Νομικός θετικισμός

Ο νομικός θετικισμός είναι ρεύμα της θεωρίας του δικαίου, που βασίζεται στη θέση ότι δεν υπάρχει αναγκαία σύνδεση-συσχέτιση του δικαίου με την ηθική (θέση του χωρισμού).

Ο όρος θετικό δίκαιο σημαίνει την ισχύουσα, ρητά διατυπωμένη και υποχρεωτικής εφαρμογής νομοθεσία σε ορισμένο τόπο και χρόνο. Τούτο είναι κατά μία έννοια σε αντιπαράθεση με την έννοια του φυσικού δικαίου που υποδηλώνει την ύπαρξη ενός πανανθρώπινου νομικού συστήματος το οποίο προσεγγίζει τα ιδανικά της δικαιοσύνης, δημοκρατίας κ.ο.κ. Ο νομικός θετικισμός υποστηρίζει ότι η εγκυρότητα ή "νομιμοποίηση" της ισχύουσας νομοθεσίας δεν πηγάζει από την ηθική της ορθότητα ή τη λογική της αναγκαιότητα, αλλά το δίκαιο είναι ένα κοινωνικό κατασκεύασμα και αντιστοιχεί στις τοπικές κοινωνικές συνθήκες της εποχής.

Ιστορία

Ο νομικός θετικισμός συνδέεται έντονα με την αναγέννηση και την απόρριψη των σκοταδιστικών αντιλήψεων του μεσαίωνα, κυρίως κατά τον 17ο μέχρι 19ο αιώνα. Οι πρώτες θετικιστικές θεωρίες, όπως αυτές του Ρουσσώ, του Χομπς και του Λοκ, βασίζονται στις ιδέες του φυσικού δικαίου, αλλά συνάμα προσπαθούν να αναδείξουν πως ο νόμος που υπακούεται από την κοινωνία είναι αυτός που δημιουργείται μέσω της νομοθετικής εξουσίας.

Οι πρώτες πρακτικές εφαρμογές των ιδεών του νομικού θετικισμού είναι εμφανείς στα έργα των Γάλλων νομικών Ντομμά και Ποτιέ, οι οποίοι κατά το 17ο και 18ο αιώνα προσπάθησαν να κωδικοποιήσουν το γαλλικό δίκαιο με το να καταγράψουν τις αρχές του δικαίου με έναν τρόπο που θα επέτρεπε την καθαρή ερμηνεία του.

Το 19ο αιώνα οι Άγγλοι νομικοί Τζέρεμυ Μπένθαμ και ο μαθητής του Τζων Όστιν επεκτείνουν τη θεωρία, η οποία υποστηρίζει πως ο νόμος πηγάζει από την εξουσία της κυρίαρχης αρχής, δηλαδή του νομοθέτη ή του βασιλιά.

Σήμερα ο νομικός θετικισμός θεωρείται ως η αντίθεση του φυσικού δικαίου. Παρόλα αυτά, οι πρώτοι αντιπρόσωποι του θετικισμού δεν απέρριψαν την ιδέα της θείας δίκης, αλλά ξεχώρισαν το νόμο του Θεού, που κυβερνά την ηθική, από τον ανθρώπινο νόμο, που κυβερνά τη κοινωνία. Κατά τους θετικιστές το δίκαιο, η ερμηνεία του και η δικαστική εξουσία έχουν δικαιοδοσία μόνο όσον αφορά τη κοινωνική και όχι την ηθική συμπεριφορά του ατόμου.

Κορυφαίοι εκπρόσωποι του νομικού θετικισμού στον 20ο αιώνα θεωρούνται οι Χανς Κέλσεν (Καθαρή θεωρία του δικαίου) και Χέρμπερτ Χαρτ (Η έννοια του δικαίου). Σε αντίθεση με τη θεωρία φυσικού δικαίου, η οποία τείνει να συνδέει τα ερωτήματα τι είναι ο νόμος και τι πρέπει να είναι ο νόμος, ο θετικισμός διαχωρίζει αυτά τα δύο. Σχετικοί είναι επίσης οι όροι αναλυτική θεωρία δικαίου, η θεωρία που προσπαθεί να προσδιορίσει τι είναι το δίκαιο, ιδιαίτερα μάλιστα με χρήση των εργαλείων της σύγχρονης αναλυτικής φιλοσοφίας, και κανονιστική θεωρία δικαίου, η πολιτική και ηθική φιλοσοφία σχετικά με το τι πρέπει να είναι το δίκαιο.

Ο νομικός θετικισμός σε καμία περίπτωση δεν τείνει να υπερασπίζεται την εγκυρότητα ηθικά αμφισβητούμενων ή "άδικων" νομοθετημάτων. Απλά τονίζει την καταρχήν διακριτότητα δικαίου και ηθικής. Αποφεύγει εντελώς να διατυπώσει ηθικές κρίσεις, είτε θετικές είτε αρνητικές, είτε προς την υπεράσπιση, είτε προς την αμφισβήτηση της εγκυρότητας του νομικού συστήματος γενικά ή των δικαστικών αποφάσεων πιο συγκεκριμένα. Αξιολογικές κρίσεις δεν μπορούν να χρησιμοποιούνται από δικαστές και δικηγόρους για την ερμηνεία του νόμου, ούτε καν ακόμη για τη πιθανή διόρθωση των ατελειών του νόμου. Εκτός πιθανόν από αυτές που προβλέπονται στο ίδιο το ισχύον δίκαιο, όπως π.χ. η αναφορά στα "χρηστά ήθη" στον ελληνικό αστικό κώδικα.

Συμπερασματικά ο νομικός θετικισμός διατυπώνει απλά ότι η ορθή περιγραφή του δικαίου είναι πολύ σημαντική και πρέπει να απομονωθεί από ηθικές κρίσεις. Με πιο ακριβείς όρους της θεωρίας του δικαίου, είναι μία περιγραφή τουλάχιστον ουδέτερη ηθικά, εφικτή και χρήσιμη. Ο νομικός θετικισμός βασίζεται στην πεποίθηση ότι το ερώτημα τι είναι το δίκαιο πρέπει να διαχωρίζεται από το τι θα πρέπει να είναι το δίκαιο. Ο νομικός θετικισμός αναζητά με βάση το δίκαιο το θεμέλιο της κοινωνίας.