Ιερά Μητρόπολις Ξάνθης και Περιθεωρίου

Η Ιερά Μητρόπολις Ξάνθης και Περιθεωρίου είναι μια από τις Μητροπόλεις των λεγομένων «Νέων Χωρών^{[lower-greek 1]}». Έδρα της είναι η Ξάνθη , ενώ ο τίτλος της περιλαμβάνει την αρχαία ιστορική πόλη Περιθεώριον.

Ιερά Μητρόπολις Ξάνθης και Περιθεωρίου
Λογότυπο της Ι.Μ.Ξάνθης
Γενικές πληροφορίες
Xώρα	Ελλάδα
Έδρα	Ξάνθη
Ενορίες	86
Μονές	4 (2 ανδρώες, 2 γυναικείες)
Μητροπολιτικός Ναός	Άγιος Ιωάννης ο Πρόδρομος (Παλιάς Πόλης)
Ιεραρχία
Μητροπολίτης	Παντελεήμων
Πρωτοσύγκελλος	Επίσκοπος Πολυστύλου Σωφρόνιος
Ιεροκήρυκες	2
Εφημέριοι	92
Διάκονοι	4
Ιστοσελίδα
im-xanthis.gr

Σημερινός Μητροπολίτης της είναι ο Παντελεήμων Καλαφάτης. Ο Μητροπολιτικός Ναός είναι αφιερωμένος στον Τίμιο Πρόδρομο, ενώ ο Καθεδρικός στην Του Θεού Σοφία. Η Μητρόπολη έχει συνολικά 86 ενορίες.

Ιστορία

Ο Καθεδρικός Ναός της Του Θεού Σοφίας

Πρωτοχριστιανικά & Βυζαντινά χρόνια

Εικάζεται πως πέρασε από την περιοχή ο Ευαγγελιστής Λουκάς, αφού ο Παύλος τον άφησε στους Φιλλίπους.^[2] Αργότερα, στο σημερινό νομό Ξάνθης υπήρχαν 4 Επίσκοπές: Ξανθείας, Περιθεωρίου, Πολυστύλου (Άβδηρα) & Πόρων (Πόρτο Λάγος).^[3]

• Επισκοπή Τοπείρου (Ξανθείας): οι πρώτες πληροφορίες γι' αυτήν προέρχονται από τους Πρωτοβυζαντινούς αιώνες. Από τα τέλη του 4ου αιώνα ο Μητροπολίτη Τραϊανουπόλεως είχε αναδειχθεί επισκοπή.^[3]
• Επισκοπή Περιθεωρίου: Το Περιθεώριο βρίσκεται στο ΒΔ άκρο της λίμνης Βιστωνίδας. Συναντάται και με το όνομα Αναστασιούπολη. Κατά τον 6ο αιώνα είχε είδη αναδειχθεί σε Επισκοπή και υπαγόταν και αυτή στη Μητρόπολη Τραϊανουπόλεως. Λόγω συνεχών επιδρομών από Τούρκικα φύλα η περιοχή ερήμωσε και τα εδάφη της περιήλθαν στις Πατριαρχικές Εξαρχίες.^[4]

Κατά το έτος 879 μ.Χ. ο επίσκοπος Ξάνθειας Γεώργιος, αναφέρεται να συμμετέχει στην Δ΄ Σύνοδο της Κωνσταντινούπολης (εν Αγία Σοφία) που συγκάλεσε ο Μέγας Φώτιος. Στη ίδια Σύνοδο παρέστησαν από την περιοχή του σημερινού Νομού Ξάνθης οι επίσκοποι Περιθεωρίου, Πολυστύλου (Αβδήρων) και Πόρων (σημερινό Πόρτο Λάγος). Η συμμετοχή της Ξάνθειας στη Σύνοδο φανερώνει ότι, ήδη, κατά τον 9ο αιώνα μ.Χ. όταν απέκτησε επισκοπή και καθ' όλη τη διάρκεια της βυζαντινής ιστορίας, η πόλη αποτελούσε σημαντικό κέντρο.^[5]

Η επισκοπή της Ξάνθειας λόγω αύξησης του πληθυσμού της προήχθη σε αρχιεπισκοπή γύρω στο 1300 και ακολούθως κατά τα έτη 1341 - 1345 αναδείχθηκε σε μητρόπολη.^[5]

Στην εποχή του Ιουστινιανού το Περιθεώριο απαντάται με την ονομασία Αναστασιούπολη. Κατά τον Προκόπιο η μετονομασία έγινε επί Αυτοκράτορος του Βυζαντίου Αναστασίου του Α (491 – 518 μ.Χ.) ο οποίος και έδωσε το όνομά του σ’ αυτή. Σύμφωνα με τις σημειώσεις του πατριάρχη Νικολάου Α΄ Μυστικού όμως η πόλη Περιθεώριον ήταν γνωστή νωρίτερα ως ξεχωριστή πόλη από την Αναστασιούπολη, με ξεχωριστή επισκοπή.^[6] Η Αναστασιούπολη κατά τον 6ο αιώνα είχε αναδειχθεί εκκλησιαστικώς σε επισκοπή η οποία υπαγόταν στον μητροπολίτη Τραϊανουπόλεως όπως και η παρακείμενη Τόπειρος. Κατά τα έτη 550 – 613 αναφέρεται ως επίσκοπος αυτής ο «περίφημος αρχιμανδρίτης και επίσκοπος» Άγιος Θεόδωρος ο Συκεώτης, η μνήμη του οποίου τιμάται στις 22 Απριλίου. Στη Ζ Οικουμενική Σύνοδο του 787 αναφέρεται ως Επίσκοπος, Αναστασιουπόλεως ο Θεόφιλος, κατά δε την επί Φωτίου Σύνοδο του 879 ο Μαριανός.^[7]

Τουρκοκρατία

Λόγω των πολλών εξόδων και φόρων που το κράτος επέβαλε, αποφασίστηκε από το Πατριαρχείο η συνένωση των δυο Επισκοπών, Τοπείρου και Περιθεωρίου, σε μια ενιαία Μητρόπολη με την ονομασία "Ξάνθης & Περιθεωρίου". Ωστόσο πάλι υπήρχε μεγάλη οικονομική επιβάρυνση, το 1721 προσάρτησε όλη την επαρχία της Καβάλας καθώς και την περιοχή της Ελευθερούπολης μέχρι το Παγγαίο και τον ποταμό Στρυμώνα. Καθ' όλη τη Τουρκοκρατία η Μητρόπολη Ξανθείας αποτέλεσε μεγάλο Πνευματικό κέντρο και καταφύγιο για τους υποδουλωμένους Έλληνες.^[8]

Κατοχές

Κατά τον Β' Βαλκανικό Πόλεμο, στις 13 Ιουλίου 1913, η Ξάνθη απελευθερώθηκε για πρώτη φορά από τον ελληνικό στρατό. Ωστόσο η απελευθέρωση κράτησε μόλις 15 ημέρες, αφού με τη Συνθήκη Βουκουρεστίου (1913), όλη η Θράκη αποδόθηκε στη Βουλγαρία και ο ελληνικός στρατός υποχρεώθηκε μέχρι τις 10 Αυγούστου να εγκαταλείψει αυτά τα εδάφη. Η δεύτερη Βουλγαρική Κατοχή αποδείχτηκε ιδιαίτερα οδυνηρή. Με τη βεβαιότητα της μόνιμης και νομότυπης παρουσίας, η Βουλγαρία συνέχισε και ενέτεινε την πολιτική της εθνοκάθαρσης. Πολλοί κάτοικοι αναγκάστηκαν να εγκαταλείψουν τα σπίτια τους και μετακινήθηκαν σε περιοχές της Ανατολικής Μακεδονίας. Όσοι Έλληνες αντιστεκόταν, φυλακίζονταν και η περιουσία τους δημευόταν, ενώ πολλοί εξορίστηκαν στη Βουλγαρία. Πλήθος ιερέων διώχθηκαν και βασανίσθηκαν. Στη διάρκεια της δεύτερης Βουλγαρικής Κατοχής κλάπηκαν από τον κατοχικό βουλγαρικό στρατό, και κρατούνται έως σήμερα στη Βουλγαρία, τα κειμήλια από τη Μονή Παναγίας Καλαμούς και τη Μονή Παναγίας Αρχαγγελιώτισσας^{[lower-greek 2]}. Μάλιστα 33 μοναχοί της Μονής Παναγίας Καλαμούς αποτέλεσαν θύματα των θηριωδιών των Βουλγάρων κατακτητών κατά την περίοδο της κατοχής 1913-1919 καθώς εκτελέστηκαν από τον βουλγαρικό κατοχικό στρατό^[10][11].

Επισκοπικός κατάλογος

Όνομα	Έτη	Σημειώσεις
Τοπείρου
Γερόντιος	342
Λουκιανός	431
Ευσέβιος	451
Αναστασιουπόλεως
Θεόδωρος	550 – 613
Θεόφιλος	787
Ξανθείας
Γεώργιος	~ 879
Γεράσιμος	~ 1329[12]
Παύλος	πριν το 1344 – μετά το 1347[13]
Περιθεωρίου
Ιάκωβος	879
Θεοφάνης	~ 1350	άγιος
Δωρόθεος	1355[14] – Νοέμβριος 1381	καθαιρέθηκε[15]
Ξάνθης και Περιθεωρίου
Ιγνάτιος	1467[16]
Ιωσήφ	1474 – 1477
Ματθαίος	1484 – 1488
Παχώμιος	1497, 1498
Θεοδόσιος	~ 1541[17]
Δοσίθεος	1545 – 1564
Ιωάσαφ	1564 – 1565
Παΐσιος	1565 – 1566
Ιωάσαφ	1566 – 1570
Φίλιππος	1570
Γρηγόριος	~ 1575[18] – μετά τον Ιανουάριο 1580[19]
Φιλήμων	1580 – 1590
Παρθένιος	1590 – 1593
Φιλόθεος	1593
Γρηγόριος	1595 – 1609
Γαβριήλ	1609 – 1623 †
Δωρόθεος	30 Μαΐου 1623[20] – ;
Σαμουήλ	1623 – 1632
Ιωαννίκιος Α΄	1632
Ιωαννίκιος Β΄	1634
Σαμουήλ	1646 – 1648 †
Σίλβεστρος	Φεβρουάριος 1648[21] – ;
Ιωσήφ	1671
Δαμασκηνός	1671
Δανιήλ	1697
Δαμασκηνός	1702 †
Συμεών	7 Αυγούστου 1702[22] – 1707
Μακάριος	1708 – 1720
Κύριλλος	1721 – 1726
Παρθένιος	1726 – 1742
Μητροφάνης	1742 – 1756
Κύριλλος	1756 – 1764	κατόπιν Δρύστρας[23]
Φιλάρετος	1764 – 1781	απεβίωσε τον Ιούλιο του 1789[23]
Ναθαναήλ	Ιούλιος 1781 – 29 Αυγούστου 1806	παραιτήθηκε
Σεραφείμ (Γρόσος)	Σεπτέμβριος 1806 – Οκτώβριος 1831	κατόπιν Σμύρνης
Ευγένιος	Οκτώβριος 1831 – Οκτώβριος 1848	από Κλαυδιουπόλεως[24]
Μελέτιος (Φωτίου)	3 Οκτωβρίου 1848[25] – 26 Ιανουαρίου 1858[26]	από Μυτιλήνης[24], κατόπιν πάλι Μυτιλήνης
Πανάρετος (Ιβάνωφ Μισαήκωφ)	26 Ιανουαρίου 1858[26] – 25 Φεβρουαρίου 1861	από Λαμψάκου[24], κατόπιν Φιλιππουπόλεως
Διονύσιος (Μπίστης)	25 Φεβρουαρίου 1861 – 13 Οκτωβρίου 1866	από Κεστεντηλίου[27], επαύθη[28]
Ιλαρίων (Καρακάλλας ή Μιχαήλωφ)	15 Μαρτίου 1867[29] – 23 Οκτωβρίου 1872	από Λεύκης[24], κατόπιν Σαμακοβίου
Καλλίνικος Α΄ (Θωμάδης ή Θωμαΐδης)	23 Οκτωβρίου 1872 – 4 Μαρτίου 1875	από Νύσσης[24], κατόπιν Χαλκηδόνος
Καλλίνικος Β΄ (Ευτυχίδης)	7 Μαρτίου 1875 – 12 Δεκεμβρίου 1877 †	από Βάρνης[24]
Φιλόθεος (Κωνσταντινίδης)	12 Δεκεμβρίου 1877 – 26 Αυγούστου 1885[24]	από Κορυτσάς
Διονύσιος (Καρδαράς ή Κυρίτσης ή Κυρίτζης)	2 Σεπτεμβρίου 1885 – 1 Αυγούστου 1891	από Ελευθερουπόλεως[24], κατόπιν Γάνου και Χώρας
Ιωακείμ (Σγουρός)	1 Αυγούστου 1891 – 25 Νοεμβρίου 1910	από Νικοπόλεως, κατόπιν Θεσσαλονίκης
Άνθιμος (Αναστασιάδης)	25 Νοεμβρίου 1910 – 3 Σεπτεμβρίου 1922 †	από Σαράντα Εκκλησιών
Πολύκαρπος (Ψωμιάδης)	13 Οκτωβρίου 1922 – 17 Αυγούστου 1935[30]	από Νεοκαισαρείας[24]
Ιωακείμ (Μαρτινιανός ή Μαρτίτσης)	Νοέμβριος 1935 – 5 Δεκεμβρίου 1942	από Πτολεμαΐδος[24] κατόπιν Πολυανής
Ιωακείμ (Σμυρνιώτης)	13 Δεκεμβρίου 1942 – 10 Δεκεμβρίου 1945	κατόπιν Πολυανής
Ιωακείμ (Μαρτινιανός ή Μαρτίτσης)	10 Δεκεμβρίου 1945 – 10 Δεκεμβρίου 1953 †	από Πολυανής[24], β΄ θητεία
Αντώνιος (Κλαουδάτος)	28 Μαρτίου 1954 – 24 Ιουλίου 1994 †
Παντελεήμων (Καλαφάτης)	29 Ιανουαρίου 1995 – σήμερα	Ενθρονίστηκε στις 23 Μαρτίου 1995[31][32]

Αγιολογία

• Τίμιος Πρόδρομος, πολιούχος Ξάνθης (Μητροπολιτικός Ναός - 29 Αυγούστου)
• Άγιος Θεοφάνης επίσκοπος Περιθεωρίου (3 Μαΐου)^[33]
• Άγιος Θεόφιλος Επίσκοπος, Αναστασιουπόλεως, που συμμετείχε στη Ζ' Οικουμενική Σύνοδο του 787
• Άγιος Γεώργιος επίσκοπος Ξάνθειας, Άγιος Ιάκωβος επίσκοπος Περιθεωρίου, Άγιος Νικηφόρος επίσκοπος Πόρων, Άγιος Δημήτριος επίσκοπος Πολυστύλου, Άγιος Τρύφων επίσκοπος Τοπείρου, Άγιος Μαριανός επίσκοπος Αναστασιουπόλεως που συμμετείχαν στην Δ΄ Σύνοδο της Κωνσταντινούπολης (εν Αγία Σοφία) επί Φωτίου το 879
• Άγιος Θεόδωρος ο Συκεώτης επίσκοπος Αναστασιουπόλεως
• Άγιοι 33 μοναχοί της Μονής Παναγίας Καλαμούς Ξάνθης οι οποίοι υπήρξαν θύματα των θηριωδιών των βουλγάρων κατακτητών κατά την περίοδο της κατοχής 1913-1919. Στις 23 Σεπτεμβρίου 2019 ο Μητροπολίτης Παντελεήμων προέβη στην ανακομιδή των λειψάνων των 33 μαρτύρων και προχώρησε τις διαδικασίες που προβλέπονται για την αγιοκατάταξή τους υπό του Οικουμενικού Πατριαρχείου.^[10][11]
• εορτή Παναγίας Αρχαγγελιώτισσας ( 15 Αυγούστου)
• εορτή Παναγίας Καλαμούς (23 Αυγούστου)
• εορτή Ταξιαρχών (Σταυρούπολη-8 Νοεμβρίου)^[34]
• Τα Ελευθέρια της Ξάνθης στις 4 Οκτωβρίου.^[35]

Ο Μητροπολιτικός Ναός του Τιμίου Προδρόμου

Μονές

Στην Μητρόπολη υπάγονται 4 Μοναστήρια.

Αντρικές Μονές

• Παναγία Αρχαγγελιώτισσα: Βρίσκεται βορειοανατολικά της Ξάνθης, πάνω από τη συνοικία Σαμακώβ. Δεν έχουμε πολλές πληροφορίες για την ιστορική πορεία του μοναστηριού. Όλο το χρόνο, αλλά ιδίως των δεκαπενταύγουστο, γίνεται στη μονή Πανθρακικό προσκύνημα.^[36]
• Παμμέγιστοι Ταξιάρχες: Βρίσκεται βορειοδυτικά της πόλης. Το 1974 μετά από πυρκαγιά, καταστράφηκαν πολλοί χώροι της μονής, πλήν του καθολικού. Στη θέση τους χτίστηκαν κτήρια με αίθουσες διδακαλίας.^[37]

Γυναικείες Μονές

• Παναγία Καλαμού: Βρίσκεται βόρεια της πόλης. Κτίσμα μόλις του 20ου αιώνα, με προηγούμενη όμως ιστορία. Σύμφωνα με την παράδοση, κτίσθηκε κατά τους εικονομαχικούς χρόνους από εικονόφιλους μοναχούς. Η ονομασία του μοναστηριού οφείλεται στην εικόνας της παναγίας που βρέθηκε μέσα σε μια καλαμιά.^[38]
• Αγία Ειρήνη: Βρίσκεται στα βορειοανατολικά της Ξάνθης, απέναντι από το στρατιωτικό Νοσοκομείο της πόλης. Κτίσθηκε το 1972 .^[39]

Εκκλησιαστική Σχολή

Σήμερα στον χώρο της μονή των Ταξιαρχών έχουν κτισθεί αίθουσες διδασκαλίας που απαρτίζουν το Εκκλησιαστικό Γυμνάσιο- Λύκειο της Πόλης. Μαθητές από όλη τη Θράκη και την Ανατολική Μακεδονία φοιτούν στη σχολή.

Κοινωνικό και φιλανθρωπικό έργο

Η Μητρόπολη επιτελεί πλούσιο κοινωνικό έργο έχοντας διάφορες φιλανθρωπικές δομές, όπως την Τράπεζα της Αγάπης, κοινωνικό Φαρμακείο και Ιατρείο, κοινωνικό παντοπωλείο, τράπεζες αίματος, φιλόπτωχα ταμεία, ταμεία για υποτροφίες και επιδόματα. Επιπλέον, διαθέτει την Μονάδα ανοιχτής φροντίδας ηλικιωμένων «Άγιος Παντελεήμων».^[40] Κατά καιρούς η Μητρόπολη βοηθάει Νοσηλευτικά ιδρύματα (όπως το Γενικό Νοσοκομείο Ξάνθης το 2020) και άλλους φορείς.

Υποσημειώσεις και παραπομπές

Υποσημειώσεις

1. «Νέες Χώρες» ονομάζονται 36 Μητροπόλεις του Οικουμενικού Πατριαρχείου, οι οποίες μετά τους Βαλκανικούς πολέμους περιήλθαν στην ελληνική επικράτεια. Αυτές συνεχίζουν να υπάγονται πνευματικά στο Πατριαρχείο Κωνσταντινουπόλεως, αλλά με την Πατριαρχική και Συνοδική Πράξη της 4ης Σεπτεμβρίου 1928 η Διοίκησή τους παραχωρήθηκε «επιτροπικώς» και υπό δέκα ρητούς όρους στην Εκκλησία της Ελλάδος^[1].
2. ακόμη συλήθηκαν από τον κατοχικό βουλαρικό στρατό και κρατούνται έως σήμερα στη Βουλγαρία, τα κειμήλια από τη Μονής Παναγίας Εικοσιφοινίσσης Παγγαίου της Μητροπόλεως Δράμας και τη Μονή Τιμίου Προδρόμου Σερρών. Το Οικουμενικό Πατριαρχείο, οι Ιερές Μητροπόλεις καθώς και οι αρχές της Τοπικής Αυτοδιοίκησης έχουν διατυπώσει επισήμως αίτημα για την επιστροφή των κλαπέντων ελληνικών κειμηλίων^[9].

Παραπομπές

1. Μαζαράκης, Ευάγγελος (2020). Το υφιστάμενο εκκλησιαστικό καθεστώς των Νέων Χωρών (PDF). Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήμιο. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο (PDF) στις 19 Απριλίου 2021. Ανακτήθηκε στις 21 Απριλίου 2021.
2. «Αρχή της Χριστιανικής Ζωής». Ιερα Μητροπολη Ξανθης (στα Αγγλικά). Ανακτήθηκε στις 24 Οκτωβρίου 2020.
3. «Επισκοπή Τοπείρου». Ιερα Μητροπολη Ξανθης (στα Αγγλικά). Ανακτήθηκε στις 24 Οκτωβρίου 2020.
4. «Η Επισκοπή Περιθεωρiου». Ιερα Μητροπολη Ξανθης (στα Αγγλικά). Ανακτήθηκε στις 24 Οκτωβρίου 2020.
5. Ιερά Μητρόπολις Ξάνθης - Ιστορικό
6. Reinert, Steven W. (1991). «Peritheorion». Oxford Dictionary of Byzantium. 3. Νέα Υόρκη/Οξφόρδη: Oxford University Press, σσ. 1630.
7. Όσιος Θεόδωρος ο Συκεώτης επίσκοπος Αναστασιουπόλεως
8. «Η Μητρόπολη Ξάνθης και Περιθεωρίου κατά την περίοδο της Τουρκοκρατίας». Ιερα Μητροπολη Ξανθης (στα Αγγλικά). Ανακτήθηκε στις 24 Οκτωβρίου 2020.
9. Το 2017 έτος διεκδίκησης λεηλατημένων κειμηλίων από τις Ιερές Μονές των Σερρών - εφημερίδα ΑΝΕΞΑΡΤΗΤΟΣ
10. Εκταφή των 33 εκτελεσθέντων Πατέρων της Ι. Μονής Παναγίας Καλαμούς Ξάνθης. (Στα πλαίσια των λατρευτικών εκδηλώσεων για τα Ελευθέρια της Ξάνθης), xanthinews, 08/10/2019^{[νεκρός σύνδεσμος]}
11. ΕΚΤΑΦΗ ΚΑΙ ΑΝΑΔΕΙΞΙΣ ΙΕΡΩΝ ΛΕΙΨΑΝΩΝ ΕΚΤΕΛΕΣΘΕΝΤΩΝ ΠΑΤΕΡΩΝ ΙΕΡΑΣ ΜΟΝΗΣ ΠΑΝΑΓΙΑΣ ΚΑΛΑΜΟΥΣ ΞΑΝΘΗΣ, Ι.Μ. Ξάνθης και Περιθεωρίου
12. von Miklosich, Franz Ritter· Müller, Joseph (1860). Acta patriarchatus Constantinopolitani 1315-1402 e codibus manu scriptis bibliothecae Palatinae Vindobonensis. Βιέννη: Gerold. σελ. 147.
13. Зборник радова Византолошког института. Научно дело. 1963. σελ. 225. Ανακτήθηκε στις 11 Αυγούστου 2021.
14. von Miklosich, Franz Ritter· Müller, Joseph (1860). Acta patriarchatus Constantinopolitani 1315-1402 e codibus manu scriptis bibliothecae Palatinae Vindobonensis. Βιέννη: Gerold. σελ. 433.
15. von Miklosich, Franz Ritter· Müller, Joseph (2012). Acta et Diplomata Graeca Medii Aevi Sacra et Profana. Volume 2 Acta Patriarchatus Constantinopolitani MCCCXV-MCCCCII Tomus Posterior. Cambridge: Cambridge University Press. σελίδες 37–39. ISBN 9781108044516.
16. Παπαδόπουλος-Κεραμεύς, Αθανάσιος (1903). «Μάρκος Ξυλοκαράβης: πατριάρχης οικουμενικός και είτα πρόεδρος Αχριδών». Византийский временник 10: 14. http://digital.lib.auth.gr/record/67552/files/arc-2007-26504.pdf. Ανακτήθηκε στις 14 Απριλίου 2021.
17. «Έγγραφον συνοδικόν 68 Μητροπολιτών (...)». Γρηγόριος ο Παλαμάς ΜΘ: 226. Ιανουάριος 1920. http://digital.lib.auth.gr/record/139966/files/5076_1.pdf. Ανακτήθηκε στις 30 Απριλίου 2022.
18. Περιγραφή ιερά του αγίου και θεοβαδίστου Όρους Σινά. Βενετία: Παρά Νικολάω Γλυκεί τω εξ Ιωαννίνων. 1817. σελ. 160.
19. Χαμουδόπουλος, Μηνάς (1881-1882). «Αποσπάσματα πατριαρχικών σελίδων». Εκκλησιαστική Αλήθεια Β (ΜΕ): 731. https://books.google.de/books?id=7EkWAAAAYAAJ&lpg=PA731&ots=ch0jdS98Cp&pg=PA731#v=onepage&q&f=false. Ανακτήθηκε στις 13 Οκτωβρίου 2022.
20. Αποστολόπουλος 1987, σελ. 256.
21. Αποστολόπουλος 1987, σελ. 196.
22. Μητροπολίτης από Μ.Πρωτοσυγκέλλων, Αθηναγόρας (1932). «Ο θεσμός των συγκέλλων εν τω Οικουμενικώ Πατριαρχείω». Επετηρίς Εταιρείας Βυζαντινών Σπουδών: 262. https://ir.lib.uth.gr/xmlui/bitstream/handle/11615/19053/article.pdf?sequence=1&isAllowed=y. Ανακτήθηκε στις 29 Ιουλίου 2022.
23. Μητροπολίτης από Μ.Πρωτοσυγκέλλων, Αθηναγόρας (1932). «Ο θεσμός των συγκέλλων εν τω Οικουμενικώ Πατριαρχείω». Επετηρίς Εταιρείας Βυζαντινών Σπουδών: 267. https://ir.lib.uth.gr/xmlui/bitstream/handle/11615/19053/article.pdf?sequence=1&isAllowed=y. Ανακτήθηκε στις 30 Ιουλίου 2022.
24. Φιλιππαίου, Θεοκλήτου (Ιούλιος - Σεπτέμβριος 1960). «Εκκλησίας Κωνσταντινουπόλεως Επισκοπαί καί Επίσκοποι (1833-1906), Β´». Θεολογία 31 (3): 366. http://www.ecclesia.gr/greek/press/theologia/material/1960_3_1_Filippaios2.pdf. Ανακτήθηκε στις 10 Απριλίου 2021.
25. Μάρκου, Μάρκος. «Ο Πανιερώτατος Μητροπολίτης Μυτιλήνης κυρός Μελέτιος. (;-1867)». Ανακτήθηκε στις 27 Απριλίου 2021.
26. Καλλίφρων, Βασίλειος Δ. (1867). Εκκλησιαστικά ή Εκκλησιαστικόν Δελτίον. Κωνσταντινούπολη. σελ. 153.
27. Μάρκου, Μάρκος. «Ο Πανιερώτατος Μητροπολίτης πρώην Ξάνθης κυρός Διονύσιος. (περ. 1800-1885)». Προσωπική ιστοσελίδα του Μάρκου Μάρκου.
28. Καλλίφρων, Βασίλειος Δ. (1867). Εκκλησιαστικά ή Εκκλησιαστικόν Δελτίον. Κωνσταντινούπολη. σελ. 261.
29. Καλλίφρων, Βασίλειος Δ. (1867). Εκκλησιαστικά ή Εκκλησιαστικόν Δελτίον. Κωνσταντινούπολη. σελ. 137.
30. Μάρκου, Μάρκος. «Ο Σεβασμιώτατος Μητροπολίτης πρώην Ξάνθης κυρός Πολύκαρπος. (1864-1939)». Ανακτήθηκε στις 27 Απριλίου 2021.
31. StavrosKaripidisPage (1 Απριλίου 2012). «17 χρόνια από την ενθρόνιση του Ξάνθης Παντελεήμονα». Νέα, Ειδήσεις, Εκδηλώσεις στην Ξάνθη. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 28 Οκτωβρίου 2020. Ανακτήθηκε στις 24 Οκτωβρίου 2020.
32. «Μητροπολίτης Ξάνθης Παντελεήμων Καλαφάτης». markmarkou.sites.sch.gr. Ανακτήθηκε στις 24 Οκτωβρίου 2020.
33. ο Άγιος Θεοφάνης Επίσκοπος Περιθεωρίου οποίος αγιοκατατάχθηκε το 2000 επί Μητροπολίτου Παντελεήμονος Καλαφάτη
34. «Η Ιερά Μητρόπολις σήμερα». Ιερα Μητροπολη Ξανθης (στα Αγγλικά). Ανακτήθηκε στις 24 Οκτωβρίου 2020.
35. «Αγιολογία». Ιερα Μητροπολη Ξανθης (στα Αγγλικά). Ανακτήθηκε στις 24 Οκτωβρίου 2020.
36. «Παναγία Αρχαγγελιώτισσα». Ιερα Μητροπολη Ξανθης (στα Αγγλικά). Ανακτήθηκε στις 24 Οκτωβρίου 2020.
37. «Παμμέγιστοι Ταξιάρχες». Ιερα Μητροπολη Ξανθης (στα Αγγλικά). Ανακτήθηκε στις 24 Οκτωβρίου 2020.
38. «Παναγία Καλαμού». Ιερα Μητροπολη Ξανθης (στα Αγγλικά). Ανακτήθηκε στις 24 Οκτωβρίου 2020.
39. «Αγία Ειρήνη». Ιερα Μητροπολη Ξανθης (στα Αγγλικά). Ανακτήθηκε στις 24 Οκτωβρίου 2020.
40. «Ιερα Μητροπολη Ξανθης». Ιερα Μητροπολη Ξανθης (στα Αγγλικά). Ανακτήθηκε στις 20 Δεκεμβρίου 2020.

Πηγές

• Αποστολόπουλος, Δημήτρης Γ. (1987). Η Νομική Συναγωγή Του Δοσιθέου. Μία Πηγή Και Ένα Τεκμήριο. Αθήνα: Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών, Κέντρο Νεοελληνικών Ερευνών.