Τερπένια

Τα τερπένια (αγγλ. terpenes) είναι κατηγορία φυσικών προϊόντων που αποτελούνται από οργανικές ενώσεις με τον χημικό τύπο (C₅H₈)_n για n ≥ 2. Υπάγονται στους δευτερογενείς μεταβολίτες των φυτών και έχουν συνήθως ορμονικό ή προστατευτικό ρόλο.

Πολλά τερπένια, κυρίως μονοτερπένια και διτερπένια, προέρχονται από ρητίνες κωνοφόρων, όπως π.χ. πεύκα

Στην κατηγορία αυτή υπάγονται περισσότερες από 30.000 ενώσεις, ενώ αυτοί οι ακόρεστοι υδρογονάνθρακες παράγονται βιοχημικά από διάφορα φυτά, ιδιαίτερα από κωνοφόρα δέντρα^[1][2], όπως π.χ. πεύκο, έλατο, ερυθρελάτη, κυπαρίσσι, σεκόγια, κέδρος, άρκευθος και άλλα.^[3]

• Επιλεγμένα τερπένια
• 
  Λεμονένιο, ένα πολύ αρωματικό μονοτερπένιο.
• 
  Καρβονένιο, ένα μονοτερπενοειδές, που φέρει μια δραστική καρβονυλική ομάδα.
• 
  α-Πινένιο, ένα μονοτερπένιο που απαντάται σε δύο φυσικά ισομερή.
• 
  Ινοκιτιόλη, ένα μονοτερπένιο που υπάγεται στις τουγιαπλισίνες και είναι τροπολόνη.
• 
  Χουμουλένιο, ένα σεσκιτερπένιο που είναι πιο γνωστό ως α-καρυοφυλλένιο.
• 
  Ταξαδιένιο, ένα πολύτιμο διτερπένιο που είναι πρόδρομη ένωση του φαρμάκου, ταξόλη.
• 
  Σκουαλένιο, ένα τριτερπένιο, πρόδρομη ένωση σε αρκετά φυσικά στεροειδή.
• 
  Γεωσμίνη, ένα σεσκιτερπενοειδές.

Τα τερπένια ταξινομούνται περαιτέρω με βάση τον αριθμό των ατόμων άνθρακα που περιέχουν: μονοτερπένια (C₁₀), σεσκιτερπένια (C₁₅), διτερπένια (C₂₀), τριτερπένια (C₃₀) ως παραδείγματα, όπως και πολυτερπένια. Το α-πινένιο και το β-πινένιο, από τα βασικότερα φυσικά τερπένια, είναι τα κύρια συστατικά του φυσικού διαλύτη των πεύκων, το γνωστό τερεβινθέλαιο.

Από τα πανάρχαια χρόνια, ο άνθρωπος γνώριζε καλά ότι φυσικές ενώσεις -που χημικώς περιέχουν τερπένια και συγγενείς ενώσεις τους (τερπενοειδή)- είχαν ποικίλες θεραπευτικές και φαρμακευτικές χρήσεις.^[4] Ακόμα και σήμερα οι ενώσεις αυτές αποτελούν αντικείμενο έρευνας της οργανικής και της φαρμακευτικής χημείας, καθώς και της εθνοβοτανικής.

Παραπομπές

1. Eberhard Breitmaier (2006). Terpenes: Flavors, Fragrances, Pharmaca, Pheromones. Wiley-VCH. doi:10.1002/9783527609949. ISBN 9783527609949.
2. Davis, Edward M.· Croteau, Rodney (2000). «Cyclization enzymes in the biosynthesis of monoterpenes, sesquiterpenes, and diterpenes». Biosynthesis. Topics in Current Chemistry. 209. σελίδες 53–95. doi:10.1007/3-540-48146-X_2. ISBN 978-3-540-66573-1.
3. «What are Terpenes». rareterpenes.com.
4. Del Prado-Audelo, María Luisa; Cortés, Hernán; Caballero-Florán, Isaac H.; González-Torres, Maykel; Escutia-Guadarrama, Lidia; Bernal-Chávez, Sergio A.; Giraldo-Gomez, David M.; Magaña, Jonathan J. και άλλοι. (2021-08-13). «Therapeutic Applications of Terpenes on Inflammatory Diseases». Frontiers in Pharmacology (Frontiers Media SA) 12. doi:10.3389/fphar.2021.704197. ISSN 1663-9812.

Εξωτερικοί σύνδεσμοι

•  Pope, Frank George (1911) «Terpenes» στο: Chisholm, Hugh, επιμ. Εγκυκλοπαίδεια Μπριτάννικα 26 (11η έκδοση) Cambridge University Press, σσ. 647–652 Survey of terpene chemistry.
• Εκχυλίσματα του ξύλου Ορισμός, χημεία, ρόλος - του καθ. Γεωργίου Μαντάνη, Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας