Ναυτεργατικό Δίκαιο

Το Ναυτεργατικό Δίκαιο, καλούμενο και Ναυτεργασιακό Δίκαιο αποτελεί το σύνολο της υφιστάμενης νομοθεσίας που αφορά την ναυτική εργασία και ειδικότερα τη νομοθετική προστασία του εργαζόμενου ναυτικού. Υπάγεται στο Ναυτικό Δίκαιο και ειδικότερα στο Ιδιωτικό Ναυτικό Δίκαιο με προεκτάσεις τόσο στο διεθνές όσο και στο εσωτερικό (των χωρών).

Πηγές του Ναυτεργατικού Δικαίου

Κυριότερες πηγές του Ναυτεργατικού Δικαίου είναι πρωταρχικά το Σύνταγμα, ο Νόμος, το ναυτικό έθιμο, οι συλλογικές συμβάσεις ναυτικής εργασίας, οι διαιτητικές αποφάσεις ρύθμισης διαφορών, τα καταστατικά των ναυτεργατικών και εφοπλιστικών οργανώσεων, οι διεθνείς ναυτιλιακές συμβάσεις που αφορούν τη ναυτική εργασία γενικά, το ειδικό ποινικό και πειθαρχικό δίκαιο των ναυτικών, η νομοθετημένη κοινωνική ασφάλιση αυτών καθώς επίσης και η ναυτεργατική προστασία και πρόνοια γενικότερα.

Σε σχέση με τις παραπάνω πηγές σημειώνονται τα ακόλουθα:

Το Σύνταγμα

Στο τελευταίο Σύνταγμα της Ελλάδος (1975) αλλά και στα προγενέστερα περιλαμβάνονται πλείστες διατάξεις που παρουσιάζουν ιδιαίτερη σημασία για το εργατικό δίκαιο, και κατ΄ επέκταση και στο ναυτεργατικό, όπως οι διατάξεις των άρθρων 4, 5, 12, 72 και άλλα που προστατεύουν τη ζωή, την ανθρώπινη αξιοπρέπεια, την εργασία και την προσωπικότητα, από τις οποίες και πηγάζουν πλείστες υποχρεώσεις του εργοδότη και εν προκειμένω του εφοπλιστή και πλοιοκτήτη όσον αφορά στη πρόνοια για τη ζωή, την υγεία, την ίση μεταχείριση του ναυτικού κ.λπ.

Ο Νόμος

Γενικά ο νόμος αποτελεί την κυριότερη πηγή δικαίου. Βάσει αυτού σε εκτέλεση και εξουσιοδότηση εκδίδονται Προεδρικά Διατάγματα, (άλλοτε Βασιλικά Διατάγματα), ή Διοικητικές πράξεις, ή υπουργικές αποφάσεις (ΥΕΝ) κ.λπ. Κυρίαρχος νόμος του ελληνικού Ναυτεργατικού Δικαίου είναι ο 3816/1958 με τον οποίο κυρώθηκε ο Κώδικας Ιδιωτικού Ναυτικού Δικαίου και ιδίως οι διατάξεις των άρθρων 21, 37 μέχρι 83, 205, 249, 250,251, 289, 291, 295, 296, 297 και άλλοι, καθώς και ειδικοί νόμοι που εκδόθηκαν επί των παραπάνω. Σημειώνεται ότι ο ισχύων Αστικός Κώδικας καθώς και άλλοι εργατικής νομοθεσίας συμπληρώνουν ενδιάμεσα κενά του Κ.Ι.Ν.Δ. Έτσι η τυχόν προσφυγή σε κοινό δίκαιο πρέπει να γίνεται με μεγάλη προσοχή.

Το Ναυτικό έθιμο

Αν και η υφιστάμενη νομοθεσία περί ναυτικής εργασίας ρυθμίζει με κάθε λεπτομέρεια, (με νομοθετικά μέτρα και συλλογικές αποφάσεις), τυχόν προβλήματα μη αφήνοντας περιθώρια δημιουργίας εθίμων, και μάλιστα αν ληφθεί υπόψη ότι τα μέτρα αυτά επί το πλείστον είναι αναγκαστικοί νόμοι μη καταργούμενοι από έθιμα, εντούτοις το ναυτικό έθιμο δεν μπορεί ν΄ αποκλειστεί ως πηγή δικαίου, αφού όλη η νομοθεσία προέρχεται από δίκαια έθιμα που άντεξαν στο χρόνο μέχρι να γίνουν νόμοι. Ειδικότερα για την Ελλάδα το ναυτικό έθιμο ήταν ο κυρίαρχος νόμος δικαίου, όχι μόνο επί τουρκοκρατίας αλλά και στην αρχή της ανάπτυξης της ελληνικής εμπορικής ναυτιλίας.

Συλλογικές συμβάσεις - διαιτησίες

Πολλά ναυτεργασιακά προβλήματα ρυθμίστηκαν ή επιλύθηκαν από τις ναυτικές οργανώσεις και τους πλοιοκτήτες ή εφοπλιστές, με τις συνομολογημένες συλλογικές συμβάσεις, βάσει της προβλεπόμενης ειδικής διαδικασίας έκδοσης διοικητικών αποφάσεων, με τις οποίες και έχει διαμορφωθεί ένα ομοιόμορφο και παράλληλο ναυτεργατικό συλλογικό δίκαιο, που διαρκώς εξελίσσεται και συμπληρώνεται.

Ειδικά περί των ελληνικών συλλογικών συμβάσεων στη ναυτική εργασία προβλέπουν βασικά ο Α.Ν. 3276/1945 "Περί συλλογικών συμβάσεων εν τη ναυτική εργασία", που τροποποιήθηκε από το Ν.Δ/γμα στις 10 Μαΐου του 1946 και του Α.Ν. 304/1947, και συμπληρωματικά ισχύοντος του άρθρου 680 του Αστικού Κώδικα και του Α.Ν. 299/1936 "Περί ρυθμίσεων συλλογικών διαφορών εν τη ναυτική εργασία", ως έχει συμπληρωθεί και τροποποιηθεί μέχρι σήμερα.

Καταστατικά σωματείων

Τα καταστατικά των ναυτεργατικών και εφοπλιστικών σωματείων αποτελούν και αυτά επίσης πηγή κανόνων ναυτεργατικού δικαίου, αφού δι΄ αυτών ρυθμίζονται νομικές καταστάσεις βάσει των οποίων λειτουργούν αυτές οι οργανώσεις οι οποίες μετέχουν στη κατάρτιση και υπογραφή των συλλογικών συμβάσεων και στην επίλυση των διαφορών.
Οι ισχύουσες διατάξεις περί αυτών των επαγγελματικών και άλλων αλληλοβοηθητικών σωματείων περιλαμβάνονται σε ειδικότερους συνδικαλιστικούς νόμους και διατάγματα, όπως το Ν.Δ. 85/1974 "Περί αποκαταστάσεως των συνδικαλιστικών ελευθεριών των εν τη θαλάσση εργαζομένων", (αποκατάσταση μετά το πάγωμα της επταετίας), όπως συμπληρώθηκε από τον Νόμο 5/1975.

Διεθνής Οργάνωση Εργασίας

Δεν μπορεί όμως και να παραβλεφθεί η πολύ μεγάλη συμβολή της Δ.Ο.Ε. (ILO) ειδικά στη προαγωγή των συνθηκών παροχής της ναυτικής εργασίας και γενικά την προστασία του ναυτικού, δημιουργώντας την ειδική "Ισομερή Ναυτική Επιτροπή" (Commission Paritaire Maritime), ως ειδικό όργανο του ΟΗΕ γενικότερα, στη μελέτη και προπαρασκευή διαφόρων ναυτεργατικών ζητημάτων διεθνούς ενδιαφέροντος.
Οι εργασίες της ΔΟΕ δια της ΙΝΕ παρουσιάζει πολύ σοβαρό έργο που αποτέλεσε και αποτελεί τη βάση πλείστων νομοθετικών μεταρρυθμίσεων διαφόρων κρατών, μεταξύ των οποίων και της Ελλάδας. Απώτερος στόχος της ΙΜΕ παραμένει η τελική κατάρτιση ενός διεθνούς καταστατικού ναυτικής εργασίας (Status International des Marins), που ακόμα δεν έχει ολοκληρωθεί. Τελευταία διεθνής ναυτεργατική σύμβαση που εξέδωσε η ΔΟΕ είναι η Σύμβαση Ναυτικής Εργασίας (2006).