Τσάδα

Η Τσάδα είναι κοινότητα της επαρχίας Πάφου στην Κύπρο.

Τσάδα
Κοινότητα της Κυπριακής Δημοκρατίας
Πανοραμική άποψη της Τσάδας.
Η τοποθεσία της Τσάδας στην Επαρχία Πάφου.
Τσάδα
Χώρα	Κύπρος[1][2]
Διοικητική μονάδα	Επαρχία Πάφου[1][2]
Διοίκηση
• Σώμα	Κοινοτικό Συμβούλιο Τσάδας[3][4]
• Κοινοτάρχης Τσάδας	Παύλος Χατζηνικόλας (από 2017)[3][4]
• Μέλος του/της	Ένωση Κοινοτήτων Κύπρου[3][4]
Έκταση	17,0063 km²[5][6]
Υψόμετρο	575 μέτρα[7]
Πληθυσμός	1.180 (2021)[8]
Γ.Κ.	6120[1][2]
Τ.Κ.	8540[9]
Ζώνη ώρας	UTC+02:00 (επίσημη ώρα) UTC+03:00 (θερινή ώρα)
Ιστοσελίδα	Επίσημος ιστότοπος
δεδομένα

Γεωγραφία & Γεωλογία

Η κοινότητα είναι κτισμένη σε μέσο υψόμετρο 600 μέτρων^{[10][11][12][13]}. Η κοινότητα βρίσκεται, σε μια απόσταση περίπου 10km από την πόλη της Πάφου. Έχει περίπου 1000 κατοίκους, ντόπιους και αλλοδαπούς. Η Τσάδα συνορεύει στα βορειοανατολικά με τα χωριά Καλλέπεια, (3,5 χλμ) Λετύμπου, (6 χλμ) και Πολέμι (8 χλμ.) Συνδέεται επίσης στα δυτικά με τον κύριο δρόμο Πάφου-Πόλης, από τον οποίο απέχει μόλις 1 χιλιόμετρο. Στα νότια συνδέεται, με το χωριό Άρμου (6 χλμ). Στα νοτιοδυτικά συνδέεται με την Τάλα και το μοναστήρι του Αγίου Νεοφύτου.

Από γεωλογικής απόψεως, στη διοικητική έκταση του χωριού κυριαρχούν οι αποθέσεις του σχηματισμού Πάχνας (εναλλασσόμενες στρώσεις κρητίδων, μαργών και ψαμμιτών) και οι αποθέσεις του σχηματισμού Λευκάρων (κρητίδες, μάργες και κερατόλιθοι). Πάνω στα πετρώματα αυτά αναπτύχθηκαν ασβεστούχα εδάφη.

Πληθυσμός

Το χωριό γνώρισε, συνεχή πληθυσμιακή αύξηση, από το 1881 μέχρι το 1946. Το 1881 οι κάτοικοί του ήσαν 383, που αυξήθηκαν στους 438 το 1891, στους 536 το 1901, στους 650 το 1911, στους 712 το 1921, στους 742 το 1931 και στους 953 το 1946. Το 1960, οι κάτοικοι μειώθηκαν στους 907, αυξήθηκαν στους 909 το 1973, αλλά μειώθηκαν στους 878 το 1976 και στους 815 το 1982. Στην απογραφή του 2001, οι κάτοικοι της κοινότητας ανέρχονταν στους 680. Η φτωχή γη της Τσάδας δεν μπορούσε να προσφέρει ικανοποιητική απασχόληση και πολλοί νέοι, άντρες κυρίως, ξενιτεύονταν στις αρχές του εικοστού αιώνα για μια καλύτερη τύχη. Η τάση φυγής των κατοίκων συνεχίστηκε με την αστυφιλία προς τη Λευκωσία και τη Λεμεσό αρχικά, αλλά και προς την πόλη της Πάφου αργότερα, με αποτέλεσμα ελάχιστοι γάμοι να γίνονται στο χωριό στα τέλη του εικοστού αιώνα. Το χωριό δεν αναφέρεται σε μεσαιωνικές πηγές, τουλάχιστον με τη σημερινή του ονομασία, άρα συμπεραίνουμε ότι πρόκειται για μια νέα κοινότητα. Κάπου στην περιοχή του, παλιοί χάρτες σημειώνουν οικισμό, με την ονομασία Coria (Κουρία), που υπήρχε κατά τα Μεσαιωνικά χρόνια. Ίχνη παλιού μικρού οικισμού (ερείπια εκκλησίας Άη Στάση -Αναστασίου- και παλιού νερόμυλου), που βρίσκονται σε τοποθεσία μεταξύ της Τσάδας και Μεσόγης, πιθανό να ανήκαν σε αυτό τον παλαιότερο οικισμό, όπως μαρτυρεί και η προφορική παράδοση για την ονομασία του χωριού.

Ο πίνακας που ακολουθεί παρουσιάζει τον πληθυσμό του χωριού όπως καταγράφηκε στις απογραφές πληθυσμού που έγιναν στην Κύπρο.

Ιστορικό απογραφών	Διάγραμμα Εξέλιξης Πληθυσμού
Ιστορικό απογραφών [14] Απογραφή Πληθυσμός %± Άνδρες Γυναίκες 1881 383[15] —   186 197 1891 438[16] 14.4% 200 238 1901 536[17] 22.4% 258 278 1911 650[18] 21.3% 313 337 1921 712[19] 9.5% 325 387 1931 742[20] 4.2% 351 391 1946 953[21] 28.4% 1960 907[22] -4.8% 429 478 1973 909[23] 0.2% 436 473 1976 878[24][25] -3.4% 426 452 1982 815[26] -7.2% 407 408 1992 672[27][28] -17.5% 338 334 2001 684[29][30] 1.8% 339 345 2011 1.043[31][32] 52.5% 500 543
Πληροφορίες για τον πληθυσμό και το διάγραμμα από τα δεδομένα.

Κλίμα

Απεικόνιση του κλίματος της Κύπρου

Το κλίμα της Τσάδας είναι Μεσογειακό^[33][34][35]. Λόγω του υψομέτρου της, ^[36][37]η Τσάδα διακατέχεται από ένα σχετικά ήπιο κλίμα. Αρκετά ψυχρή το Χειμώνα και όχι υπερβολικά ζεστή το καλοκαίρι. Οι θερμοκρασίες των χειμώνα μερικές φορές πέφτουν κάτω από το μηδέν^[38][39]. Το καλοκαίρι είναι ζεστή με τις θερμοκρασίες σε κάποιες περιπτώσεις να ξεπερνούν τους 33 βαθμούς Κελσίου^[33]. Ο πιο ζεστός μήνας είναι ο Ιούλιος και ο πιο ψυχρός είναι ο Ιανουάριος^[40]. Λόγω της αυξησης της θερμοκρασίας το καλοκαίρι υπάρχουν πυρκαγιές^[41][42]. Η μέγιστη ημερήσια ταχύτητα του ανέμου κυμενεται από 4 Bf έως 5 Bf^[43][44].

Βροχόπτωση

Το καλοκαίρι βρέχει σχετικά σπάνια αλλά το χειμώνα βρέχει συχνά^[45][46]. Η Τσάδα δέχεται μια μέση ετήσια βροχόπτωση περί τα 610 χιλιοστόμετρα^{[47][48][49][50]}.

Χιονόπτωση

Κάθε χρόνο υπάρχει χιονόπτωση στην Τσάδα^[51][52]. Συνήθως αυτή προκαλεί κάποια προβλήματα στο οδικό δίκτυο^[53].

Απασχόληση κατοίκων

Η καλλιέργεια δημητριακών αλλά κυρίως η κτηνοτροφία αιγοπροβάτων ήταν οι κύριες ασχολίες των κατοίκων της Τσάδας μέχρι τα μέσα του 20ου αιώνα. Η αμπελοκαλλιέργεια υπήρξε από τα παλαιά χρόνια η κύρια απασχόληση και η βασική πηγή εισοδήματος για τους περισσότερους κατοίκους της κοινότητας^[54]^{[55][56][57][58][59]} και εντάθηκε συστηματικά την δεκαετία του 1960 με μαζική φύτευση αμπελιών, ώστε να αποτελεί την κύρια απασχόληση και βασική πηγή εισοδήματος, για τους περισσότερους κατοίκους της κοινότητας. Εκτός από τα αμπέλια, στην περιοχή καλλιεργούνται τα σιτηρά, τα νομευτικά φυτά, οι χαρουπιές, οι ελιές, οι καρυδιές, οι αμυγδαλιές, λίγα φρουτόδεντρα, (μηλιές, αχλαδιές και πορτοκαλιές) και ελάχιστα λαχανικά και όσπρια.

Ονομασία

Για την ονομασία του χωριού, δεν υπάρχει έγκυρη πληροφόρηση. Διάφορες είναι οι εκδοχές που λέγονται από τους κατοίκους. Ωστόσο, η επικρατέστερη και αυτή που λέγεται από τις πιο παλιές γενιές, είναι ότι κατά την περίοδο της Τουρκοκρατίας το χωριό που βρισκόταν τότε χτισμένο, στις πιο χαμηλές περιοχές (περιοχή Κουρκάς), δεχόταν αρκετές παρενοχλήσεις από τους Τούρκους. Για το λόγο αυτό, οι κάτοικοι αποφάσισαν να μετακινήσουν το χωριό «Τσά – δα» όπως έλεγαν τότε, δηλαδή λίγο πιο πέρα, έτσι και έμεινε η σημερινή ονομασία του χωριού, Τσάδα. Κατά άλλους, η ονομασία του χωριού θεωρείται ότι είναι φυτώνυμη, από το φυτό αβρόσσ’ιλλα (είδος ασφόδελου) που έχει ψηλό και λεπτό ανθοφόρο καυλό, που λέγεται βίτσα (σσ. λεπτό κι ευλύγιστο ραβδί), απ’ όπου τελικά η ονομασία του χωριού Βιτσάδα, όπως, κατ’ αποκοπή, και του χωριού Τσάδα. Ωστόσο η ερμηνεία αυτή φαίνεται να είναι αρκετά παρατραβηγμένη. Ίσως όμως, να προήλθε από το όνομα κάποιου πρώτου οικιστή, ίσως ακόμη η ονομασία να είναι αλλοιωμένη, χωρίς να γνωρίζουμε την αρχική. Κορφή στα δυτικά του χωριού, ονομάζεται Τσιάρτα, και ίσως ετυμολογικά να συνδέεται με την ονομασία του χωριού^[60].

Η προφορική τοπική παράδοση όμως λέει ότι, η ονομασία της Τσάδας πρέπει να προέρχεται από παλαιότερη μετακίνηση του πληθυσμού του χωριού. Συγκεκριμένα, ο παλαιότερος οικισμός της Κουρίας (στην τοποθεσία Κουρκά) μαστιζόταν από επιδρομές των Σαρακηνών. Σε μια τέτοια επιδρομή, όσοι κάτοικοι μπορούσαν να τρέξουν για να σωθούν πήραν τα υψώματα, ενώ οι γεροντότεροι κρύφτηκαν σε μια κοντινή βαθειά χαράδρα (το Δήμμαν), όπου ήταν και η πηγή του νερού. Οι Σαρακηνοί δεν άργησαν να εντοπίσουν τους κρυμμένους κατοίκους που τους έδεσαν και τους έφεραν πίσω στο χωριό όπου και τους έσφαξαν. Η παράδοση αναφέρει ότι "στο δήμμαν εδήσαν τους τζιαι στην Κουρκάν (Κουρία) εκουρκάσαν (έσφαξαν/έκοψαν) τους". Όσοι γλύτωσαν από την επιδρομή περιφέρονταν στα κοντινά υψώματα αναζητώντας ασφαλέστερο μέρος να κατοικήσουν. Ένα μέρος από όπου θα μπορούσαν να έχουν έγκαιρη προειδοποίηση για μια ενδεχόμενη νέα επιδρομή. Ψάχνοντας για το κατάλληλο μέρος έλεγαν το γνωστό "τσα δα πάρα πάνω, τσα δα πάρα πάνω", δηλαδή λίγο πιο εδώ, πιο πάνω, λίγο πιο εδώ, πιο πάνω, από όπου τελικά προήλθε η ονομασία του χωριού. Ενισχυτικό αυτής της προφορικής μαρτυρίας είναι οι ονομασίες δύο υψωμάτων αριστερά και δεξιά του χωριού, όπως βλέπει κάποιος προς τη θάλασσα, που ονομάζονται Βίκλα (αριστερά) και Βικλί (δεξιά). Τα ονόματα των υψωμάτων, που δείχνουν τη χρήση τους σαν παρατηρητήρια για τις επιδρομές, συγγενεύουν με το ρήμα βιγλίζω (παρατηρώ από ψηλά). Η παράδοση συνεχίζει με την αναφορά ότι όντως, τα υψώματα χρησιμοποιήθηκαν σαν παρατηρητήρια σε επόμενη επιδρομή. Οι κάτοικοι ειδοποιημένοι έγκαιρα κατέφυγαν σε σπηλιά, που βρίσκεται πολύ κοντά στο χωριό και κάτω από τον παλιό δρόμο Τσάδας Κοίλης, στο σημείο όπου το 1971-1972 έγινε ένα κόψιμο στο βουνό για να περνά ο νέος δρόμος που οδηγεί στην Πόλη της Χρυσοχούς. Από τότε ο δρόμος για την Κοίλη άλλαξε και αρχίζει αμέσως πριν από αυτό το κόψιμο. Η είσοδος της σπηλιάς που φαινόταν ακόμα κάτω από μια χαρουπιά μέχρι τις αρχές της δεκαετίας του 1960, βρίσκεται ανάμεσα στην αρχή του νέου δρόμου προς την Κοίλη και στον παλαιότερο δρόμο που υπάρχει ακόμα λίγο πιο ψηλά, κάνοντας μια απότομη στροφή προς τα δεξιά, ακριβώς πριν το κόψιμο στο βουνό. Σύμφωνα πάντοτε με την παράδοση, οι κάτοικοι στη βιασύνη τους να ξεφύγουν από την επιδρομή των Σαρακηνών άφησαν πίσω ξεχασμένο τον τυφλό Βιολάρη του χωριού (μάλλον για λυράρη επρόκειτο), που τον βρήκαν οι Σαρακηνοί και τον έσερναν μαζί τους με το ζόρι για να τους διασκεδάζει παίζοντας το βιολί/τη λύρα του, ενώ έψαχναν να βρουν τους κρυμμένους κατοίκους. Ο τυφλός μουσικός, σε κάποια φάση που οι Σαρακηνοί πλησίαζαν τη σπηλιά άκουσε ένα μωρό να κλαίει και για να προειδοποιήσει τη μάνα του να το κάμει να σιωπήσει, ώστε να μην προδοθούν, είπε το περίφημο «για δώσ' του κόρη το βυζίν, για βάρ' (βάλ') το κάτσε πάνω». Οι Σαρακηνοί κάτι υποψιάστηκαν μεν αλλά δεν είχαν την οξεία ακοή του μουσικού και του ζητούσαν εξηγήσεις τι σήμαιναν αυτά τα λόγια. Αυτός απάντησε ότι ήταν απλά τα λόγια του τραγουδιού. Είναι άγνωστο αν ο μουσικός επέζησε της περιπέτειας, όμως οι Τσαδιώτες γλύτωσαν.

Αξιοθέατα

Στην Κοινότητα Τσάδας υπάρχουν, η Εκκλησία της Παναγίας Χρυσελεούσας, το μοναστήρι του Σταυρού της Μίθθης και τα ξωκλήσια της Αγίας Μαρίνας, των Αγίων Κων/νου και Ελένης, καθώς επίσης και το Αγίασμα της Αγίας Ελένης. Στον οικισμό ο επισκέπτης μπορεί να επισκεφτεί επίσης τις παλιές πετρόχτιστες βρύσες του χωριού (Γερόλακκος, Ροδκιόν και Πηάθκια -Πηγάδια), όπως και την κεντρική εκκλησία του χωριού, Παναγία Χρυσελεούσα, με τη θαυματουργή εικόνα. Στον οικισμό μπορείτε επίσης να επισκεφτείτε το Μουσείο που αποτελεί και την πατρική οικεία του Ευαγόρα Παλληκαρίδη, στο οποίο υπάρχει ξεναγός, αλλά και το τοπικό πετρόχτιστο οινοποιείο.

Προσωπικότητες

Από τη Τσάδα καταγόταν ο ήρωας του ένοπλου απελευθερωτικού αγώνα του 1955-59 Ευαγόρας Παλληκαρίδης.

Παραπομπές

1. «STATISTICAL CODES OF MUNICIPALITIES/COMMUNITIES AND QUARTERS OF CYPRUS, 2015». (Αγγλικά) Γεωγραφικοί κωδικοί Κυπριακής Δημοκρατίας. Στατιστική Υπηρεσία της Κυπριακής Δημοκρατίας. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 13  Ιανουαρίου 2018. Ανακτήθηκε στις 13  Ιανουαρίου 2018.
2. «ΣΤΑΤΙΣΤΙΚΟΙ ΚΩΔΙΚΟΙ ΔΗΜΩΝ/ΚΟΙΝΟΤΗΤΩΝ ΚΑΙ ΕΝΟΡΙΩΝ ΤΗΣ ΚΥΠΡΟΥ, 2015». (Ελληνικά) Γεωγραφικοί κωδικοί Κυπριακής Δημοκρατίας. Στατιστική Υπηρεσία της Κυπριακής Δημοκρατίας. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 13  Ιανουαρίου 2018. Ανακτήθηκε στις 13  Ιανουαρίου 2018.
3. «Ένωση Κοινοτήτων Κύπρου - Επαρχία Πάφου». (Ελληνικά) Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 22  Δεκεμβρίου 2019. Ανακτήθηκε στις 22  Δεκεμβρίου 2019.
4. «Union of Cyprus Communities - District of Paphos». (Αγγλικά) Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 22  Δεκεμβρίου 2019. Ανακτήθηκε στις 22  Δεκεμβρίου 2019.
5. «ΤΑΞΙΝΟΜΗΣΗ ΓΙΑ ΤΟΝ ΒΑΘΜΟ ΑΣΤΙΚΟΠΟΙΗΣΗΣ ΣΤΗΝ ΚΥΠΡΟ». (Ελληνικά) Στατιστική Υπηρεσία της Κυπριακής Δημοκρατίας. 1  Μαΐου 2016. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 18  Ιανουαρίου 2018. Ανακτήθηκε στις 13  Ιανουαρίου 2018.
6. «CLASSIFICATION FOR THE DEGREE OF URBANISATION IN CYPRUS». (Αγγλικά) Στατιστική Υπηρεσία της Κυπριακής Δημοκρατίας. 1  Μαΐου 2016. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 18  Ιανουαρίου 2018. Ανακτήθηκε στις 13  Ιανουαρίου 2018.
7. «Κατάλογος κοινοτήτων επιλέξιμων μειονεκτικών περιοχών». (Ελληνικά, Αγγλικά) Κυπριακός Οργανισμός Αγροτικών Πληρωμών. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 4  Απριλίου 2018. Ανακτήθηκε στις 4  Απριλίου 2018. σελ. 5.
8. cystatdb.cystat.gov.cy/pxweb/en/8.CYSTAT-DB/8.CYSTAT-DB__Population__7.Population%20Census%202021/1800910E.px/table/tableViewLayout1/?loadedQueryId=0032b154-04b0-4cc9-a05a-71a7ba18b3bb&timeType=item.
9. «Tsada». (Αγγλικά) Ταχυδρομικός Κώδικας Έρευνα. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 21  Δεκεμβρίου 2019. Ανακτήθηκε στις 21  Δεκεμβρίου 2019.
10. «GeoNames.org». www.geonames.org. Ανακτήθηκε στις 21 Ιουνίου 2021.
11. «Τσάδα - Χωριό - Κύπρος | TerraBook». Cyprus. Ανακτήθηκε στις 21 Ιουνίου 2021.
12. Paphos, Cyprus (1990). Blue Guide. Λονδίνο: BLUE GUIDE CYPRUS. σελ. 163. ISBN 0713632747. 5
13. Включает карты Пафоса, Пафос (2015). Пафос. Λευκωσία: SELAS. σελ. 2. ISBN 9789963566204.
14. Πληροφορίες για τον πληθυσμό και το διάγραμμα από τα Wikidata.
15. «Census of Cyprus, 1881». (Αγγλικά) Απογραφή Πληθυσμού 1881. 4  Απριλίου 1881. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 2  Ιανουαρίου 2018. Ανακτήθηκε στις 4  Αυγούστου 2018. σελ. 11.
16. «Census of Cyprus, 1891». (Αγγλικά) Απογραφή Πληθυσμού 1891. 6  Απριλίου 1891. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 2  Ιανουαρίου 2018. Ανακτήθηκε στις 4  Αυγούστου 2018. σελ. 16.
17. «Census of Cyprus, 1901». (Αγγλικά) Απογραφή Πληθυσμού 1901. 31  Μαρτίου 1901. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 2  Ιανουαρίου 2018. Ανακτήθηκε στις 5  Αυγούστου 2018. σελ. 15.
18. «Census of Cyprus, 1911». (Αγγλικά) Απογραφή Πληθυσμού 1911. 2  Απριλίου 1911. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 2  Ιανουαρίου 2018. Ανακτήθηκε στις 5  Αυγούστου 2018. σελ. 15.
19. «Census of Cyprus, 1921». (Αγγλικά) Απογραφή Πληθυσμού 1921. 24  Απριλίου 1921. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 2  Ιανουαρίου 2018. Ανακτήθηκε στις 5  Αυγούστου 2018. σελ. 14.
20. «Census of Cyprus, 1931». (Αγγλικά) Απογραφή Πληθυσμού 1931. 27  Απριλίου 1931. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 2  Ιανουαρίου 2018. Ανακτήθηκε στις 6  Αυγούστου 2018. σελ. 12.
21. «Census of Population and Agriculture 1946». (Αγγλικά) Απογραφή Πληθυσμού 1946. 10  Νοεμβρίου 1946. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 2  Ιανουαρίου 2018. Ανακτήθηκε στις 6  Αυγούστου 2018. σελ. 11.
22. «Census of Population and Agriculture 1960». (Αγγλικά) Απογραφή Πληθυσμού 1960. 11  Δεκεμβρίου 1960. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 2  Ιανουαρίου 2018. Ανακτήθηκε στις 6  Αυγούστου 2018. σελ. 19.
23. «Cyprus census 1973» (Αγγλικά) Στατιστική Υπηρεσία της Κυπριακής Δημοκρατίας.
24. «Απογραφή νοικοκυριών, 1976». (Ελληνικά) Απογραφή Πληθυσμού 1976. Στατιστική Υπηρεσία της Κυπριακής Δημοκρατίας. 30  Σεπτεμβρίου 1976. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 2  Ιανουαρίου 2018. Ανακτήθηκε στις 6  Αυγούστου 2018.
25. «Census of households, 1976». (Αγγλικά) Απογραφή Πληθυσμού 1976. Στατιστική Υπηρεσία της Κυπριακής Δημοκρατίας. 30  Σεπτεμβρίου 1976. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 2  Ιανουαρίου 2018. Ανακτήθηκε στις 6  Αυγούστου 2018.
26. «Census of housing, 1982». (Αγγλικά) Απογραφή Πληθυσμού 1982. Στατιστική Υπηρεσία της Κυπριακής Δημοκρατίας. 1  Οκτωβρίου 1982. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 2  Ιανουαρίου 2018. Ανακτήθηκε στις 7  Αυγούστου 2018.
27. «Απογραφή πληθυσμού 1992». (Ελληνικά) Απογραφή Πληθυσμού 1992. Στατιστική Υπηρεσία της Κυπριακής Δημοκρατίας. 1  Οκτωβρίου 1992. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 2  Ιανουαρίου 2018. Ανακτήθηκε στις 7  Αυγούστου 2018.
28. «Census of population 1992». (Αγγλικά) Απογραφή Πληθυσμού 1992. Στατιστική Υπηρεσία της Κυπριακής Δημοκρατίας. 1  Οκτωβρίου 1992. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 2  Ιανουαρίου 2018. Ανακτήθηκε στις 7  Αυγούστου 2018.
29. «Απογραφή πληθυσμού 2001». (Ελληνικά) Απογραφή Πληθυσμού 2001. Στατιστική Υπηρεσία της Κυπριακής Δημοκρατίας. 1  Οκτωβρίου 2001. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 2  Ιανουαρίου 2018. Ανακτήθηκε στις 7  Αυγούστου 2018. σελ. 67.
30. «Census of population 2001». (Αγγλικά) Απογραφή Πληθυσμού 2001. Στατιστική Υπηρεσία της Κυπριακής Δημοκρατίας. 1  Οκτωβρίου 2001. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 2  Ιανουαρίου 2018. Ανακτήθηκε στις 7  Αυγούστου 2018. σελ. 67.
31. «Απογραφή πληθυσμού 2011». (Ελληνικά) Απογραφή Πληθυσμού 2011. Στατιστική Υπηρεσία της Κυπριακής Δημοκρατίας. 1  Οκτωβρίου 2011. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 2  Ιανουαρίου 2018. Ανακτήθηκε στις 7  Αυγούστου 2018.
32. «Census of population 2011». (Αγγλικά) Απογραφή Πληθυσμού 2011. Στατιστική Υπηρεσία της Κυπριακής Δημοκρατίας. 1  Οκτωβρίου 2011. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 2  Ιανουαρίου 2018. Ανακτήθηκε στις 7  Αυγούστου 2018.
33. «Climate Tsada». meteoblue (στα Αγγλικά). Ανακτήθηκε στις 21 Ιουνίου 2021.
34. Peel, M. C.; Finlayson, B. L.; McMahon, T. A. (2007-10-11). «Updated world map of the Köppen-Geiger climate classification» (στα English). Hydrology and Earth System Sciences 11 (5): 1633–1644. doi:10.5194/hess-11-1633-2007. ISSN 1027-5606. https://hess.copernicus.org/articles/11/1633/2007/hess-11-1633-2007.html.
35. «Mindat.org». www.mindat.org. Ανακτήθηκε στις 21 Ιουνίου 2021.
36. «Wayback Machine» (PDF). web.archive.org. 4 Απριλίου 2018. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 4 Απριλίου 2018. Ανακτήθηκε στις 21 Ιουνίου 2021.
37. «GISMETEO». www.gismeteo.com. Ανακτήθηκε στις 21 Ιουνίου 2021.
38. «Tsada-Cyprus ~ Climate 2019-20». Tsada-Cyprus (στα Αγγλικά). Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 24 Ιουνίου 2021. Ανακτήθηκε στις 21 Ιουνίου 2021.
39. «Browse datasets | NASA Earth Observations (NEO)». Browse datasets | NASA Earth Observations (NEO) (στα Αγγλικά). 21 Ιουνίου 2021. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 28 Νοεμβρίου 2017. Ανακτήθηκε στις 21 Ιουνίου 2021.
40. «Tsada-Cyprus ~ Climate». Tsada-Cyprus (στα Αγγλικά). Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 24 Ιουνίου 2021. Ανακτήθηκε στις 21 Ιουνίου 2021.
41. «ΤΣΑΔΑ». Newsbomb. Ανακτήθηκε στις 21 Ιουνίου 2021.
42. «Μάχη με τις φλόγες δίνουν εναέρια και επίγεια μέσα στην επαρχία Πάφου». AlphaNews.Live. Ανακτήθηκε στις 21 Ιουνίου 2021.
43. «Καιρός Vouni tou Lazarou - Μακροπρόθεσμη πρόβλεψη καιρού | cy.freemeteo.com». cy.freemeteo.com. Ανακτήθηκε στις 21 Ιουνίου 2021.
44. «Καιρός Tsadha - Μακροπρόθεσμη πρόβλεψη καιρού | cy.freemeteo.com». cy.freemeteo.com. Ανακτήθηκε στις 21 Ιουνίου 2021.
45. «Tsada climate: Average Temperature, weather by month, Tsada water temperature - Climate-Data.org». en.climate-data.org. Ανακτήθηκε στις 2 Ιουλίου 2020.
46. «Tsáda, Tsáda, Eparchía Páfou, Cyprus». www.mindat.org. Ανακτήθηκε στις 2 Ιουλίου 2020.
47. «TSADA village in Cyprus | Information about TSADA in Cyprus | Accommodation in TSADA | Places of interest in TSADA | Churches and monasteries in TSADA | News and events in TSADA». www.thevillagexpress.com. Ανακτήθηκε στις 11 Ιουνίου 2019.
48. «Tsada village». Cyprus Island (στα Αγγλικά). 15 Μαρτίου 2017. Ανακτήθηκε στις 2 Ιουλίου 2020.
49. Polignosi. «Τσάδα». www.polignosi.com. Ανακτήθηκε στις 2 Ιουλίου 2020.
50. «Tsada». in-cyprus.philenews.com (στα Αγγλικά). Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 2 Ιουλίου 2020. Ανακτήθηκε στις 2 Ιουλίου 2020.
51. «Στα λευκά και η ορεινή Πάφος (εικόνες)». Philenews. Ανακτήθηκε στις 21 Ιουνίου 2021.
52. «ΣΥΜΒΑΙΝΕΙ ΤΩΡΑ: Καράμπολα πέντε αυτοκινήτων και χιόνια στην Τσάδα - Pafos Press» (στα Αγγλικά). Ανακτήθηκε στις 21 Ιουνίου 2021.
53. «Πάφος: Χιόνια στη Τσάδα, Παναγιά και άλλες ημιορεινές κοινότητες». Laimitomos | News | νέα. 19 Φεβρουαρίου 2015. Ανακτήθηκε στις 21 Ιουνίου 2021.
54. Polignosi. «Τσάδα». www.polignosi.com. Ανακτήθηκε στις 21 Ιουνίου 2021.
55. «Τσάδα». wikimapia.org. Ανακτήθηκε στις 21 Ιουνίου 2021.
56. «Βροχόπτωση | Cyprus Weather Forecast». Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 24 Ιουνίου 2021. Ανακτήθηκε στις 21 Ιουνίου 2021.
57. «TSADA». Paphos News. Ανακτήθηκε στις 21 Ιουνίου 2021.
58. «Tsada». in-cyprus.philenews.com (στα Αγγλικά). Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 17 Ιουνίου 2021. Ανακτήθηκε στις 21 Ιουνίου 2021.
59. «TSADA village in Cyprus | Information about TSADA in Cyprus | Accommodation in TSADA | Places of interest in TSADA | Churches and monasteries in TSADA | News and events in TSADA». www.thevillagexpress.com. Ανακτήθηκε στις 21 Ιουνίου 2021.
60. Πάφος, Τσάδα (2015). Hiking Map, Χάρτης Πολής Πάφου. Κύπρος: ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΟΡΑΜΑ. σελ. 2. ISBN 978-960-448-671-7.

Commons logo

Τα Wikimedia Commons έχουν πολυμέσα σχετικά με το θέμα    Τσάδα