Ποικίλη Στοά (περιοδικό)

Η Ποικίλη Στοά ήταν ετήσιο εγκυκλοπαιδικό έντυπο με εκδότες αρχικά τον Ιωάννη Αρσένη,^{[Σημ 1]} και πολύ αργότερα τον Μιχαήλ Ραφαήλοβιτς,^{[Σημ 2]} με λογοτεχνική (έμμετρη και πεζή) ύλη, ελεγεία^{[Σημ 3]}, επιστημονικές μελέτες και άρθρα σε εκλαϊκευμένη μορφή, με ποικίλο περιεχόμενο, βιογραφίες, νεκρολογίες, ιστορικά κείμενα, καθώς και ψυχαγωγική ύλη, όπως μουσικά κομμάτια με παρτιτούρες , ανέκδοτα, κ.ά. Στο ημερολόγιο-περιοδικό έχουν γράψει όλοι ανεξαιρέτως οι λόγιοι και οι λογοτέχνες της εποχής εκείνης. Κυκλοφόρησε στην Αθήνα την περίοδο 1881-1914 ανά διαστήματα, σε 16 τόμους.

Ποικίλη Στοά

Τύπος	Ετήσιο ημερολόγιο
Ιδιοκτήτης	Ιωάννης Α. Αρσένης
Εκδότης	Ιωάννης Αρσένης
Αρχισυντάκτης	Ιωάννης Α. Αρσένης & Μιχαήλ Ραφαήλοβιτς
Ίδρυση	1 Δεκεμβρίου 1881, πριν 142 έτη (1881-12-01)
Γλώσσα	Ελληνικά
Έδρα	Αθήνα
δεδομένα

Ονομασία - αφορμή εκκίνησης

Το όνομα του περιοδικού παραπέμπει στην Ποικίλη Στοά της αρχαίας Αθήνας, η οποία συνδύαζε ποσότητα, ποικιλία και ποιότητα έργων. Στεγάζονταν πολλά και αξιοθαύμαστα έργα τέχνης, όπως τοιχογραφίες από σημαντικές πολεμικές σκηνές, τρόπαια και χάλκινα αγάλματα. Επίσης ήταν τόπος άνθισης της φιλοσοφίας των Στωικών.^[1]

Όραμα - Σκοπός

Με γνώμονα λοιπόν το περιεχόμενο της Ποικίλης Στοάς της αρχαίας Αθήνας, ο εκδότης Αρσένης οραματίστηκε πολιτιστική ανάπτυξη του τόπου μέσω του περιοδικού, με στοιχεία συγγραφικής τέχνης-λογοτεχνίας, φιλοσοφικού στοχασμού, επιστημονικής αρθρογραφίας και ψυχαγωγίας. Ο συγκεκριμένος στόχος που είχε τονιστεί στις προγραμματικές δηλώσεις της Ποικίλης Στοάς,^[1] υλοποιήθηκε σε μεγάλο βαθμό, αν κρίνει κανείς με βάση τα θετικά σχόλια που αποσπά το έντυπο από τους συνεργάτες του, οι οποίοι ήταν πάντα πρόθυμοι να αποστέλλουν κείμενα ή έργα τους προς δημοσίευση, μετά την εκδήλωση ενδιαφέροντος του εκδότη. Τα ονόματα έγκυρων συνεργατών αυξάνονταν συνεχώς, όσο η κυκλοφορία και η αποδοχή της περιοδικής αυτής έκδοσης διευρύνονταν.^[1]

Περιεχόμενα

Πεζογραφία

Η ύλη της Ποικίλης Στοάς περιελάμβανε διάφορα πεζά κείμενα, όπως διηγήματα, αφηγήματα, ιστορήματα, μυθιστόρημα, χρονογράφημα, παραμύθι, και θεατρικά έργα, στο σύνολο των οποίων πεζών έργων ο εκδότης συχνά απέδιδε τους τίτλους : "Λογογραφία'' και «Σύγχρονος φιλολογική και καλλιτεχνική στοά»^[1]

Τα έργα που ήταν δύσκολο να ενταχθούν σε κάποιο από τα γνωστά γραμματολογικά είδη, συμπεριλήφθηκαν στον όρο «αφήγημα». Χαρακτηρίζονται από εκλαϊκευμένη πλοκή, εκτενείς διαλόγους και έκφραση ερωτικού συναισθήματος.

Ποίηση

Τα ποιήματα που δημοσιεύονται στο περιοδικό και αποτελούν τον κύριο όγκο των περιεχομένων του ( δημοσιεύθηκαν επτακόσια επτά (707) Ελλήνων ποιητών και σαράντα (40) μεταφρασμένα ), στην πλειονότητά τους έχουν ρομαντικό ύφος και χαρακτήρα.

Υπάρχει διάχυτος και έντονος ερωτισμός, λυρικότητα και συναισθηματική έξαρση. Τα ποιήματα εξυμνούν τον έρωτα σε όλες του τις εκφάνσεις, άλλοτε εξιδανικευμένο, άλλοτε μελαγχολικό, άλλοτε ανεκπλήρωτο ή ανολοκλήρωτο και καταδικασμένο σε «θάνατο». Πολλές φορές το περιεχόμενο των στίχων τους υποδεικνύεται και "προδίδεται" από τους τίτλους των ποιημάτων^[1]

Νεκρολογίες

Οι σύντομοι λόγοι για τη ζωή και το έργο αποβιωσάντων ατόμων που έμειναν στην ιστορία για την ανιδιοτελή προσφορά τους στο κοινωνικό σύνολο, ονομάστηκαν «Νεκρολογίαι» και εντάχτηκαν ως πάγια στήλη του περιοδικού σε όλους σχεδόν τους τόμους. Χαρακτηρίστηκε ως νέο λογοτεχνικό αυτό είδος της εποχής, είχε μεγάλη απήχηση, διαδόθηκε ευρέως στα τέλη του 19ου αιώνα και καλλιεργήθηκε τόσο από ποιητές όσο και από πεζογράφους. Ακολουθούν εγκώμια και έπαινοι για τις πράξεις των προσώπων αυτών, τα οποία κοσμούν το περιοδικό με το πορτραίτο τους.

Ηθικό χρέος του περιοδικού είναι να τιμήσει τους ανθρώπους των οποίων τα έργο και ο ρόλος ήταν σημαντικά για τη ζωή της Ελλάδας. Άνθρωποι από τον πολιτικό, το δικαστικό, το στρατιωτικό, τον κοινωνικό και τον ευρύτερο πνευματικό χώρο της Ελλάδας ή της διασποράς. Τριακόσια εβδομήντα εννιά (379) λήμματα έχουν μετρηθεί στο Ευρετήριο Νεκρολογιών, εκ των οποίων μόνο εικοσιεπτά (27) αναφέρονται σε ξένες προσωπικότητες.

Μουσική

Η στήλη της «Μουσικής» αποτελείται από την παρτιτούρα του τραγουδιού συνοδευόμενη συνήθως από τους στίχους του. Σε κάθε τόμο δημοσιεύεται τουλάχιστον ένα μουσικό κομμάτι. Οι συνθέτες είναι κυρίως Έλληνες : Αλέξανδρος Κατακουζηνός^{[Σημ 4]}, Σπύρος Μπεκατώρος, Γεώργιος Λαμπίρης^{[Σημ 5]}, Α. Σπινέλης, Αρ. Β. Πανόπουλος, Σπυρίδων Ξύνδας,^{[Σημ 6]} Μανώλης Καλομοίρης^{[Σημ 7]}, Δημήτριος Ρόδιος^{[Σημ 8]}, Διονύσιος Σ. Λαυράγκας^{[Σημ 9]}, Κ. Μ. Παπαγεωργίου και Έλλη Αριστέως). Στους τόμους των ετών 1885, 1899 και 1914 υπάρχουν μελοποιημένα ποιήματα των Γεωργίου Βιζυηνού, Γεωργίου Δροσίνη, Ιωάννη Πολέμη, Τάκη Μπέτσου και Διονύσιου  Ηλιακόπουλου.^[1]

Μεταφράσεις

Μετρήθηκαν συνολικά ογδόντα μία (81) μεταφράσεις έντεχνων κειμένων.

Παρατηρούνται μεταφράσεις σε όλα σχεδόν τα είδη λογοτενικών έργων (ποιημάτων, πεζών κειμένων, θεατρικών έργων) κυρίως στη Γαλλική γλώσσα, σε έργα των François - René de Chateaubriand, Alexander Dumas, Émile Zola, François Coppée, κ.ά., αλλά και σε έργα της ιταλικής, της γερμανικής και της αγγλικής λογοτεχνίας.^[1]

Συνεργάτες

Τακτικοί

Στέφανος Ξένος, Αχιλλεύς Παράσχος, Τιμολέων Αμπελάς, Ιωάννης Τσακασιάνος, Στέφανος Μαρτζώκης, Κωστής Παλαμάς, Ιωάννης Πολέμης, Μιλτιάδης Μαλακάσης, Ηλίας Βουτιερίδης, κ.ά.

Έκτακτοι 

Πολλοί συνεργάτες δημοσίευαν στο έντυπο είτε ένα κείμενό τους είτε και περισσότερα κείμενα, σε διαφορετικούς τόμους σε αραιά διαστήματα.^[1]

Εκπρόσωποι Σχολών

Επτανησιακή Σχολή

Αντώνιος Μάτεσις, Ανδρέας Λασκαράτος, Αριστοτέλης Βαλαωρίτης, Γεράσιμος Μαρκοράς, Ανδρέας Μαρτζώκης, Διονύσιος Ηλιακόπουλος και Μαρίνος Σιγούρος.

Παλαιά Αθηναϊκή Σχολή

Γεώργιος Ζαλοκώστας, Αλέξανδρος Ρίζος Ραγκαβής, Δημήτριος Πανταζής, Θεόδωρος Ορφανίδης, Στέφανος Ξένος, Αλέξανδρος Κατακουζηνός, Ειρηναίος Ασώπιος, Εμμανουήλ Ροΐδης, Αχιλλέας Παράσχος, Άγγελος Βλάχος, Λάμπρος Ενυάλης, Δημήτριος Καμπούρογλου και Ευγένιος Ζαλοκώστας.

Η γενιά του 1880

Αλέξανδρος Μωραϊτίδης, Αριστομένης Προβελέγγιος, Χαράλαμπος Άννινος, Δημήτριος Κόκκος, Νίκος Καμπάς, Γεώργιος Δροσίνης, Κωστής Παλαμάς, Μιχαήλ Αργυρόπουλος, Κώστας Κρυστάλλης, Ιωάννης Πολέμης, Γιάννης Βλαχογιάννης (γνωστός με το ψευδώνυμο Επαχτίτης), Παύλος Νιρβάνας (ψευδώνυμο του Πέτρου Αποστολίδη), Γρηγόριος Ξενόπουλος και Μιλτιάδης Μαλακάσης.

Αρχές του 20ού αιώνα

• λόγιοι ή επιστήμονες: Κωνσταντίνος Μάνος, Εμμανουήλ Λυκούδης, Αριστοτέλης Κουρτίδης
• δημοσιογράφοι: Βλάσης Γαβριηλίδης, Δημήτριος Κορομηλάς, Αγησίλαος Γιαννόπουλος, Δημήτριος Ταγκόπουλος, Θεόδωρος Βελλιανίτης, κ.ά.
• καθηγητές Πανεπιστημίου: Νεοκλής Καζάζης, Σπυρίδων Λάμπρος) κ.ά.^[1]

Λογοτεχνική ύλη - γλώσσα

Το εκκρηκτικό ξεκίνημα του ρομαντισμού αρχίζει να μειώνεται και να αντικαθίσταται σταδιακά από το λογοτεχνικό κύμα του ρεαλισμού κυρίως, λόγω της εμφάνισης της γενιάς του 1880, και αυτό αποτυπώνεται σιγά-σιγά και στα έντεχνα έργα. Τα άρθρα και οι μελέτες, κυρίως επιστημονικής θεματολογίας, χαρακτηρίζονται από τη θεματική τους ποικιλία και είναι εκλαϊκευμένα, εφόσον απευθύνονται στο μέσο αναγνώστη. Ταυτόχρονα πάντως μπορούν να ικανοποιήσουν το απαιτητικό αναγνωστικό κοινό (λόγιους, λογοτέχνες, επιστήμονες) λόγω της μεγάλης επιμέλειας των θεμάτων που πραγματεύονταν.^[1]

Διατήρηση

Αντίτυπα και αντίγραφά της υπάρχουν στο Εθνικό Λαογραφικό και Ιστορικό Αρχείο (Ε.Λ.Ι.Α.) σε μορφή ψηφιοποίησης.^[2][3]

• Ψηφιοποιημένη σειρά του περιοδικού Αρχειοθετήθηκε 2017-07-02 στο Wayback Machine. υπάρχει επίσης στο Πανεπιστήμιο Πατρών.

Σημειώσεις

1. Ο Αρσένης γεννήθηκε στην Κεφαλονιά και πέθανε στην Αθήνα, στην πόλη που μεγάλωσε, σπούδασε και έγινε διδάκτωρ του Δικαίου. Από μικρή ηλικία είχε αναμειχθεί με λογοτεχνικούς κύκλους στην Αθήνα και υπήρξε πρόεδρος πολλών φιλολογικών και καλλιτεχνικών συλλόγων. Πριν την έκδοση της Ποικίλης Στοάς υπήρξε διευθυντής του καλλιτεχνικού περιοδικού Καλαί Τέχναι και αργότερα του περιοδικού ''Αι Μούσαι'' .
2. Τη διετία 1912-1914 συνεκδότης του περιοδικού έγινε ο Μιχαήλ Α. Ραφαήλοβιτς, γνωστός δικηγόρος της Αθήνας με καταγωγή από την Κέρκυρα. Τα φιλολογικά και καλλιτεχνικά του ενδιαφέροντα τον ώθησαν να παροτρύνει τον Ιωάννη Αρσένη να επανεκδόσουν την Ποικίλη Στοά
3. Ποιήματα που εκφράζουν τη σχέση λογοτεχνίας με την απώλεια και το θάνατο. Η «ελεγεία» αποτελούσε κατά την αρχαιότητα είδος της λυρικής ποίησης. Στην Ποιητική τέχνη του Ορατίου θεωρείται ότι ο θρήνος ήταν το αρχικό περιεχόμενο της ελεγείας. Η λέξη «ελεγείον» συναντάται για πρώτη φορά τον 5ο αι. στην ποίηση του Κριτία και χαρακτηρίζει το μετρικό είδος «πεντάμετρο». Στις Τρωάδες του Ευριπίδη εντοπίζεται η λέξη «έλεγος» που σημαίνει θρήνος, σημασία που έδωσαν μετέπειτα και οι Αλεξανδρινοί φιλόλογοι. Σύμφωνα με τον Gregory Nagy ο «έλεγος»παραπέμπει σε λυπητερό και πένθιμο τραγούδι που συνοδευόταν από τον αυλό. Μάλιστα τονίζει πως ετυμολογικά ο όρος elegos σχετίζεται με την αρμενική λέξη elegn, που αναφέρεται στο ίδιο είδος πνευστού οργάνου. Ταυτόχρονα αναφέρονται και ελεγείες με πολιτικό, πολεμικό και ερωτικό χαρακτήρα με τη μορφή παραπόνου, θλίψης ή παρηγοριάς.
4. Ο μουσικός και ποιητής Αλέξανδρος Κατακουζηνός (1840-1892) επιμελήθηκε τη μουσική στήλη του εντύπου σε πέντε τόμους (1882-1885,1889). Σπούδασε και εργάστηκε στη Βιέννη και στην Αθήνα. Ανέλαβε τη θέση του διευθυντή των χορωδιών στη Βιέννη και την Οδησσό και τη θέση του δασκάλου της χορωδίας των Ανακτόρων, του νεοσύστατου τότε Ωδείου Αθηνών και του Αρσάκειου Σχολείου. Στον ορθόδοξο ναό της Βιέννης διηύθυνε τη τετράφωνη λειτουργική μουσική και γι’ αυτό θεωρείται άλλωστε ο εισηγητής του πολυφωνικού συστήματος στην ορθόδοξη εκκλησιαστική ψαλμωδία. Παράλληλα ασχολήθηκε με την ποίηση και συνεργάστηκε με το περιοδικό Διάπλασις των Παίδων(1879-1922) του Γρηγορίου Ξενόπουλου.
5. Ο Γεώργιος Λαμπίρης (1833-1889), ήταν διακεκριμένος μουσικός και συνθέτης πολλών έργων και έλαβε τις πρώτες μουσικές του γνώσεις από τον πατέρα του στη γενέτειρά του, την Κεφαλονιά. Η μουσική του παιδεία συνεχίστηκε στην Κέρκυρα με δάσκαλο τον Μάντζαρο και τελειοποιήθηκε σε ωδείο της Νεάπολης της Ιταλίας. Κατά την εγκατάστασή του στην Αθήνα τού προσφέρθηκε η θέση του διευθυντή του Ωδείου Αθηνών, την οποία, όμως, απέρριψε. Συνέθεσε ιταλικές συμφωνίες, χορούς, μουσική και τραγούδια σε ελληνικούς, γαλλικούς και ιταλικούς στίχους. Το 1876 απέσπασε βραβείο στον μουσικό διαγωνισμό των Γ ́ Ολυμπίων (1876) για τα πρώτα του έργα:"Ο Βασιλικός" και "Να γινόμουνα πουλάκι". Στα Ολύμπια του 1886 βραβεύτηκε για τα τρία ακόλουθα θεωρητικά του έργα: "Στοιχειώδης διδασκαλία της μουσικής και ωδικής", "Διδασκαλία της μουσικής και μεταθέσεως" και "Πραγματεία περί αρμονίας". Ο Λαμπίρης, επίσης, έγραψε αρκετά εμβατήρια για πιάνο και μελοποίησε μεγάλο αριθμό λυρικών τραγουδιών.
6. Ο Σπυρίδων Ξύνδας (1812/1814-1896), ήταν ένας από τους δημιουργούς της Επτανησιακής Σχολής κλασικής μουσικής. Μαθήτευσε κοντά στον Νικόλαο Μάντζαρο, αλλά αργότερα σπούδασε και στη Νάπολη. Μετά την επιστροφή του στην Κέρκυρα ίδρυσε μαζί με τον δάσκαλό του Μάντζαρο τη Φιλαρμονική Εταιρεία Κερκύρας, στην οποία δίδαξε θεωρία της μουσικής και εκκλησιαστική μουσική. Ο Σπυρίδων Ξύνδας συνέθεσε καντάδες, όπερες σε ιταλικά και ελληνικά λιμπρέτα, πλήθος έργων για κιθάρα και ασχολήθηκε ιδιαιτέρως με τη φωνητική μουσική.
7. Ο μουσικός και συνθέτης Μανώλης Καλομοίρης (1883-1962) ίδρυσε την Εθνική Μουσική Σχολή της Ελλάδας. Το μουσικό του έργο συνδέθηκε με την ελληνική παράδοση και το δημοτικό τραγούδι. Σπούδασε πιάνο και ανώτερα θεωρητικά στη Βιέννη και εκεί ήρθε σε επαφή με τη γερμανική μουσική και κυρίως με έργα του Βάγκνερ, τα οποία τον επηρέασαν αρκετά. Εκτός του συνθετικού του έργου συνέγραψε παιδαγωγικά βιβλία για τη θεωρία της μουσικής.
8. Ο Δημήτριος Ρόδιος (1862-1957), αρχικά ασχολήθηκε με τη δικηγορία. Με την αποπεράτωση των σπουδών του στη Νομική Σχολή εργάστηκε ένα μικρό χρονικό διάστημα ως δικηγόρος, αλλά εγκατέλειψε το επάγγελμα αυτό για να ασχοληθεί με τη μουσική, την οποία αγάπησε από μικρό παιδί. Υπήρξε μαθητής του Αλέξανδρου Κατακουζηνού στο Ωδείο Αθηνών, όπου μελετούσε φωνητική και βιολί. Γράφει πολλά τραγούδια και χορωδίες και εκδίδει και δύο τόμους σχολικών τραγουδιών
9. Ο Διονύσιος Λαυράγκας (1860/1864-1941) θεωρείται ο θεμελιωτής του «Ελληνικού μελοδράματος» και ανήκει στην λεγόμενη Επτανησιακή μουσική σχολή. Έλαβε τη μουσική του παιδεία αρχικά στην γενέτειρά του την Κεφαλλονιά και ύστερα συνέχισε τις σπουδές του στην Ιταλία και στη Γαλλία. Μαζί με τον Λουδοβίκο Σπινέλη δημιούργησαν τον μουσικό θίασο «Ελληνικό Μελόδραμα» πραγματοποιώντας περιοδείες σε διάφορα μέρη της Ελλάδας και της διασποράς (Κωνσταντινούπολη, Σμύρνη, Αλεξάνδρεια, Οδησσό, κ.α.). Ασχολήθηκε με τη σύνθεση συμφωνικής μουσικής, μελοδραμάτων, τραγουδιών και καντάδων. Στο συνθετικό του έργο περιλαμβάνονται, επίσης, έργα για βιολί και πιάνο, έργα καθολικής λειτουργίας και άσματα της Θείας Λειτουργίας.

Παραπομπές

1. «ΤΜΗΜΑ ΦΙΛΟΛΟΓΙΑΣ Πρόγραμμα Μεταπτυχιακών Σπουδών «Σύγχρονες προσεγγίσεις στη γλώσσα και τα κείμενα» Ειδίκευση Νεοελληνικών Σπουδών». docplayer.gr. Ανακτήθηκε στις 8 Ιανουαρίου 2017.
2. «"Ποικίλη Στοά", Ετήσιον Ημερολόγιον, Ιωάννου Α. Αρσένη, 1881-1914 (ΕΛΙΑ) | Βιβλιοθήκη, Πανεπιστήμιο Κύπρου». library.ucy.ac.cy. Ανακτήθηκε στις 7 Ιανουαρίου 2017.
3. «Ποικίλη Στοά». kosmopolis.lis.upatras.gr. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 2 Ιουλίου 2017. Ανακτήθηκε στις 8 Ιανουαρίου 2017.