Ωδείο Μεσσἠνης

Το Ωδείο Μεσσήνης, επίσης γνωστό ως Εκκλησιαστήριο της Μεσσήνης, ήταν ωδείο και εκκλησιαστήριο στα νότια της Αγοράς της αρχαίας Μεσσήνης και εντάσσεται στο συγκρότημα του Ασκληπιείου. Ο αρχαιολογικός χώρος της Μεσσήνης τοποθετείται γεωγραφικά κοντά στο χωριό Μαυρομάτι, του Δήμου Ιθώμης του νομού Μεσσηνίας.^[1] Αποτελεί τμήμα του αρχιτεκτονικού συμπλέγματος του Ασκληπιείου, με την πρώτη φάση της κατασκευής του  να χρονολογείται στα τέλη του 3ου αιώνα π. Χ.. Τόσο στους τοίχους του προσκηνίου, όσο και στην ορχήστρα είναι εμφανείς οι επισκευές που έγιναν τον 1ο και τον 3ο αιώνα μ. Χ.

Ωδείο Μεσσἠνης
Είδος	ωδείο και εκκλησιαστήριο
Γεωγραφικές συντεταγμένες
Διοικητική υπαγωγή	Δήμος Μεσσήνης
Τοποθεσία	Αρχαία Μεσσήνη
Χώρα	Ελλάδα
Προστασία	αρχαιολογικός χώρος στην Ελλάδα
Πολυμέσα
δεδομένα (π)

Περιγραφή

Το Ωδείο - Εκκλησιαστήριο είναι μία μικρή θεατρική κατασκευή, η οποία διέθετε εγγεγραμμένο κοίλο σε ορθογώνιο κέλυφος (βάση) και μία κυκλική ορχήστρα με διάμετρο 9,7 μ. Η σκηνή είχε πλάτος 21 μ. με προσκήνιο που εμφάνιζε τρία ανοίγματα στην μπροστινή πλευρά και ένα κλιμακοστάσιο εξόδου στο ανατολικό του άκρο. Το κοίλο του ωδείου περιβαλλόταν από έναν τοίχο αντιστήριξης, ο οποίος διέθετε λείους ορθοστάτες. Σχηματικά ήταν λίγο μεγαλύτερο από το ημικύκλιο και χωριζόταν σε άνω και κάτω με την ύπαρξη ενός διαζώματος. Σήμερα σώζεται καλύτερα το κάτω κοίλο, το οποίο είχε έντεκα μικρές σειρές λίθινων εδωλίων και ήταν χωρισμένο με δύο κλιμακοστάσια σε τρεις κερκίδες. Ακόμη εντοπίστηκαν δύο κλιμακοστάσια στα άκρα του κοίλου κοντά στο χώρο των παρόδων.^[2]

Το Ωδείο/Εκκλησιαστήριο της Μεσσήνης είχε δύο εισόδους οι οποίες οδηγούσαν στην ορχήστρα και στο διάζωμα μεταξύ του άνω και κάτω διαζώματος. Στο ανατολικό μέρος της ορχήστρας -ο χώρος μπροστά από το τμήμα της σκηνής- κοντά στη μία από τις δύο εισόδους, τον 2ο αι. τοποθετήθηκε ένα ασβεστολιθικό βάθρο έφιππου ανδριάντα από ορείχαλκο που εικόνιζε τον Ελλαδάρχη και τον Αρχιερέα των Σεβαστών Τιβέριο Κλαύδιο Σαιθίδα Καιλιανό^[1], τον ίδιο εύπορο Μεσσήνιο ευπατρίδη, χορηγό του Θεάτρου και μεγάλο ευεργέτη της πόλεως.

Το προσκήνιο του ωδείου έφερε ημικίονες με ραβδώσεις με το πίσω μέρος να φέρει εγκοπές και στα πλάγια ορθογώνιες εντορμίες με σκοπό την στερέωση πινάκων. Ο πρόσθιος τοίχος του προσκηνίου είχε έξι δωρικούς ημικίονες, τρία θυρώματα (ημικυκλική απόληξη στο πάνω μέρος ανάμεσα στους ημικίονες) και διαφράγματα για την τοποθέτηση των πινάκων.

Το κτίσμα της σκηνής αποτελείται από μία επιμήκη αίθουσα, της οποίας το μήκος ισούται με το πλάτος του Ωδείου.  Σύμφωνα με μία οικοδομική επιγραφή του 1ου αι. , δόθηκε χρηματική ενίσχυση για την επισκευή του «Λογείου», το οποίο ταυτίζεται με το πρόσθιο τμήμα της σκηνής του Εκκλησιαστηρίου, δηλαδή με το τμήμα όπου τοποθετούνταν οι πίνακες κατά τη διάρκεια των δρώμενων προς τιμήν του Ασκληπιού.

Το Ωδείο/Εκκλησιαστήριο χρησιμοποιούνταν για συγκεντρώσεις του λαού με πολιτικό χαρακτήρα, κάτι που γινόταν και στο Βουλευτήριο. Αλλά και αρκετές φορές για θρησκευτικές και μουσικές εκδηλώσεις προς τιμήν του Ασκληπιού και της Μεσσήνης. Στο Εκκλησιαστήριο φιλοξενούνταν δρώμενα (θεατρικά και μουσικά) που λάμβαναν χώρα μια φορά το έτος κατά τον εορτασμό των Ασκληπιείων. Το Ωδείο - Εκκλησιαστήριο χρησιμοποιούνταν, επίσης, για τις συγκεντρώσεις του λαού με πολιτικό χαρακτήρα, κάτι που γινόταν και στο Βουλευτήριο.

Ριζική αλλαγή του προσκηνίου του Ωδείου της Μεσσήνης έγινε κατά τους ρωμαϊκούς χρόνους, το 2ο και 3ο αι. μ.Χ. με την αντικατάσταση των ημικιόνων από έναν τοίχο κατασκευασμένο με spolia (αρχιτεκτονικά μέλη σε β΄ χρήση). Ενώ την ίδια χρονική περίοδο στην σκηνή του Θεάτρου της Μεσσήνης τοποθετούνταν πλακόστρωτο δάπεδο.^[3]

Διχογνωμία υπήρχε σχετικά με το ζήτημα της στέγασης του Ωδείου. Στις αρχικές μελέτες θεωρούσαν ότι το Εκκλησιαστήριο στεγαζόταν. Έπειτα, όμως, από εντατικές έρευνες δεν εντοπίστηκαν αρχιτεκτονικά στοιχεία πιθανής στέγασης ούτε στο Ωδείο, ούτε και στην ευρύτερη περιοχή, με αποτέλεσμα να επικρατήσει η πεποίθηση πως το μνημείο δεν έφερε τελικά κάποιο είδος στέγασης. Έχοντας ως δεδομένη την έλλειψη στέγης θα πρέπει να εντοπιστεί ο τρόπος που απομάκρυναν τα ύδατα της βροχής από το χώρο της ορχήστρας. Από τις ανασκαφές βρέθηκε ένας πήλινος αγωγός, ο οποίος εξυπηρετούσε την απομάκρυνση των υδάτων και απέκλειε το ενδεχόμενο πλημμύρας.^[4]

Ανασκαφές

Το ωδείο ανασκάφηκε για πρώτη φορά το 1895 από τον νεαρό αρχαιολόγο Θεμιστοκλή Σοφούλη. Καθαρισμοί πραγματοποιήθηκαν κατά τα έτη 1909 και 1925, από τον καθηγητή Γεώργιο Οικονόμο, καθώς και από τον ακαδημαϊκό Αναστάσιο Ορλάνδο μεταξύ των ετών 1956-1974 με χρηματοδότηση της Εν Αθήναις Αρχαιολογικής Εταιρείας. Μεταξύ των ετών 1993-1998 πραγματοποιήθηκε ανασκαφή του εξωτερικού χώρου βόρεια και ανατολικά του Εκκλησιαστηρίου από τον καθηγητή Πέτρο Θέμελη. Μεταξύ των ετών 1997 και 2001, καθώς και 2005 έλαβαν χώρα εργασίες αποκατάστασης του μνημείου με χρηματοδότηση από ευρωπαϊκά προγράμματα.

Σήμερα

Έως το 1986 το Ωδείο είχε χρησιμοποιηθεί αρκετές φορές για την πραγματοποίηση θεατρικών παραστάσεων. Το 2002 χρησιμοποιήθηκε για την παρουσίαση αρχαίων ελληνικών μουσικών θεμάτων. Ύστερα από τις πρόσφατες εργασίες στερέωσης, αναστήλωσης και συντήρησης κατά την τετραετία, 2000-2004 το Ωδείο διατηρείται σε άριστη κατάσταση, είναι προσβάσιμο στο κοινό και μπορεί να χρησιμοποιηθεί για πολλά είδη εκδηλώσεων, ειδικά αυτών που αναλογούν στις διαστάσεις και τον χαρακτήρα του.

Παραπομπές

1. Θέμελης, Πέτρος. «Ωδείο Μεσσήνης (Εκκλησιαστήριο)». diazoma.gr. ΔΙΑΖΩΜΑ. Ανακτήθηκε στις 25 Αυγούστου 2017.
2. «Το συγκρότημα του Ασκληπιείου». ancientmessene.gr. Αρχαία Μεσσήνη. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 14 Σεπτεμβρίου 2017. Ανακτήθηκε στις 25 Αυγούστου 2017.
3. Θέμελης Π.: 40-43.
4. Μπιρτάχας Π.: 44-46.

Βιβλιογραφία

• Θέμελης Π., Τα θέατρα της Μεσσήνης, ΔΙΑΖΩΜΑ, Ε.Ν.Α.Ε., Αθήνα 2010.
• Μπιρτάχας Π., Μεσσήνη, Το Ωδείο και το ανατολικό Πρόπυλο του Ασκληπιείου, Αθήνα 2008.
• Θέμελης Π., «Αρχαία Μεσσήνη, Από την ελληνιστική στη ρωμαϊκή και βυζαντινή πόλη», ΘΕΜΑΤΑ ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΑΣ, 1 (1), 6-21, Ιανουάριος-Απρίλιος 2017.