Το μοναστικό Τάγμα των Φραγκισκανών Μοναχών (Τ.Φ.Μ.) είναι ένα από τα τέσσερα επαιτικά τάγματα, [1]που δημιουργήθηκαν στα πλαίσια της Καθολικής εκκλησίας τον 13ο αιώνα. Το Τάγμα ιδρύθηκε από τον Άγιο Φραγκίσκο της Ασίζης (1183-1226) στην πόλη της Ασίζης στη βόρεια Ιταλία το 1209 και πήρε την έγκριση του Πάπα Ιννοκέντιου Γ΄ το 1210. Περιλαμβάνει το Τάγμα των Μινοριτών Αδελφών (Ordo Fratrum Minorum, O.F.M.), το Τάγμα της Αγ. Κλάρας και το Τρίτο Τάγμα (ή Τάγμα των Μετανοούντων) τού Αγ. Φραγκίσκου.
Το έμβλημα των Φραγκισκανών μοναχώνΦραγκισκανοί μοναχοί στην Ιερουσαλήμ
Ο Άγιος Φραγκίσκος, ζώντας σε απόλυτη πενία και ένδεια και αποκτώντας τη φήμη ενάρετου ανθρώπου, γρήγορα συγκέντρωσε δίπλα του και άλλους ανθρώπους που ήθελαν να ζήσουν τη μοναστική ζωή όπως εκείνος την πρότεινε: έχοντας ως βάση τα μοναστικά ιδεώδη της πενίας, της αγνότητας και της υπακοής (στον ηγούμενο και στον Πάπα).[2]
Μετά τον θάνατό του και την αγιοποίησή του, το Τάγμα συνέχισε να αναπτύσσεται και να εξαπλώνεται σε ολόκληρο τον κόσμο.
Σύντομα δημιουργήθηκε και το γυναικείο Τάγμα των Φραγκισκανών από την -μετέπειτα αγία- Κλάρα, που εμπνευσμένη από τη ζωή και το έργο του Αγίου Φραγκίσκου της Ασίζης θέλησε να δημιουργήσει και για τις γυναίκες την αντίστοιχη μοναστική ζωή. Το Τάγμα που υπάρχει μέχρι τις μέρες μας έχει το όνομα Φτωχές Κλάρες ή "Κλαρίτισσες" - από το όνομά της ιδρύτριάς του- και πήρε την έγκριση του Πάπα το 1212.[3]
Το 1221 θεωρείται η ημερομηνία της ίδρυσης του Τάγματος των Aδελφών της Υπακοής, το οποίο δημιούργησε ο Άγιος Φραγκίσκος ειδικά για λαϊκούς ανθρώπους, που παρόλο που θα ήθελαν να ακολουθήσουν τα βήματά του, οικογενειακές και άλλες υποχρεώσεις τους εμπόδιζαν. Ο κανόνας αυτού του Τάγματος επικυρώθηκε από τον πάπα Νικόλαο τον Δ΄ στις 18 Αυγούστου 1289.[4]
Πολλοί Φραγκισκανοί μοναχοί σπούδασαν Θεολογία και Φιλοσοφία στα νεοσύστατα Πανεπιστήμια της Δυτικής Ευρώπης και αρκετοί από αυτούς διακρίθηκαν, όπως ο Γουλιέλμος του Όκαμ, ο Ιωάννης Δουνς Σκώτος και ο ίδιος ο ηγούμενος τους Μποναβεντούρα.
Το κατάλυμα των Φραγκισκανών στην Ιερουσαλήμ
Το τάγμα εγκαταστάθηκε στους Αγίους Τόπους το 1217, όταν η κεντρική διοίκηση μοίρασε το Τάγμα σε διάφορες επαρχίες (ο ίδιος ο άγιος σύμφωνα με την παράδοση έμεινε στην Παλαιστίνη κάποια περίοδο ανάμεσα στο 1219 και 1220). Το 1291 όταν και η τελευταία πόλη των Σταυροφόρων στη περιοχή έπεσε στα χέρια των μουσουλμάνων, οι Φραγκισκανοί βρήκαν καταφύγιο στην Κύπρο. Ο Πάπας έκτοτε επέτρεπε σε δύο φραγκισκανούς μοναχούς να πηγαίνουν κάθε χρόνο στους Αγίους Τόπους.
Το 1333 ξαναγύρισαν οριστικά στην Παλαιστίνη με νόμιμο δικαίωμα κτήσης κάποιων συγκεκριμένων τοποθεσιών και με δικαίωμα χρήσης κάποιων άλλων. Χάρη στις προσπάθειες του φραγκισκανού Ρογήρου Γκερίν πήραν από τον σουλτάνο της Αιγύπτου το δωμάτιο όπου είχε λάβει χώρα ο Μυστικός δείπνος και το ναό του Πανάγιου Τάφου για να κάνουν τις επίσημες λειτουργίες τους. Αυτά τα διαχειρίζονταν μέχρι το 1552, όταν οι Οθωμανικές αρχές πήραν αυτές την εξουσία στα χέρια τους. Ο Πάπας Κλήμης ο ΣΤ΄ το 1342 εξέδωσε διατάγματα αποδοχής αυτής της κατάστασης. Από τότε οι Φραγκισκανοί θεωρούνται οι νόμιμοι φύλακες των Αγίων Τόπων εκ μέρους της χριστιανοσύνης. Οι Φραγκισκανοί έχουν το δικαίωμα διαχείρισης του ναού του Ευαγγελισμού, του ναού της Γέννησης στη Βηθλεέμ και του Ευαγγελισμού στη Ναζαρέτ.[5]
Ο πρώτος Κανόνας του Αγίου Φραγκίσκου που υποβλήθηκε στον Πάπα το 1209 από τον ίδιο τον Φραγκίσκο, δεν χρησιμοποιείται πια. Η τρίτη εκδοχή αυτού του κανόνα, από το 1223, είναι αυτή που χρησιμοποιεί το Τάγμα μέχρι και σήμερα. Τα βασικά σημεία του κανόνα αυτού, είναι:
Στο όνομα του Θεού, ξεκινά η ζωή των «Ελασσόνων Αδελφών». Ο κανόνας και η ζωή των μικρών αδελφών συνίσταται στο εξής: στο διάβασμα του Ευαγγελίου, στη ζωή σε υπακοή, στη μη κατοχή οποιουδήποτε υλικού αγαθού και στην αγνότητα. Ο αδελφός Φραγκίσκος υπόσχεται υπακοή στον πάπα Ονώριο και στους κανονικά εκλεγμένους διαδόχους του και στη Ρωμαϊκή Εκκλησία. Οι υπόλοιποι αδερφοί υπόσχονται υπακοή στον Φραγκίσκο και στους διαδόχους του.
Για αυτούς που θέλουν να υιοθετήσουν τον τρόπο ζωής μας. Θα πρέπει κατ’ αρχήν να έρθουν στους αδερφούς και αυτοί θα τους στείλουν στους επαρχιακούς επίτροπους για να ελέγξουν την ακρίβεια και ορθότητα της Καθολικής πίστης τους, να τους εξομολογήσουν και να παρακολουθούν τη ζωή τους για αυτό το διάστημα της «προετοιμασίας» τους. Αν έχουν γυναίκες πρέπει να δώσουν όρκο αγνότητας, να πουλήσουν όλα όσα έχουν, προσπαθώντας να δώσουν τα κέρδη στους φτωχούς, να φορέσουν το κατάλληλο ένδυμα γι' αυτήν τη περίοδο της ζωής τους, μανδύες με κουκούλες, ζώνες και παντελόνια. Μετά την περίοδο «προετοιμασίας», που θα διαρκέσει ένα χρόνο, θα υποσχεθούν τους όρκους της υποταγής στον Πάπα και στον ηγούμενο καθώς και θα τους γίνει γνωστό, ότι αν ορκιστούν, απαγορεύεται πλέον να ανακαλέσουν τους όρκους του μοναχού για όλη την υπόλοιπη ζωή τους.
Πώς να ασκείται το ιερατικό αξίωμα και η νηστεία και για το πώς πρέπει οι αδελφοί μας να ταξιδεύουν στον κόσμο. Οι κληρικοί πρέπει να εξασκούν τις ιερές υποθέσεις σύμφωνα με το τυπικό της Ρωμαϊκής Εκκλησίας και μπορούν να διαβάζουν από τις Συνόψεις γι' αυτό το σκοπό. Οι λαϊκοί αδελφοί μας πρέπει να απαγγέλλουν 24 φορές το «Πάτερ ημών», τα πρωινά.
Πρέπει να νηστεύουν όλες τις ημέρες των εορτών των Αγίων μέχρι τα Χριστούγεννα. Υποχρεωτικά νηστεύουν κατά τη διάρκεια της Σαρακοστής και κάθε Παρασκευή. Σε περιπτώσεις σωματικής αρρώστιας, η νηστεία δεν είναι υποχρεωτική.
Συμβουλεύω και παρακαλώ τους αδελφούς μας που ταξιδεύουν μέσα στον κόσμο, να συμπεριφέρονται με ταπεινοφροσύνη, να μη λογομαχούν, ούτε να κρίνουν και να κατακρίνουν τους άλλους, αλλά αντίθετα να είναι ευγενικοί, πράοι, ειρηνικοί και γεμάτοι σεβασμό προς τους άλλους. Να μην οδοιπορούν ιππεύοντας σε άλογα, παρά μόνο αν υποχρεωθούν από σωματική ασθένεια. Στα μέρη που καταλύουν, με το που μπαίνουν να εύχονται «ειρήνη στον οίκο αυτόν» (pace e bene) σύμφωνα με το Κατά Λουκάν Ευαγγέλιο και να τρώνε ό,τι τους προσφέρουν.
Οι αδελφοί δεν πρέπει να δέχονται χρήματα. Αυστηρά απαγορεύω στους αδελφούς μας να δέχονται χρήματα, είτε άμεσα, είτε έμμεσα. Μπορούν να υφαίνουν τα υφάσματα για τα ρούχα που φοράνε και να φροντίζουν τους άρρωστους ανθρώπους, αλλά πρέπει να μην δέχονται χρήματα για αυτά.
Για το τρόπο δουλειάς τους. Οι αδελφοί, που ο Θεός τους προίκισε με την ικανότητα να δουλεύουν, πρέπει μεν να το κάνουν πιστά και να είναι αφοσιωμένοι στο έργο τους, αλλά από την άλλη να μην παραλείπουν ή παραμελούν τα πνευματικά τους καθήκοντα. Σαν πληρωμή της εργασίας τους, μπορούν να λαμβάνουν τα απαραίτητα για τη συντήρηση αυτών και των αδελφών τους, αλλά όχι με τη μορφή χρήματος.
Οι μοναχοί δεν πρέπει να κατέχουν τίποτα για τον εαυτό τους. Πως να ζητείται η ελεημοσύνη. Οι αδερφοί δεν πρέπει να κατέχουν ούτε σπίτι, ούτε τόπο, ούτε τίποτα για τον εαυτό τους και να αρκούνται στις ελεημοσύνες των ανθρώπων, υπηρετώντας τον Θεό με ταπεινότητα και σεμνότητα. Ούτε πρέπει να ντρέπονται να ζητιανεύουν, γιατί αυτή η έσχατη πενία, αδελφοί μου, θα σας κάνει κάποτε βασιλιάδες των ουρανών, φτωχοί σε υλικά, πάμπλουτοι σε πνευματικά αγαθά
Για τους ιεροκήρυκες. Οι αδερφοί ιεροκήρυκες δεν πρέπει να κηρύττουν σε καμία επισκοπή αν δεν τους το επιτρέψει πρώτα ο επίσκοπος της περιοχής. Επίσης, κανένας δεν πρέπει να κηρύττει χωρίς τη σύμφωνη γνώμη των εκκλησιαστικών αρχών της περιοχής.
Συμβουλεύω τους αδελφούς μας στο όνομα του Ιησού Χριστού να αποφύγουν το μίσος, την εχθρότητα, την καχυποψία, τα παράπονα και τη κριτική αναμεταξύ τους. Επίσης συμβουλεύω τους αγράμματους αδελφούς μας να μην νιώθουν άσχημα, επειδή δεν έχουν σπουδάσει, αλλά να προσεύχονται αδιάκοπα για να έχουν τη θεία χάρη να τους καθοδηγεί, να είναι ταπεινοί, να ενδιαφέρονται για τους φτωχούς και τους ταπεινούς, να υπερασπίζονται αυτούς που καταδιώκονται ή αδικούνται.
Για την απαγόρευση των μοναχών να μπαίνουν σε γυναικεία μοναστήρια. Αυστηρά απαγορεύω σε όλους τους αδελφούς να εμπλέκονται σε ύποπτες συζητήσεις ή συναναστροφές με γυναίκες ή να παραμένουν έξω από τα μοναστήρια των γυναικών, χωρίς ειδική εξουσιοδότηση για συγκεκριμένο σκοπό από την Αγία Έδρα. [6]
Will Durant, Παγκόσμια ιστορία του Πολιτισμού, έκδοση Συρόπουλου-Κουμουνδουρέα του 1958, τόμος Δ'
