Έλενος

Στην Ελληνική μυθολογία ο Έλενος ήταν γιος του βασιλιά της Τροίας Πριάμου και της Εκάβης, δίδυμος αδελφός της Κασσάνδρας, ο οποίος είχε, όπως και η αδελφή του, μεγάλη μαντική ικανότητα.^[4][5][6] Ονομαζόταν επίσης "Σκαμάνδριος" και ήταν ερωμένος του θεού Απόλλωνος.^[7]

• Αυτό το λήμμα αφορά στο μυθικό πρόσωπο. Για το ομώνυμο ιστορικό πρόσωπο, δείτε: Έλενος της Ηπείρου.

Έλενος
Πληροφορίες ασχολίας
Ιδιότητα	μάντης
Οικογένεια
Σύζυγος	Κεστρία Ανδρομάχη[1]
Τέκνα	Κεστρίνος
Γονείς	Πρίαμος[2][3][1] και Εκάβη[3]
Αδέλφια	Πολυξένη Chaon Κασσάνδρα Έκτορας Πάρις Δηίφοβος
Στρατιωτική σταδιοδρομία
Πόλεμοι/μάχες	Τρωικός πόλεμος
Σχετικά πολυμέσα
δεδομένα

Το χάρισμα της μαντικής ικανότητας

Ο Όμηρος αναφέρει ότι ο Έλενος, εκτός της μαντικής του ικανότητας, ήταν και γενναίος πολεμιστής. Οι μετά τον Όμηρο επικοί ποιητές αναφέρουν ότι είχε προείπει στους Τρώες, όπως και η Κασσάνδρα, την καταστροφή της πόλης τους. Ο Έλενος απέκτησε το μαντικό χάρισμα μαζί με την Κασσάνδρα σε παιδική ηλικία: οι γονείς του τέλεσαν μια τελετή στον ναό του Θυμβραίου Απόλλωνα έξω από τις πύλες της Τροίας και το βράδυ αποχώρησαν αφήνοντάς τον μαζί με την αδελφή του μέσα στον ναό. Την άλλη μέρα πήγαν να πάρουν τα παιδιά και τα βρήκαν να κοιμούνται έχοντας δίπλα τους δύο φίδια που τους έγλυφαν το πρόσωπο. Ο Πρίαμος και η Εκάβη άρχισαν να φωνάζουν και τα φίδια αποτραβήχτηκαν, αλλά είχαν προλάβει, ως όργανα του θεού, να τους δώσουν το χάρισμα της μαντικής. Σύμφωνα με άλλες πηγές ο Έλενος διδάχθηκε τη μαντική ικανότητα από την αδελφή του Κασσάνδρα, κατόπιν μετονομάστηκε από Σκαμάνδριο σε Έλενο από έναν Θράκα μάντη.^[8] Ο Έλενος, σε αντίθεση με την Κασσάνδρα, προέλεγε το μέλλον ερμηνεύοντας τις κινήσεις και τις κραυγές των πουλιών (οιωνοσκοπία). Επιπλέον, ο Απόλλων δώρισε στον Έλενο ένα τόξο από ελεφαντόδοντο, με το οποίο ο ήρωας πλήγωσε τον Αχιλλέα στο χέρι. Ο Έλενος πήρε μέρος και στους νεκρικούς αγώνες που έγιναν μπροστά στο κενοτάφιο του Πάρι, όταν τον νόμιζαν νεκρό. Είχε προείπει μάλιστα στον Πάρι όταν εκείνος έφευγε για το πρώτο ταξίδι του στην Ελλάδα, οπότε απήγαγε την Ελένη, όλες τις συμφορές που θα ακολουθούσαν.^[9] Σε όλο σχεδόν τον Τρωικό Πόλεμο ο Έλενος πολέμησε θαρραλέα κοντά στον Έκτορα, και όταν αυτός σκοτώθηκε, ο Έλενος τον αντικατέστησε επάξια και πληγώθηκε από τον Μενέλαο.

Η Άλωση της Τροίας με τη βοήθεια του Έλενου

Η στάση του Ελένου άλλαξε και έγινε σχεδόν εχθρική προς την πατρίδα του μετά τον θάνατο και του Πάρι: Ο Έλενος διεκδίκησε και αυτός την Ωραία Ελένη, μαζί με τον Δηίφοβο και τον Ιδομενέα, οπότε όταν την πήρε ο Δηίφοβος, ο Έλενος αποσύρθηκε στο όρος Ίδη και πήρε όρκο να μη ξαναπολεμήσει για την Τροία. Ο μάντης Κάλχας είπε στους Αχαιούς ότι μόνο ο Έλενος μπορούσε να τους πει πώς θα κυρίευαν την Τροία. Τότε ο έξυπνος Οδυσσέας ανέλαβε την υπόθεση και, αφού αιχμαλώτισε τον Έλενο, τον ανάγκασε λίγο με το καλό, λίγο με το άγριο, να του αποκαλύψει αυτά που γνώριζε.^[10] Ο Έλενος απεκάλυψε ότι η Τροία θα έπεφτε μετά την εκπλήρωση τριών προϋποθέσεων: 1) Να λάβει μέρος στον πόλεμο ο Νεοπτόλεμος. 2) Οι Αχαιοί να πάρουν στην κατοχή τους τα οστά του Πέλοπα. 3) Να κλέψουν το θαυματουργό ουρανόσταλτο «Παλλάδιο». Γνωστότερος ωστόσο είναι ένας τέταρτος όρος: έπρεπε να έρθει να πολεμήσει μαζί τους ο Φιλοκτήτης, καθώς είχε το τόξο και τα βέλη του Ηρακλή.^[11] Στο σημείο αυτό γίνεται λόγος και για τον Δούρειο Ίππο, ότι δηλαδή η ιδέα του ανήκε στον Έλενο και υιοθετήθηκε από τους Έλληνες. Ο Νεοπτόλεμος δεν συμμετείχε στον πόλεμο, κρυβόταν στη Σκύρο αλλά οι Έλληνες τον ανέκτησαν.

Η ίδρυση του Βουθρωτού

Μετά την πτώση της Τροίας ο Νεοπτόλεμος παρέλαβε την Ανδρομάχη χήρα του Έκτορα και νύφη του Έλενου σαν δούλη και ερωμένη, έκανε μαζί της τρία παιδιά: Μολοσσός, Πίελος και Πέργαμος. Ο Απολλόδωρος στο έργο του "Επιτομή" 6.13 γράφει ότι μετά την πτώση της Τροίας ο Έλενος ακολούθησε τον Νεοπτόλεμο και την Ανδρομάχη στη δύση, του επέτρεψε ο Νεοπτόλεμος να ιδρύσει νέα πόλη το Βουθρωτό στη σημερινή Αλβανία απέναντι από την Κέρκυρα.^[12][13] Όταν ο Νεοπτόλεμος εγκατέλειψε την Ήπειρο άφησε την Ανδρομάχη και τους γιους τους στη φροντίδα του Έλενου. Τον Νεοπόλεμο τον δολοφόνησε ο Ορέστης γιος του Αγαμέμνονα για μια υπόθεση που αφορούσε την Ερμιόνη κόρη του Μενέλαου και της Ωραίας Ελένης, την είχαν υποσχεθεί στον Ορέστη αλλά ο Νεοπτόλεμος του την έκλεψε. Το βασίλειο του διαλύθηκε και το Βουθρωτό πέρασε στην κυριαρχία του Έλενου "Έλένος, γιος του Πριάμου, βασιλιάς στις Ελληνικές πόλεις της Ηπείρου που τις πήρε από τον Νεοπτόλεμο".^[14][15] Ο γιος του Έλενου και της Ανδρομάχης ήταν ο Κεστρίνος, ταυτίζεται με τον μυθικό Τρώα βασιλιά που ήταν πατέρας του Φράγκου, γενάρχη των Μεροβίγγειων.^[16] Μερικοί μυθογράφοι γράφουν ότι ο Έλενος βρέθηκε σε αμφιβολία αν θα έπρεπε να επιλέξει την Ανδρομάχη ή τη Δηιδάμεια, επέλεξε τελικά την Ανδρομάχη για να κληρονομήσει το βασίλειο του Νεοπτόλεμου.^[17][17][18] Ο Αινείας στον δρόμο του για τη δύση σταμάτησε στο Βουθρωτό, εκεί ο Έλενος πρόβλεψε όπως γράφει ο Βιργίλιος στην Αινειάδα Βιβλίο 3 ότι ο Αινείας θα ιδρύσει τη Ρώμη.

Άλλες εκδοχές

Για όλες αυτές τις υπηρεσίες του προς τους πολιορκητές της Τροίας, καθώς και για το ότι είχε αποτρέψει τον Πάρι να απαγάγει την Ελένη, και είχε εμποδίσει τους Τρώες να αφήσουν το πτώμα του Αχιλλέα να το φάνε τα κοράκια, ο Έλενος έσωσε τη ζωή του όταν κυριεύθηκε η Τροία. Υπάρχουν τρεις αποκλίνουσες παραδόσεις για το τι απέγινε στη συνέχεια:

• Κατά την πρώτη, μαζί με τη μητέρα του Εκάβη, την Ανδρομάχη και μερικούς άλλους Τρώες πήγε στη θρακική Χερσόνησο και εγκαταστάθηκε εκεί. Αργότερα, στο μέρος αυτό η Εκάβη μεταμορφώθηκε σε σκύλα και πέθανε.^[19][20] Στην εκδοχή αυτή μετά τη λήξη της μάχης ο Αγαμέμνονας κάλεσε όλους τους προδότες από την πλευρά των Τρώων ώστε να τους ανταμείψει για τη βοήθεια τους στην Άλωση της Τροίας. Ο Έλενος που προσπαθούσε πάντα να πείσει την οικογένεια του να κλείσει ειρήνη και έγινε ο πρωταγωνιστής για την παράδοση των οστών του Αχιλλέα στους Έλληνες ήταν ένας από αυτούς, του έδωσε την ελευθερία του. Ο Έλενος θυμήθηκε τη μητέρα του και την αγαπημένη του αδελφή Κασσάνδρα, παρακάλεσε τον Αγαμέμνονα να δώσει και σε αυτές την ελευθερία τους κάτι που πέτυχε, έφυγαν μαζί για τη Χερσόνησο.
• Σύμφωνα με τη δεύτερη εκδοχή, έπεσε στον κλήρο του Νεοπτόλεμου μαζί με την Ανδρομάχη. Τότε, με τη μαντική του ικανότητα, συμβούλευσε τον Νεοπτόλεμο να μη γυρίσει στην Ελλάδα από τη θάλασσα, αλλά από τη στεριά. Σώθηκε έτσι ο Νεοπτόλεμος από την καταστροφή που έπαθε ο ελληνικός στόλος στον Καφηρέα. Μετά τη δολοφονία του Νεοπτόλεμου, ο Έλενος πήρε την Ανδρομάχη και έφυγαν στην Ήπειρο. Εκεί έχτισαν μαζί τη νέα Τροία. Ο Αινείας τους συνάντησε στο ταξίδι του για την Ιταλία (Αινειάδα, 3, 294 κ.ε.). Μυθολογείται πως μαζί απέκτησαν και ένα παιδί, τον Κεστρίνο (Παυσ. Β 23, 6). Ωστόσο, ως νόμιμη σύζυγος του Ελένου αναφέρεται η Κεστρία. Στην Ήπειρο ο Έλενος ίδρυσε και την πόλη Βουθρωτό, ενώ έδωσε το όνομά της στη Χαονία.
• Μία τρίτη παράδοση, πολύ μεταγενέστερα τεκμηριωμένη, αναφέρει ότι ο Έλενος, όταν απέτυχε στη διεκδίκηση της Ωραίας Ελένης, ζήτησε από τον πατέρα του την άδεια να φύγει και να πάει στην Ελλάδα, όπου ηγεμόνευσε στη χώρα των Μολοσσών. Ο μύθος αυτός πλάστηκε για να απαλλάξει τον Έλενο από το βάρος του προδότη και συνεργού των Αχαιών που του αποδίδει ο άλλος μύθος.

Δείτε επίσης

• Άλωση της Τροίας (Πολύγνωτος), αναπαράσταση πανοραμικής τοιχογραφίας μεγαλογραφίας του φημισμένου αρχαίου Έλληνα ζωγράφου Πολύγνωτου.
• Ο αστεροειδής 1872 Έλενος (1872 Helenos), που ανακαλύφθηκε το 1971, πήρε το όνομά του από τον μυθικό αυτό πρίγκηπα.

Παραπομπές

1. «Priamus» (Ρωσικά)
2. «Приам» (Ρωσικά)
3. «Гелен» (Ρωσικά)
4. Σοφοκλής Φιλοκτήτης (1938), Ευριπίδης Εκάβη 89, Μάρκος Τύλλιος Κικέρων Περί της Φύσεως των Θεών 2.7, Dares Phrygius, History of the Fall of Troy 12; Hyginus, Fabulae 128
5. Σοφοκλής Φιλοκτήτης 606, Βιργίλιος Αινειάδα, Hyginus, Fabulae 90 & 273; Pausanias, Graeciae Descriptio 2.23.5–6 & 10.25.5
6. Apollodorus, 3.12.5; Dares Phrygius, History of the Fall of Troy 4
7. Photius, 'Bibliotheca excerpts'
8. Eustathius, Commentary on the Iliad
9. Dares Phrygius, History of the Fall of Troy 7
10. Sophocles, Philoctetes 606 & 1388; Apollodorus, Epitome 5.9
11. Apollodorus, Epitome 5.10
12. West (2013). The Epic Cycle. Oxford University Press. σ. 263
13. Apollodorus, Epitome 6.12 & 13; Pausanias, Graeciae Descriptio 1.11.1 & 2.23.6
14. Virgil (1990). The Aeneid. Penguin Books, David West. pp. 65, line 292
15. Virgil, Aeneid 3.295–296
16. Pausanias, Graeciae Descriptio 1.11.1 & 2.23.6
17. Apollodorus, Epitome 6.13
18. Pausanias, Graeciae Descriptio 2.23.6
19. Apollodorus, Epitome 5.23
20. Dares Phrygius, History of the Fall of Troy 42–44

Πηγές

• Emmy Patsi-Garin: Επίτομο λεξικό Ελληνικής Μυθολογίας, εκδ. οίκος «Χάρη Πάτση», Αθήνα 1969
• Apollodorus, The Library with an English Translation by Sir James George Frazer, F.B.A., F.R.S. in 2 Volumes, Cambridge, MA, Harvard University Press; London, William Heinemann Ltd. 1921.
• Dares Phrygius, from The Trojan War. The Chronicles of Dictys of Crete and Dares the Phrygian translated by Richard McIlwaine Frazer, Jr. (1931-). Indiana University Press. 1966. Online version at theio.com
• Euripides, The Complete Greek Drama edited by Whitney J. Oates and Eugene O'Neill, Jr. in two volumes. 1. Hecuba, translated by E. P. Coleridge. New York. Random House. 1938. Online version at the Perseus Digital Library.
• Euripides, Euripidis Fabulae. vol. 1. Gilbert Murray. Oxford. Clarendon Press, Oxford. 1902. Greek text available at the Perseus Digital Library.

Gaius Julius Hyginus, Fabulae from The Myths of Hyginus translated and edited by Mary Grant. University of Kansas Publications in Humanistic Studies. Online version at the Topos Text Project.

• Marcus Tullius Cicero, Nature of the Gods from the Treatises of M.T. Cicero translated by Charles Duke Yonge (1812-1891), Bohn edition of 1878. Online version at the Topos Text Project.
• Marcus Tullius Cicero, De Natura Deorum. O. Plasberg. Leipzig. Teubner. 1917. Latin text available at the Perseus Digital Library.
• Pausanias, Description of Greece with an English Translation by W.H.S. Jones, Litt.D., and H.A. Ormerod, M.A., in 4 Volumes. Cambridge, MA, Harvard University Press; London, William Heinemann Ltd. 1918. ISBN 0-674-99328-4. Online version at the Perseus Digital Library
• Pausanias, Graeciae Descriptio. 3 vols. Leipzig, Teubner. 1903. Greek text available at the Perseus Digital Library.
• Publius Vergilius Maro, Aeneid. Theodore C. Williams. trans. Boston. Houghton Mifflin Co. 1910. Online version at the Perseus Digital Library.
• Publius Vergilius Maro, Bucolics, Aeneid, and Georgics. J. B. Greenough. Boston. Ginn & Co. 1900. Latin text available at the Perseus Digital Library.
• Sophocles, The Philoctetes of Sophocles edited with introduction and notes by Sir Richard Jebb. Cambridge. Cambridge University Press. 1893. Online version at the Perseus Digital Library.
• Sophocles, Sophocles. Vol 2: Ajax. Electra. Trachiniae. Philoctetes with an English translation by F. Storr. The Loeb classical library, 21. Francis Storr. London; New York. William Heinemann Ltd.; The Macmillan Company. 1913. Greek text available at the Perseus Digital Library.