανε σε ηλικία 7 ετών (1453) την ίδια εποχή που έπεσε η Κωνσταντινούπολη στους Οθωμανούς.
Η μεγάλη επέλαση των Τούρκων
Ο θάνατος του μικρού Ιωάννη Ιακώβου προκάλεσε σκληρές συγκρούσεις για τη διαδοχή. Η αδελφή του Ιακώβου Β΄ Ανδριάνα Κρίσπου που είχε παντρευτεί τον Δομήνικο Σομμαρίπα Κύριο της Άνδρου και εγγονό της Μαρίας Σανούδου έβαλε όρο στη γαμήλια συμφωνία να διαδεχτεί η ίδια τον αδελφό της αν πέθαινε χωρίς απογόνους.[7] Ο θείος της Γουλιέλμος Β΄ με πρόφαση την εφαρμογή του Σαλικού νόμου που είχε καθιερώσει ο μεγαλύτερος αδελφός του Ιάκωβος Α΄ υπερίσχυσε, απέκτησε τελικά και αναγνώριση από τη Βενετία που υποστήριζε στην αρχή την Ανδριάνα. Οι Βενετοί είχαν ανάγκη από έναν ισχυρό κυβερνήτη στο Δουκάτο του Αρχιπελάγους την εποχή που γινόταν η μεγάλη επέλαση των Οθωμανών, ο έμπειρος Γουλιέλμος είχε όλες τις προϋποθέσεις. Την εποχή που κυβερνούσε ο Γουλιέλμος Β΄ έπεσε στους Οθωμανούς το Δουκάτο των Αθηνών (1458), το Δεσποτάτο του Μυστρά (1460), η Αυτοκρατορία της Τραπεζούντας (1461) και η Λέσβος (1462). Τα Βενετοκρατούμενα νησιά του Αιγαίου είχαν ωστόσο προστασία λόγω της ειρηνικής συνθήκης που είχε υπογράψει η Δημοκρατία της Βενετίας με τον Μωάμεθ τον Πορθητή. Ο Γουλιέλμος Β΄ είχε έναν γιο τον Ιάκωβο αλλά ήταν νόθος και δεν μπορούσε να τον διαδεχθεί στο δουκάτο ανέλαβε μονάχα τα πατρικά κτήματα στη Νάξο, επόμενος δούκας ήταν ο Φραγκίσκος Β΄ Κρίσπος γιος του Νικολό που πέθανε την ίδια χρονιά που διαδέχθηκε τον θείο του (1463).
Α΄ Βένετο-Τουρκικός Πόλεμος
Τον Φραγκίσκο Β΄ διαδέχθηκε ο μεγαλύτερος γιος του Ιάκωβος Γ΄ Κρίσπος σε ηλικία 17 ετών (1463), όσο ήταν ακόμα ανήλικος κυβέρνησε υπό την κηδεμονία της μητέρας του Πετρονίλας Μπέμπο και του θείου του Αντώνιου Κρίσπου, κύριου της Σύρου.[7] Την εποχή του ξέσπασε ο Πρώτος Βενετοτουρκικός πόλεμος (1457 - 1479), τέσσερα Τουρκικά πλοία επιτέθηκαν στην Άνδρο (1478) την υπερασπίστηκε ο Αυθέντης της Ιωάννης Σομμαρίπα που σκοτώθηκε. Οι Τούρκοι αποχώρησαν με πολυάριθμους αιχμαλώτους και λάφυρα αξίας 15.000 δουκάτων. Το 1470 ο τουρκικός στόλος, καθώς επέστρεφε από την άλωση της Χαλκίδας άρπαξε πάλι από την Άνδρο τόσους αιχμαλώτους που απέμειναν στο νησί μονάχα 2.000 άνθρωποι.[7] Αυτή την τρομερή περίοδο όλα σχεδόν τα νησιά δέχτηκαν παρόμοιες επιθέσεις, το 1477 ο Τουρκικός στόλος πήγε στη Νάξο. Στην ειρήνη του 1479 της Βενετίας με τον Μωάμεθ Β΄, ο δούκας του Αρχιπελάγους και οι υπήκοοι του δέχτηκαν προστασία σαν Βενετοί πολίτες.[7] Τρία έτη αργότερα ο νέος σουλτάνος Βαγιαζήτ Β΄, γιος του Μωάμεθ του Πορθητή ανανέωσε τη συνθήκη (1482). Ο Ιάκωβος Γ΄ πέθανε σε ηλικία 34 ετών χωρίς γιους (1480), τον διαδέχθηκε ο μικρότερος αδελφός του Ιωάννης Γ΄ Κρίσπος.
Β΄ Βένετο-Τουρκικός Πόλεμος
Ο Ιωάννης Γ΄ Κρίσπος πήρε με τη βία τη Σαντορίνη από τον Ντομένικο Πιζάνι γιο του Βενετού δούκα της Κρήτης κάτι που έφερε την έντονη αντίδραση των Βενετών. Την εποχή του οι Τούρκοι άρχισαν να παρενοχλούν τα νησιά του Αιγαίου, κατέλαβαν τη Ρόδο και συνέλαβαν εκατοντάδες αιχμαλώτους. Ο Ιωάννης Γ΄ βίαιος και αυταρχικός απέναντι στους υπηκόους του πολιορκήθηκε στο κάστρο του από τους κατοίκους της Νάξου και σώθηκε μόνο όταν έφτασαν οι Ιωαννίτες Ιππότες.[8] Η εκτέλεση του αρχηγού των εξεγερμένων τον έκανε περισσότερο μισητό στους κατοίκους του δουκάτου. Οι εξεγέρσεις συνεχίστηκαν μέχρι τη χρονιά που ο Ιωάννης Γ΄ πέθανε δηλητηριασθείς από τους υπηκόους του (1494), άφησε ένα ανήλικο νόθο γιο τον Φραγκίσκο Γ΄.[8] Μετά τον θάνατο του ανέλαβε για μια εξαετία το Δουκάτο η ίδια η κυβέρνηση της Βενετίας (1494 - 1500) με την πρόφαση ότι ο Φραγκίσκος ήταν νόθος, κατόπιν ανέβηκε δούκας ο ίδιος ο Φραγκίσκος Γ΄ Κρίσπος. Την εποχή του ξέσπασε ο Δεύτερος Βενετοτουρκικός πόλεμος (1499 - 1503) με μεγαλύτερο θύμα την ίδια τη Νάξο, η κάτω πόλη της Νάξου λεηλατήθηκε και πολλοί Ναξιώτες αιχμαλωτίσθηκαν. Η ειρήνη που έκλεισαν οι Βενετοί με τους Τούρκους (1503) είχε σαν όρο την προστασία του Δουκάτου του Αρχιπελάγους. Οι Βενετοί κυβερνήτες των νησιών ήταν την ίδια εποχή το ίδιο σκληροί με τους Τούρκους, οι κάτοικοι της Άνδρου διαμαρτυρήθηκαν στην Βενετία για τον κυβερνήτη τους Φραγκίσκο Σομμαρίπα.
Παρακμή
Ο Φραγκίσκος Β΄ έμεινε γνωστός για τη βιαιότητα και τη σχιζοφρένεια του ως "ο παρανοϊκός δούκας". Ο Βενετοί από τον φόβο τους ότι με την τακτική του θα πέσει όλο το Αιγαίο Πέλαγος στα χέρια των Οθωμανών τον συνέλαβαν και τον φυλάκισαν στην εκκλησία του Σαιν Μισέλ στο νησί Μουράνο (1509).[7] Την επόμενη χρονιά δραπέτευσε, επέστρεψε στη Νάξο και δολοφόνησε τη σύζυγο του Κατερίνα Λορεντάνο.[7] Οι πολίτες τον καθαίρεσαν και ανακήρυξαν δούκα τον 11χρονο γιο του Ιωάννη Δ΄ Κρίσπο, ο Φραγκίσκος Β΄ αποπειράθηκε να σκοτώσει και τον γιο του αλλά απέτυχε, οι Βενετοί τον μετέφεραν στην Κρήτη όπου και πέθανε.[7] Οι Βενετοί κυβέρνησαν την επόμενη επταετία (1511 - 1517) απ'ευθείας το δουκάτο σαν αντιβασιλείς του μικρού Ιωάννη, κηδεμόνας ορίστηκε ο θείος του Αντώνιος Λορεντάνο.[7]
Με την ενηλικίωση του ο Ιωάννης Δ΄ Κρίσπος είχε μια περιπέτεια όταν αιχμαλωτίστηκε σε κυνήγι από κάποιον Τούρκο κουρσάρο, ελευθερώθηκε αφού υποχρεώθηκε να πληρώσει ένα μεγάλο ποσό σε λύτρα. Υποστήριξε τους Ιωαννίτες Ιππότες της Ρόδου στην πολιορκία του νησιού τους (1522), η Βενετία δεν είχε δείξει ενδιαφέρον για τους Ιωαννίτες στους οποίους ο δούκας έστειλε ζωοτροφές, προμήθειες και τρόφιμα.[7] Ο Σουλεϊμάν ο Μεγαλοπρεπής κατέλαβε τελικά τη Ρόδο και έδιωξε τους Ιωαννίτες (1523) που κράτησαν μόνο την Ικαρία και ένα τμήμα από το λιμάνι της Νάξου.
Υποτέλεια στον σουλτάνο
Ο Τουρκικός στόλος με αρχιναύαρχο τον Ελληνικής καταγωγής Χαϊρεντίν Μπαρμπαρόσα που υπηρετούσε τον Τούρκο σουλτάνο Σουλεϊμάν τον Μεγαλοπρεπή ξεκίνησε σκληρές επιδρομές σε όλα τα Βενετοκρατούμενα νησιά του Αιγαίου (1537). Μετά την κατάληψη της Πάρου οι Οθωμανοί επιτέθηκαν στη Νάξο το μεγαλύτερο νησί των Κυκλάδων και πρωτεύουσα του δουκάτου του Αρχιπελάγους. Με τη θέα του Τουρκικού στόλου οι τρομοκρατημένοι κάτοικοι εγκατέλειψαν τις ακτές και κατέφυγαν στην Ακρόπολη αφήνοντας πίσω τους όλα τα αγαθά και την περιουσία τους, ο Οθωμανικός στόλος λεηλάτησε όλα τα εδάφη και κατέστρεψε όλα τα κτίρια. Ο ναύαρχος των Τούρκων έστειλε αυστηρότατο μήνυμα στους κατοίκους και στον δούκα και του ζητούσαν να παραδοθεί.
Ο απελπισμένος δούκας χωρίς καμιά βοήθεια από τη Βενετία και ολόκληρη την Ευρώπη δήλωσε ότι θα είναι φόρου υποτελής στον σουλτάνο με 5.000 δουκάτα τον χρόνο με αντάλλαγμα να γλυτώσει τη σκλαβιά.[7] Ο Ιωάννης Δ΄ έστειλε μηνύματα σε όλους τους μεγάλους Ευρωπαίους ηγεμόνες όπως ο Πάπας Παύλος Γ΄, ο Κάρολος Κουίντος ο Φερδινάνδος Β΄ της Αραγωνίας, και ο Φραγκίσκος Α΄ της Γαλλίας. Ζητούσε βοήθεια, προστασία και Σταυροφορία όλων των χριστιανών απέναντι στους Τούρκους αλλά χωρίς κανένα αποτέλεσμα.[7] Με την ειρήνη που έκλεισε στη συνέχεια ανάμεσα στους Βενετούς και τους Τούρκους σώθηκε προσωρινά το δουκάτο, στους Βενετούς είχαν απομείνει ελάχιστα νησιά στο Αιγαίο όπως η Κρήτη και η Τήνος. Οι Ιωάννης Δ΄ σταδιακά έγινε μισητός στους κατοίκους της Νάξου για την υποτέλεια του στους Τούρκους και την υψηλή φορολογία που τους επέβαλε για να τους πληρώσει, έφτασαν στο σημείο να ζητήσουν από τον Μεγάλο Βεζίρη της Τουρκίας να διώξει τους Βενετούς από το νησί.[7] Η κατάσταση που βρισκόταν ο Ιωάννης Δ΄ τα τελευταία χρόνια της ζωής του ήταν εξαιρετικά απελπιστική, είχε τον τίτλο του πρίγκιπα μόνο διακοσμητικά χωρίς καμιά εξουσία.[7]
Πτώση
Ο μεγαλύτερος γιος του Ιωάννη Δ΄ και συγκυβερνήτης του Φραγκίσκος πέθανε πριν από τον ίδιο (1550), τον διαδέχθηκε ο δεύτερος γιος του Ιάκωβος Δ΄ Κρίσπος, ο τελευταίος Δούκας του Αρχιπελάγους (1564 - 1566). Ο Ιάκωβος Δ΄ ήταν όπως και ο πατέρας του φόρου υποτελής στον σουλτάνο, ο τίτλος του ήταν μόνο διακοσμητικός χωρίς καμιά εξουσία. Οι ασωτίες των Βενετών στο κάστρο της Νάξου σκανδάλιζαν και εξόργιζαν τους Έλληνες, οι ασωτίες και η πολύ ψηλή φορολογία ανάγκασαν τους Έλληνες να ζητήσουν από τον σουλτάνο να στείλει κυβερνήτη. Ο σουλτάνος Σουλεϊμάν ο Μεγαλοπρεπής κάλεσε τον Ιάκωβο Δ΄ στην Κωνσταντινούπολη, τον καθαίρεσε, τον φυλάκισε και διόρισε νέο κυβερνήτη της Νάξου τον Εβραϊκής καταγωγής διπλωμάτη Ιωσήφ Νάζη (1566). Το Λατινικό Δουκάτο του Αρχιπελάγους έπεσε ύστερα από 350 χρόνια παρουσίας, οι Τούρκοι κατέλαβαν την ίδια εποχή όλα τα Βενετοκρατούμενα νησιά του Αιγαίου, στους Βενετούς παρέμεινε μονάχα η Τήνος.
Δούκες της Νάξου
Οι δούκες της Νάξου από τον Οίκο των Κρίσπων ήταν οι εξής:
- Φραγκίσκος Α΄ (1383–1397)
- Ιάκωβος Α΄ (1397–1418)
- Ιωάννης Β΄ (1418–1433)
- Ιάκωβος Β΄ (1433–1447)
- Ιωάννης Ιάκωβος (1447–1453)
- Γουλιέλμος Β΄ (1453–1463)
- Φραγκίσκος Β΄ (1463)
- Ιάκωβος Γ΄ (1463–1480)
- Ιωάννης Γ΄ (1480–1494)
- Βενετική διοίκηση (1494 - 1500)
- Φραγκίσκος Γ΄ (1500–1511)
- Βενετική διοίκηση (1511 - 1517)
- Ιωάννης Δ΄(1517–1564)
- Ιάκωβος Δ΄ (1564–1566)
Το 1564 o Οθωμανοί άρχισαν να καταλαμβάνουν νησιά των Κυκλάδων. Οι απόγονοι του Φραγκίσκου (Δ΄) Κρίσπου, αδελφού του Ιακώβου Δ΄, συνέχισαν να διατηρούν τον τίτλο (duca titolare di Nasso e dell' Archipelago).
Επιγαμίες
Η εδραίωση της ηγεμονίας ξεκίνησε με τον γάμο του Φραγκίσκου Α΄ με τη Φιορέντσα Σανούδου, κυρία της Μήλου. Η Φιορέντσα ήταν αδελφή των Νικολάου Α΄ και Ιωάννου Α΄.
Για να ενισχύσουν τις συμμαχίες τους, οι Κρίσπο νυμφευόταν με γόνους χριστιανών ηγεμόνων, όπως:
- την Ευδοκία (Βαλέντζα) Μεγάλη Κομνηνή, κόρη του Αλεξίου Δ΄, αυτοκράτορα της Τραπεζούντας,
- τη Τζινέβρα Γκαττιλούζιο, κόρη του Ντορίνο Α΄ Γκαττιλούζιο κυρίου της Λέσβου,
- τον Ντορίνο Β' Γκαττιλούζιο, κύριο της Αίνου, γιο του Παλαμέντε κυρίου της Αίνου,
- την Ελεονόρα των Πουατιέ-Λουζινιάν, κόρη του Φοίβου της Κύπρου,
- την Αγνή Γαβαλά και άλλα μέλη της ευγενούς αυτής οικογένειας, που ήταν κύριοι της Ρόδου.
Επίσης με πατρικίους της Βενετίας, δίνοντας ως προίκα ένα νησί, όπως τους Δάνδολο, Σομμαρίπα (κύριοι της Άνδρου και της Πάρου), Κουιρίνι (κύριος της Αστυπάλαιας και του ημίσεως της Αμοργού), Ζένο (κύριοι της Άνδρου και της Σύρου), Μοροζίνι, Γκοζαντίνι (κύριοι Σίφνου και Κύθνου), Μπάλμπι, Κονταρίνι, Λορεντάν, Βενιέρ, Τζιουστινιάνι, Πιζάνι (κύριοι Ανάφης και Αντιπάρου), Σιρίγο, Σιγκάλα, Μικιέλι (κύριοι του ημίσεως της Σερίφου), κά. Έτσι η εξουσία των Κρίσπι ενισχύθηκε με όλους αυτούς που ήρθαν από τη Βενετία, αλλά και κατατμήθηκε: ο Τζιάκοπο Α' έδωσε προίκα τη Μήλο στις κόρες του Μαρία και Φιορέντσα, από ένα ήμισυ του νησιού στην καθεμία.
Απόγονοι αυτών υπάρχουν ακόμη, με εξελληνισμένα επίθετα.
Η πιο γνωστή απόγονος της οικογένειας είναι η κόρη της Φιορέντσας Κρίσπο, αδελφής του Φραγκίσκου Β΄: η Κατερίνα Κορνάρο, βασίλισσα της Κύπρου.
Γενεαλογία των Κρίσπων
| Γουλιέλμος Α΄ Δούκας του Αρχιπελάγους 1303-1323 ΟΙΚΟΣ ΣΑΝΟΥΔΩΝ | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Ιωάννης Α΄ Δούκας του Αρχιπελάγους 1341-1361 | Μάρκος Σανούδος κύριος της Μήλου | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Φιορέντσα Σανούδου Δούκισσα του Αρχιπελάγους 1361-1371 σύζ. Νικόλαος Β΄ Σπετσαμπάντα Δούκας του Αρχιπελάγους 1362-1371 | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Μαρία Σανούδου κυρία της Άνδρου, Πάρου, Μήλου, 1/6 Ευβοίας | Φιορέντσα Σανούδου κυρία της Μήλου | Φραγκίσκος Α΄ Κρίσπος Δούκας του Αρχιπελάγους 1383-1397 ΟΙΚΟΣ ΚΡΙΣΠΩΝ | Δαυίδ Μέγας Κομνηνός ηγεμ. της Τραπεζούντας | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Φιορέντσα Σομαρίππα | Ιάκωβος Α΄ Δούκας του Αρχιπελάγους 1397-1418 | Ιωάννης Β΄ Δούκας του Αρχιπελάγους 1418-1433 σύζ. Φραντσέσκα Μοροζίνι | Γουλιέλμος Β΄ Δούκας του Αρχιπελάγους 1453-1463 σύζ. Ελιζαμπέτα ντα Πέζαρο | Πετρονίλα σύζ. Πιέτρο Ζένο | Νικολό κύριος της Σύρου | Ευδοκία Μεγάλη Κομνηνή | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Αντριάνα Κρίσπου Σύζυγος ː Ντομένικο Σομμαρίπα Άρχοντας της Άνδρου 1462-1466 ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑ ΣΟΜΜΑΡΙΠΑ | Τζινέβρα Γκαττιλούζιο (κόρη τού Ντορίνο Α΄ Γκαττιλούζιο ηγεμόνα της Λέσβου) | Ιάκωβος Β΄ Δούκας του Αρχιπελάγους 1433-1447 | (νόθος) Ιάκωβος κυβερνήτης της Νάξου | Φραγκίσκος Β΄ Δούκας του Αρχιπελάγους 1463 σύζ.2.Πετρονίλα Μπέμπο | Φιορέντσα σύζ. Μάρκος Κορνάρο | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Ελισάβετ σύζ. Ντορίνο Β΄ Γκαττιλούζιο ηγεμ. της Αίνου | Ιωάννης-Ιάκωβος Δούκας του Αρχιπελάγους 1447-1453 | Αντώνιος κυβερνήτης της Νάξου | Ιάκωβος Γ΄ Δούκας του Αρχιπελάγους 1463-1480 σύζ. Αικατερίνη Γκοζαντίνι | Ιωάννης Γ΄ Δούκας του Αρχιπελάγους 1480-1494 σύζ. Μοροζίνι | Αικατερίνη Κορνάρο σύζ. Ιάκωβος Β΄ Πουατιέ-Λουζινιάν βασ. της Κύπρου | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Αντώνιος κυβερνήτης της Νάξου σύζ. Γαβαλά | Φιορέντσα σύζ. Ντομένικο Πιζάνι δούκας της Κρήτης | (νόθος) Φραγκίσκος Γ΄ Δούκας του Αρχιπελάγους 1500-1411 σύζ. Αικατερίνη Λορεντάνο | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Ιωάννης Δ΄ Δούκας του Αρχιπελάγους 1517-1564 σύζ. Αντριάνα Γκοζαντίνι | Αικατερίνη σύζ. Τζιαν-Λουίτζι Πιζάνι αυθέντης της Χίου | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Αικατερίνη σύζ. Νικόλαος Γ΄ Γκοζαντίνι κύριος Σίφνου & Κέας | Ιάκωβος Δ΄ Δούκας του Αρχιπελάγους 1564-1566 σύζ. Καντιάνα Σομμαρίπα | Θαδδαία σύζ. Ιωάννης-Φραγκίσκος Σομμαρίπα κύριος της Άνδρου | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Ιωάννης σύζ. Μαργαρίτα των Πουτιέ-Λουζινιάν | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Παραπομπές
Πηγές
Wikiwand in your browser!
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
