Σαξ

Σαξ ονομαζόταν στα γερμανικά και αγγλοσαξονικά φύλα ένα είδος μαχαιριού ή κοντού σπαθιού μιας κόψης, που ήταν ευρέως διαδεδομένο στην κεντρική Ευρώπη από την εποχή του σιδήρου μέχρι τα μέσα του Μεσαίωνα.

Βαρύ σαξ του 7ου αιώνα (αρχαιολογικό εύρημα και σύγχρονη ανακατασκευή)

Ετυμολογία της λέξης

Στην αρχαία αγγλική γλώσσα συναντάμε τις λέξεις seax, handseax sax, seaxe, scramaseax και scramsax που σημαίνει μαχαίρι ή κοφτερό εργαλείο.^[1] Στην Άνω γερμανική γλώσσα συναντάμε τις λέξεις sax, sachs, skramasax και sahs που σημαίνει μαχαίρι. Στις σκανδιναβικές γλώσσες η λέξη sax σημαίνει επίσης ψαλίδι.

Είναι πιθανόν οι Σάξονες να πήραν την ονομασία τους από το όπλο αυτό, αφού σύμφωνα με τον Πτολεμαίο οι Χαύκοι, ένας αρχαίος πολεμοχαρής λαός, είχε ως όπλο το σαξ.^[2][3]

Διάδοση

Στην σύγχρονη αρχαιολογία χρησιμοποιούμε την λέξη σαξ (seax) εννοώντας ένα ως επί το πλείστον μακρύ μαχαίρι που έφεραν ως όπλο οι πολεμιστές από τον 5ο ως τον 11ο αι. στην γεωγραφική περιοχή που βρίσκεται μεταξύ Ιρλανδίας και Σκανδιναβίας στο βορρά και Βόρειας Ιταλίας στον νότο.

Πρωτοεμφανίστηκε στην Σκανδιναβία τον 4ο αι. π.Χ. Στην ηπειρωτική Ευρώπη διαδίδεται από τον καιρό της Ρωμαϊκής αυτοκρατορίας ξεκινώντας γεωγραφικά από τα εδάφη της Βαλτικής θάλασσας και τις εκβολές του ποταμού Έλβα. Από τον 9ο αιώνα και μετά αρχίζει σιγά σιγά να χάνεται στην Ευρώπη, ενώ συνεχίζει να χρησιμοποιείται στα Βρετανικά Νησιά και στην Σκανδιναβία.

Χαρακτηριστικά γνωρίσματα και εξέλιξη

Διάφοροι τύποι Σαξ της εποχής των Μεροβίγγειων

Σημαντική χαρακτηριστικό διακριτικό στοιχείο είναι η λαβή, σύμφωνα με την οποία τα σαξ κατατάσσονται σε δύο γενικές ομάδες:

1. στην Προ-Μεροβίγγεια εποχή η μεταλλική λαβή είναι μονοκόμματη και ντυμένη με δύο ξύλινους φλοιούς που συνδέονται με κόπιτσες.
2. ενώ στην Μεροβίγγεια εποχή η μεταλλική λαβή είναι σουβλερή και μπαίνει μέσα σε ξύλινη θήκη.

Κατά την Μεροβίγγεια εποχή τα σαξ εξελίχτηκαν σε διάφορους τύπους:

• Το κοντό σαξ (Kurzsax)
  Η λάμα του έχει κατά μέσο όρο μήκος 20 - 25 εκατοστά και πλάτος 2,8 - 3 εκατοστά. Η λαβή είναι ντυμένη με ξύλο, μερικές φορές στολισμένο με πολύτιμα μέταλλα. Μοιάζει με μαχαίρι και θεωρείται ότι είναι εξέλιξη του μαχαιριού. Τα συναντάμε στα μέσα του 5ου αι. στις περιοχές των Φράγκων.
• Το στενό σαξ Α (Schmalsax I)
  Από τα μέσα του 6ου αι. η λάμα έχει μήκος 30 εκατοστών και πλάτος τριών εκατοστών. Η μεταλλική λαβή είναι σουβλερή, βαλμένη σε ξύλινη θήκη που καταλήγει σε σφαιρίδιο για να μη γλιστράει από το χέρι. Η λάμα είναι επεξεργασμένη έντεχνα. Το συνολικό μήκος του όπλου φτάνει τα 40 εκατοστά. Το συναντάμε στην βόρεια Γερμανία.
• Το στενό σαξ Β (Schmalsax II)
  Στα τέλη του 6ου αι. η κατεργασία της λάμας απλοποιείται όλο και περισσότερο. Το μήκος της λάμας είναι περίπου 29 εκατοστά και το πλάτος της 3,3 εκατοστά.
• Το φαρδύ σαξ (Breitsax)
  Συναντάται σε δύο εκδοχές:
  • Το ελαφρύ φαρδύ σαξ (Leichter Breitsax)
    Λίγο αργότερα το μήκος της λάμας μεγαλώνει στα 3,05 εκατοστά και το πλάτος της έχει 4,3 εκατοστά. Εμφανίζονται οι πρώτες διακοσμητικές αυλακώσεις στη λάμα, και ένα τετράγωνο αυλάκι στο αντίθετο μέρος της κόψης και κατά μήκος της λάμας. Μερικά από τα ευρήματα φέρουν αλφαβητικές και ρουνικές επιγραφές. Η ξύλινη λαβή είναι ενισχυμένη με μέταλλο, ενώ το όπλο φέρεται σε δερμάτινη θήκη που είναι στολισμένη με κόπιτσες, κουμπιά, μεταλλικό στόμιο και εσωτερική μεταλλική ενίσχυση. Το φαρδύ σαξ χρησιμοποιείται ως βοηθητικό όπλο σε συνδυασμό με τη σπάθα.
  • Το βαρύ φαρδύ σαξ (Schwerer Breitsax)
    Είναι μια βαρύτερη μορφή του ελαφριού φαρδιού σαξ και εμφανίζεται επίσης από τα τέλη του 6ου αι. Η λάμα του έχει μήκος 35,5 εκατοστά και πλάτος 4,9 εκατοστά. Κατά τα άλλα έχουν τα ίδια χαρακτηριστικά με την ελαφρότερη έκδοση.
• Το μακρύ σαξ (Langsax)
  Εμφανίζεται στα τέλη του 7ου αι. Το μήκος της λάμας είναι 49 εκατοστά και με την πάροδο του χρόνου φτάνει τα 52 εκατοστά. Το πλάτος της λάμας είναι 4,2 εκατοστά. Η λάμα του είναι πολύ ελαφριά αφού είναι επεξεργασμένη από Δαμασκηνό ατσάλι και είναι διακοσμημένη με λεπτές αυλακώσεις. Η ξύλινη λαβή είναι κατά εν τρίτον μακρύτερη της εσωτερικής μεταλλικής λαβής. Η δερμάτινη θήκη είναι απλοϊκή με λίγες σιδερένιες διακοσμητικές οπές. Το μακρύ σαξ το συναντάμε κυρίως σε αρχαιολογικά ευρήματα στις σαξονικές γεωγραφικές περιοχές, όπως π.χ. στην Βεστφαλία και την Κάτω Σαξονία, όπου χρησιμοποιείται ως πρωτεύον όπλο χωρίς την χρήση της σπάθας. Στην περιοχή των Φράγκων και των Φρισίων το μακρύ σαξ είναι απλουστευμένο στην επεξεργασία και χρησιμοποιείται ως βοηθητικό όπλο σε συνδυασμό με την σπάθα.

Τρόπος χρήσης

Το κοντό σαξ (Kurzsax) το χρησιμοποιούσαν με τον ίδιο τρόπο όπως το τσεκούρι ή την ματσέτα σε κάθετο χτύπημα ή σαν το σουγιά σε οριζόντιο χτύπημα. Τα στενά σαξ (Schmalsax) και τα φαρδιά σαξ (Breitsax) τα χρησιμοποιούσαν επίσης για κάθετο χτύπημα. Το μακρύ σαξ (Langsax) το χρησιμοποιούσαν σαν να ήταν σπαθί.

Πηγές

• Γρηγόριος Τουρώνων: Historia Francorum. περ. 591, Τίτλος κεφαλαίου (4.51): Tunc duo pueri cum cultris validis, quos vulgo scramasaxos vocant, infectis vinino, malificati a Fredegundae regina, cum aliam causam suggerire simularent, utraque ei latera feriunt
• Leges Visigothorum. περ. 654
• Liber Historiae Francorum. περ. 727, Κεφ. 35: dum rex de equo discenderet, euntibus reliquis personis ad mansiones suas, ibi gladiatores percusserunt regem in ventrem suum duobus scramsaxiis

Βιβλιογραφία

• Westphal, Herbert. "Sax". Στο: Beck, Geuenich, Steuer (Hrsg.) Reallexikon der Germanischen Altertumskunde. Τόμ. 26: Saal-Schenkung. Berlin-New York: De Gruyter, 2004, σελ. 538–546. ISBN 3-11-017734-X.
• Westphal, Herbert. Franken oder Sachsen? Untersuchungen an frühmittelalterlichen Waffen. (Studien zur Sachsenforschung 14). Isensee, Oldenburg 2002. ISBN 3-89598-875-8, σελ. 174-214, 266 κ.ε.
• Menghin, Wilfried. Das Schwert im frühen Mittelalter. (Wissenschaftliche Beibände zum Anzeiger des Germanischen Nationalmuseums 1). Stuttgart: Theiss Verlag, 1983. ISBN 3-8062-0362-8 (befasst sich jedoch primär mit frühmittelalterlichen Spathen)

Παραπομπές

1. Bosworth, Joseph, D.D., F.R.S. An Anglo-Saxon Dictionary Αρχειοθετήθηκε 2008-05-09 στο Wayback Machine.. Retrieved 16 July 2008
2. Albert Genrich: Der Name der Sachsen – Mythos und Realität. In: Studien zur Sachsenforschung, 7. S. 137–144, Verlag August Lax, Hildesheim 1991
3. Manfred Rech: Chauken und Sachsen in der schriftlichen Überlieferung. In: Dieter Bischop: Siedler, Söldner und Piraten – Chauken und Sachsen im Bremer Raum (Bremer Archäologische Blätter, Beiheft 2/2000). S. 119–134, Der Landesarchäologe, Bremen 2000

Εξωτερικοί σύνδεσμοι

• Untersuchung des Aufbaues einer frühmittelalterlichen Saxklinge mit Hilfe japanischer Poliertechnik

Commons logo

Τα Wikimedia Commons έχουν πολυμέσα σχετικά με το θέμα    Σαξ