Εκρηξιγενές πέτρωμα

Τα εκρηξιγενή, ή πυριγενή, ή μαγματογενή πετρώματα αποτελούν και το μεγαλύτερο μέρος των πετρωμάτων επί των οποίων και δημιουργήθηκαν τα ιζηματογενή. Αποτελούν μια από τις τρεις κύριες ομάδες των πετρωμάτων, (η τρίτη ομάδα είναι τα μεταμορφωσιγενή πετρώματα), που παρατηρούνται στους γεωλογικούς σχηματισμούς.

Γρανίτης

Τα πετρώματα αυτά δημιουργήθηκαν από διάπυρο υλικό (μάγμα), που στερεοποιήθηκε στο εσωτερικό ή καλύφθηκε από άλλα πετρώματα του εξωτερικού φλοιού της Γης. Μερικά από αυτά τα μάγματα περιέχουν πολύ πυρίτιο, είναι πυκνόρρευστα όπως όταν λιώνει το γυαλί. Σε άλλες περιπτώσεις το μάγμα έχει διεισδύσει σε πτυχώσεις, σχισμές βράχων σε μεγάλο μήκος. Τα μάγματα αρχίζουν να προβάλλουν στην επιφάνεια της γης μετά πολύ καιρό από τη σκλήρυνσή τους όταν πλέον η διάβρωση καταστρέψει τα υπερκείμενα πετρώματα από τα οποία καλύπτονται.

Τα μάγματα καθώς ψύχονται απελευθερώνουν αέρια που περιέχουν. Εάν αυτή η ψύξη γίνει αργά τότε η ολοκλήρωσή της θα απαιτήσει ίσως χιλιάδες χρόνια. Οι κρύσταλλοι των ορυκτών που σχηματίζονται σ΄ αυτή την περίπτωση είναι κατά πολύ μεγαλύτεροι από εκείνους της ταχείας ψύξης και, επειδή είναι εμφανείς με γυμνό μάτι χαρακτηρίζονται ως φαινοκρύσταλλοι. Συνεπώς όλα τα υαλώδη εκρηξιγενή πετρώματα ή αυτά που περιέχουν πολύ μικρούς κρυστάλλους (κρυπτοκρυστάλλους) έχουν υποστεί στερεοποίηση πολύ κοντά στην επιφάνεια της Γης και τα πετρώματα ονομάζονται κρυπτοκρυσταλλικά.

Εάν οι κρύσταλλοι στο ίδιο πέτρωμα εμφανίζουν με δύο διαφορετικά μεγέθη τότε το πέτρωμα καλείται πορφυροειδές.

Το μάγμα που ψύχεται σε μεγάλα βάθη δίνει γένεση στα λεγόμενα πλουτώνεια πετρώματα (π.χ. γρανίτης, γάββρος).

Το μάγμα που ψύχεται διεισδύοντας σε ρωγμές, πτυχώσεις κτλ. δίνει γένεση σε πετρώματα που ονομάζονται φλεβικά (ή μέσου βάθους), (π.χ. πορφυρίτες).

Τέλος, το μάγμα που ψύχεται πολύ κοντά ή στην επιφάνεια του γήινου φλοιού δίνει γένεση στα αποκαλούμενα ηφαιστειακά πετρώματα, (π.χ. οψιδιανός).

Ταξινόμηση των μαγματογενών πετρωμάτων

Ανάλογα με την περιεκτικότητα σε διοξείδιο του πυριτίου, τα μαγματογενή πετρώματα ταξινομούνται ως εξής (τα ποσοστά αναφέρονται σε περιεκτικότητα σε SiO₂):

Τύποι μαγματικών πετρωμάτων
Τύπος πετρώματος	Υπερβασικά <45%	Βασικά <52%	Ενδιάμεσα 52-63%	Ημιόξινα 63-69%	Όξινα >69%
Ηφαιστειακά	Κοματιίτης	Βασάλτης	Ανδεσίτης	Δακίτης	Ρυόλιθος
Φλεβικά	Κιμπερλίτης	Διαβάσης (δολερίτης)	-	-	Απλίτης/Πηγματίτης
Πλουτώνεια	Περιδοτίτης	Γάββρος	Διορίτης	Γρανοδιορίτης	Γρανίτης

Σχηματισμοί

• Βαθόλιθοι ονομάζονται τα μάγματα που βρίσκονται σε βάθος μέχρι ενός χιλιομέτρου.
• Λακόλιθοι ονομάζονται τα μάγματα σχήματος φακού ή μανιταριού με πλατιά βάση και βρίσκονται σε μικρότερο βάθος.
• Φλεβοστρώματα λέγονται οι διεισδύσεις μάγματος σε μεγάλες πλάκες παράλληλες προς τη διεύθυνση των γύρω πετρωμάτων.
• Εγκάρσιες φλέβες ονομάζονται οι διατάξεις εκείνες πάχους από μερικά εκατοστόμετρα μέχρι 150 μέτρων και τέμνουν οριζόντια τα περιβάλλοντα πετρώματα. Γενικά ως φλέβα ονομάζεται κάθε ακανόνιστη διείσδυση.

Όταν το μάγμα φθάσει στην επιφάνεια δημιουργεί τη λάβα, τα δε πετρώματα που σχηματίζονται από αυτή χαρακτηρίζονται ηφαιστειακά εκρηξιγενή πετρώματα ή ηφαιστειογενή πετρώματα. Υπάρχουν οροπέδια τέτοιας λάβας όπως του Όρεγκον στις ΗΠΑ και του Ντεκκάν στην Ινδία που καλύπτουν εκτάσεις χιλιάδων τετραγωνικών χιλιομέτρων.

Σημειώνεται πως η λάβα από ένα κρατήρα μπορεί να συσσωρευτεί κατά στρώματα (Pillow-lava)^[1] δημιουργώντας έτσι "γεωλογικές ασπίδες", όπως εκείνη των νήσων Χαβάη.

• Η λάβα μπορεί να δώσει γένεση σε πετρώματα ανοιχτόχρωμα ή σκούρα, υαλώδη ή μικροκρυσταλλικά, συνεκτικά ή εύθρυπτα.

Παραπομπές

1. Διεθνής όρος