Καλαμπάκα

Η Καλαμπάκα είναι πόλη του Νομού Τρικάλων και πρωτεύουσα του Δήμου Μετεώρων.^[2][3]

Καλαμπάκα
Καλαμπάκα
Χώρα	Ελλάδα
Διοικητική υπαγωγή	Δήμος Μετεώρων
Γεωγραφική υπαγωγή	Θεσσαλία
Έκταση	1.650 km²
Υψόμετρο	237 μέτρα[1]
Πληθυσμός	8.372
Ταχ. κωδ.	42200
Τηλ. κωδ.	24320
Ιστότοπος	Επίσημος ιστότοπος
Σχετικά πολυμέσα
δεδομένα (π • σ • ε )

Γενικά

Η Καλαμπάκα βρίσκεται στο βορειοδυτικό μέρος του Θεσσαλικού κάμπου. Είναι χτισμένη δίπλα στο σπάνιο γεωλογικό φαινόμενο των Μετεώρων, ενώ κοντά της περνάει ο Πηνειός ποταμός.^[4] Ο μόνιμός της πληθυσμός στην απογραφή του 2011 ανερχόταν σε 8.330 κατοίκους^[5] και είναι η δεύτερη σε πληθυσμό πόλη της Περιφερειακής Ενότητας, μετά τα Τρίκαλα.

Στην πόλη της Καλαμπάκας υπάρχουν 5 Δημοτικά Σχολεία, 2 Γυμνάσια, 1 Επαγγελματικό Λύκειο (ΕΠΑΛ) και 1 Γενικό Λύκειο (ΓΕΛ).^[6]

Αξιοθέατα

Στην πόλη της Καλαμπάκας υπάρχουν το Κέντρο Ψηφιακής προβολής της Ιστορίας και του Πολιτισμού των Μετεώρων,^[7] η σύγχρονη Βιβλιοθήκη της Καλαμπάκας^[8] και το Μουσείο Φυσικής Ιστορίας & Μουσείο Μανιταριών^[9] και ο Ιερός Ναός Κοιμήσεως της Θεοτόκου.

Συγκοινωνίες

Από την πόλη της Καλαμπάκας ξεκινά το σιδηροδρομικό δίκτυο που ενώνει την Καλαμπάκα με τα Τρίκαλα την Καρδίτσα την κωμόπολη των Φαρσάλων και την Αθήνα. Η σύνδεση έχει βοηθήσει σημαντικά την περιοχή όσον αφορά την οικονομία καθώς επιβάτες από κοντινές περιοχές μεταβαίνουν στην πόλη για να χρησιμοποιήσουν τον σιδηρόδρομο. Τα κτίρια του σταθμού της Καλαμπάκας έχουν χαρακτηριστεί ως ιστορικά διατηρητέα μνημεία.^[10]

Ονομασία

Πανοραμική φωτογραφία της πόλης.

Η ονομασία Καλαμπάκα αναφέρεται για πρώτη φορά^[11] ως قلپاققیا (Kalbakkaya^[12] / Qalabaqqaya^[13]) και απαντά σε απογραφικό κατάστιχο μιας φορολογικής απογραφής που διενεργήθηκε το Έτος Εγίρας 859 (από τις 22 Δεκεμβρίου του 1454 ως τις 10 Οκτωβρίου του 1455) στην περιοχή του σαντζακίου των Τρικάλων (Tırhala Sancağı). Στο απογραφικό κατάστιχο αναφέρεται: «KARYE-İ İSTAGOS, El-meşhur KALBAKKAYA»,^[14] που σημαίνει «Οικισμός Σταγοί, η φημισμένη Καλαμπάκα».

Το όνομα προέρχεται από τις τουρκικές λέξεις ḳalabaḳ^[15] / kalpak^[16], που σημαίνει καλπάκι, και kaya, που σημαίνει βράχος. Η ονομασία πρέπει να προέκυψε είτε επειδή κάποιοι βράχοι (π.χ. του Άλτσου ή της Αγίας Τριάδας) πάνω από την Καλαμπάκα μοιάζουν με καλπάκι είτε διότι πάνω στους βράχους, σε μοναστήρια, εγκαταβιούσαν καλόγεροι που φορούσαν σχετικά καπέλα / σκούφους.^[17]

Έχει διατυπωθεί και η άποψη ότι σημαίνει «φρούριο στην κορυφή του βράχου» (από τις τουρκικές λέξεις kale = φρούριο + baş = κεφάλι, μεταφορικά κορυφή + kaya = βράχος).^[18]

Ιστορία

Η θέση της σημερινής Καλαμπάκας έχει ταυτιστεί με ασφάλεια με το αρχαίο Αιγίνιον. Πρώτος ο Άγγλος περιηγητής William Leake είχε προχωρήσει σε αυτή την ταύτιση, με βάση αρχαία επιγραφή στον τοίχο μιας από τις παλιότερες εκκλησίες της πόλης (Αγίου Ιωάννου του Βαπτιστή). Αργότερα, την ταύτιση αυτή επιβεβαίωσαν λείψανα οχυρωμένης πόλης που βρέθηκαν κάτω από την Καλαμπάκα.^[19]

Η σελίδα που αφορά στην Καλαμπάκα στο απογραφικό κατάστιχο του 1454 / 1455.^[20]

Το 10ο αίωνα μ.Χ. ήταν γνωστή ως Σταγοί, βυζαντινό φρούριο και επισκοπή. Από τα μεσαιωνικά μνημεία της σώζεται μόνο η Εκκλησία της Κοίμησης της Θεοτόκου. Ήταν κτίσμα του τέλους του 11ου ή αρχών του 12ου αιώνα, που χτίστηκε πάνω στα υπολείμματα παλιότερης εκκλησίας της ύστερης αρχαιότητας. Υπολείμματα αρχαίου ελληνικού ναού -πιθανόν του θεού Απόλλωνα- έχουν ενσωματωθεί στον τοίχο της παλιότερης και γνωστότερης εκκλησίας της πόλης, αφιερωμένης στην Παναγία.

Οι Σταγοί μνημονεύονται για πρώτη φορά στο έργο Διατύπωσις του βυζαντινού αυτοκράτορα Λέοντα ΣΤ΄ του Σοφού (886-812). Το 1163 υπήρξε αναφορά στο κάστρο των Σταγών. Το 1204 οι Σταγοί περιήλθαν στο Δεσποτάτο της Ηπείρου. Στο τέλος του 13ου αιώνα περιήλθαν στο Δουκάτο των Νέων Πατρών. Το 1334 καταλήφθηκαν εκ νέου από το Δεσπότη της Ηπείρου Ιωάννη Β΄ Ορσίνι και στη συνέχεια περιήλθαν πάλι για λίγο υπό τον έλεγχο της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας. Το 1348 καταλήφθηκαν από τους Σέρβους του Στέφανου Δουσάν. Έφθασαν επί της βασιλείας του αδελφού του, Βασιλιά Συμεών Ούρεση. Όταν οι Τούρκοι κατέλαβαν τη Θεσσαλία η Καλαμπάκα τέθηκε υπό τη διοίκηση του Πασά της Λάρισας και αργότερα του Σαντζακίου των Τρικάλων.

Δημογραφικά στοιχεία^[21]

Ετος	1889	1896	1920	1928	1940	1951	1961	1971	1981	1991	2001	2011
Κάτοικοι	1939	2326	2695	2695	3482	4041	4640	5453	5692	5699	7392	8889

Κλίμα και Περιβάλλον

Η πόλη της Καλαμπάκας έχει κλίμα στο πλαίσιο του μεσογειακού. Ο χειμώνας είναι υγρός και δριμύς ενώ το καλοκαίρι υγρό και θερμό. Το φθινόπωρο και η άνοιξη είναι βροχερές, με αρκετό κρύο καί υγρασία.

Μήνας	Ιαν	Φεβ	Μαρ	Απρ	Μαι	Ιον	Ιολ	Αυγ	Σεπ	Οκτ	Νοε	Δεκ	Έτος
Μέση Θερμοκρασία μηνός °C	2	3,4	7,3	11,6	16,2	20,3	23	22,8	17,6	12,1	7,2	3	12,2
Μέση βροχόπτωση (χιλιοστά βροχής,μμ)	61,3	63,8	59	64	64,6	82,9	14,1	15,7	56,6	66,7	82,1	83,7	714,4
Υψηλότερη καταγεγραμμένη θερμοκρασία °C	19,5	20,4	23,6	29,6	35,3	39,1	45,7	39,7	35,7	31,8	24,6	21,7	40,7
Χαμηλότερη καταγεγραμμένη θερμοκρασία °C	-27,8	-23	-7,8	-15,8	-1,8	2,8	6,8	5,6	1,6	-4,6	-8	-27	-27,8
Source:

Φωτογραφίες

Ο σιδηροδρομικός σταθμός της Καλαμπάκας Ο σιδηροδρομικός σταθμός της Καλαμπάκας   Ιερός Ναός Κοιμήσεως της Θεοτόκου Ιερός Ναός Κοιμήσεως της Θεοτόκου

Παραπομπές

wiktionary logo

Το Βικιλεξικό έχει σχετικό λήμμα:   Καλαμπάκα

1. it-ch.topographic-map.com/map-fqf74s/%CE%9A%CE%B1%CE%BB%CE%B1%CE%BC%CF%80%CE%AC%CE%BA%CE%B1/?zoom=19&center=39.70699%2C21.62353&popup=39.70718%2C21.62335.
2. Εγκυκλοπαίδεια Πάπυρος Λαρούς Μπριτάννικα. 31. Εκδοτικός Οργανισμός Πάπυρος. 1996. σελ. 204.
3. «ΕΕΤΑΑ-Διοικητικές Μεταβολές των ΟΤΑ». www.eetaa.gr. Ανακτήθηκε στις 17 Απριλίου 2023.
4. Εγκυκλοπαίδεια Νέα Δομή. 15. Αθήνα: Τεγόπουλος - Μανιατέας. 1996. σελ. 256.
5. «ΦΕΚ αποτελεσμάτων ΜΟΝΙΜΟΥ πληθυσμού 2011 Αρχειοθετήθηκε 2023-03-26 στο Wayback Machine.», σελ. 10624 (σελ. 150 του pdf) και σε μορφή Excel «Πίνακας αποτελεσμάτων ΜΟΝΙΜΟΥ Πληθυσμού-Απογραφής 2011 Αρχειοθετήθηκε 2015-11-13 στο Wayback Machine.» στην ιστοσελίδα της ΕΛΣΤΑΤ Αρχειοθετήθηκε 2018-07-06 στο Wayback Machine.. Αρχειοθετήθηκε 24/11/2017. Ανακτήθηκε 09/01/2018.
6. «Σχολεία | Διεύθυνση Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης Τρικάλων». srv-dide.tri.sch.gr. Ανακτήθηκε στις 17 Απριλίου 2023.
7. «Κέντρο Ψηφιακής προβολής της Ιστορίας και του Πολιτισμού των Μετεώρων». Ανακτήθηκε στις 17 Ιανουαρίου 2024.
8. «ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ ΚΑΛΑΜΠΑΚΑΣ». ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ ΚΑΛΑΜΠΑΚΑΣ. Ανακτήθηκε στις 17 Απριλίου 2023.
9. «Μουσείο Φυσικής Ιστορίας Μετεώρων & Μουσείο Μανιταριών». meteoramuseum.gr. Ανακτήθηκε στις 17 Απριλίου 2023.
10. «ΔΙΑΡΚΗΣ ΚΑΤΑΛΟΓΟΣ ΚΗΡΥΓΜΕΝΩΝ ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΩΝ ΧΩΡΩΝ ΚΑΙ ΜΝΗΜΕΙΩΝ». listedmonuments.culture.gr. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 17 Απριλίου 2023. Ανακτήθηκε στις 17 Απριλίου 2023.
11. «Είναι πολύ πιθανό το τουρκικό τοπωνύμιο να είναι προγενέστερο της απογραφής του 1454/1455 κι ότι η αναφορά αυτή αποτελεί την παλιότερη του τουρκικού τοπωνυμίου.» Nicoară Beldiceanu, Petre Ștefan Vasiliu Năsturel, «Η Θεσσαλία στην περίοδο 1454/55–1506», Θεσσαλικό Ημερολόγιο, 19 (1991) 121.
12. Melek Delilbaşı, Muzaffer Arıkan, Hicri 859 Tarihli Suret–i Defter–i Sancak–ı Tırhala, εκδ. Türk Tarih Kurumu Yayınları, Άγκυρα 2001, τ. 1, ISBN 9799751614727, σελ. 71.
13. Beldiceanu–Năsturel 1991, 121.
14. Delilbaşı–Arıkan 2001, 71.
15. Ο τύπος ḳalabaḳ (πρόδρομος τύπος τού kalpak) απαντά πριν το 1461. βλ. Sevan Nişanyan, Nişanyan Sözlük: Çağdaş Türkçenin Etimolojisi, εκδ. Liber Plus Yayınları, Κωνσταντινούπολη 2018, ISBN 978-605-81364-2-7, λήμμα kalpak.
16. Προέρχεται από την οθωμανική τουρκική قلپاق (kalpak).
17. «Μπορούμε να το αποδώσουμε ως: ο βράχος με τους καλογερικούς σκούφους.» Beldiceanu–Năsturel 1991, 121.
18. Νίκος Μαλαβάκης, «Ετυμολογημένα τοπωνύμια Νομού Τρικάλων», Τρικαλινά, 21 (2001) 115-116.
19. Ντάσιος, Φώτης. «Αιγίνιον - Arcgaeological Atlas of Thessaly». atlasthessalias.culture.gr. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 28 Μαΐου 2022. Ανακτήθηκε στις 8 Μαΐου 2022.
20. Melek Delilbaşı, Muzaffer Arıkan, Hicri 859 Tarihli Suret–i Defter–i Sancak–ı Tırhala, εκδ. Türk Tarih Kurumu Yayınları, Άγκυρα 2001, τ. 2, ISBN 9799751614734, σελ. 120_a.
21. «ΕΕΤΑΑ-Διοικητικές Μεταβολές των ΟΤΑ». www.eetaa.gr. Ανακτήθηκε στις 4 Μαρτίου 2023.