Μονή Αγίου Διονυσίου εν Ολύμπω

Η Ιερά Πατριαρχική και Σταυροπηγιακή Μονή του Αγίου Διονυσίου του εν Ολύμπω είναι η σημαντικότερη Μονή στον νομό Πιερίας. Βρίσκεται στον Όλυμπο, σε υψόμετρο 900 μ. σε θέση φύσει οχυρή ανάμεσα σε δύο ρέματα και απέχει 18 χιλιόμετρα από το Λιτόχωρο.

Μονή Αγίου Διονυσίου εν Ολύμπω
Είδος	μοναστήρι και οικισμός
Γεωγραφικές συντεταγμένες
Θρήσκευμα	Ελληνική Ορθόδοξη Εκκλησία
Θρησκευτική υπαγωγή	Ιερά Μητρόπολις Κίτρους, Κατερίνης και Πλαταμώνος
Διοικητική υπαγωγή	Δήμος Δίου - Ολύμπου, Νομός Πιερίας, Μακεδονία και Κοινότητα Λιτοχώρου
Χώρα	Ελλάδα
Έναρξη κατασκευής	1542
Δημιουργός	Άγιος Διονύσιος ο εν Ολύμπω
Ιστότοπος
http://imado.gr/monastery/
Πολυμέσα
δεδομένα (π)

Η Παλαιά Μονή ιδρύθηκε το 16ο αιώνα από τον Άγιο Διονύσιο εν Ολύμπω και στα χρόνια της Τουρκοκρατίας σημείωσε οικονομική και πνευματική ακμή. Μετά το 1821 καταλήφθηκε από τον τουρκικό στρατό, πυρπολήθηκε και λεηλατήθηκε. Το 1943 ανατινάχθηκε από την Γερμανική Βέρμαχτ. Έκτοτε μεταφέρθηκε στο Μετόχι της, κοντά στο Λιτόχωρο. Μέχρι το 1928 το Μοναστήρι ήταν Σταυροπηγιακό, Πατριαρχικό υπό την δικαιοδοσία του Οικουμενικού θρόνου. Το 1928^[1] υπήχθη στις Νέες Χώρες.

Σήμερα αναπτύσσει πνευματική και φιλανθρωπική δραστηριότητα, με ολοήμερες εξομολογήσεις και πνευματικές διδαχές κάθε Κυριακή πρωί μετά το τέλος της Θείας Λειτουργίας, όπως επίσης διαλόγους, συνέδρια και ολονύκτιες αγρυπνίες.^[2] Πανηγυρίζει στις 23 Ιανουαρίου, που είναι και η ημέρα μνήμης του Αγίου Διονυσίου. Επίσης, στις 14 Σεπτεμβρίου τελείται η τοπική εορτή του Σταυρού, στην Παλαιά Μονή του Αγίου Διονυσίου.

Ιστορικά στοιχεία

Ίδρυση

Το μοναστήρι ιδρύθηκε από τον Άγιο Διονύσιο εν Ολύμπω γύρω στο 1542, επί Πατριάρχη Ιερεμία του Β' (1522-1546) και όταν ήταν Σουλτάνος ο Σουλεϊμάν Α' (1520-1566). Ο Άγιος, επιστρέφοντας από το Πήλιο, έλαβε από τον Τούρκο Αγά της περιοχής την άδεια να κτίσει ελεύθερα μοναστήρι και μάλιστα του δόθηκε και η κυριότητα της περιοχής.

Ο Διονύσιος εν Ολύμπω έχτισε κελιά, παρεκκλήσια και μύλους ενώ φρόντισε για τον εμπλουτισμό του μοναστηριού με κειμήλια, λείψανα αγίων, εικόνες (ήταν ο ίδιος αγιογράφος), με βιβλιοθήκη πατερικών κειμένων και έγραψε κανονισμούς για την ομαλή λειτουργία της Μονής. Σύντομα τον ακολούθησαν στο Μοναστήρι πολλοί μοναχοί, καθώς η φήμη του Αγίου εξαπλώθηκε με τα θαύματά του και τη λιτή χριστιανική ζωή του. Έπειτα από 35 χρόνια σχεδόν από την ίδρυση της Μονής, έχουμε γραπτή μαρτυρία για την ακτινοβολία που εξέπεμπε σε επιστολή του Θεοδόσιου Ζυγομαλά προς το Στέφανο Γκέρλαχ, καταδεικνύοντας^[3] τον εντυπωσιακά μεγάλο αριθμό μοναχών που υπήρχαν στη μονή σε τόσο μικρό χρονικό διάστημα από την ίδρυσή της.

Ο Άγιος Διονύσιος επιδόθηκε σε τριπλή εργασία μέχρι τον θάνατό του. Έκανε περιοδείες στην ευρύτερη περιοχή του Ολύμπου, διδάσκοντας και εξομολογώντας αλλά και στήριζε τον υπόδουλο ελληνισμό, ενθαρρύνοντας την απελευθέρωση από τον τουρκικό ζυγό. Ο βιογράφος του Δαμασκηνός Ρεντίνης αναφέρει ^[4] χαρακτηριστικά ότι ο Άγιος εργαζόταν για όλα αυτά.

Ο Όσιος απεβίωσε εκεί στις 23 Ιανουαρίου του 1541.^[5] Τάφηκε στο αριστερό παρεκκλήσι του Καθολικού της Μονής, όπου σώζεται ο τάφος του μέχρι και σήμερα. Αποτελεί πόλο έλξης για χιλιάδες προσκυνητές κάθε χρόνο.

Διεθνής ακτινοβολία

Μετά την αποδημία εις Κύριον του Διονυσίου, η φήμη του Μοναστηριού ξεπέρασε τα όρια της Θεσσαλίας και Μακεδονίας και έφτασε μέχρι και τη Ρωσία. Αυτό φαίνεται από σωζόμενη στη Μονή επιστολή των Αυτοκρατόρων της Ρωσίας με χρονολογία 13 Ιουνίου 1692, με την οποία επιτρέπεται στους Μοναχούς του Ολύμπου να περιφέρουν την κάρα του Αγίου Διονυσίου στη Ρωσία. Επίσης, αξίζει να σημειωθεί ότι πολλά μοναστήρια και ναοί στη Βόρεια Ήπειρο κοσμούνται με αγιογραφίες, έργα των αγιογράφων-μοναχών του Ολύμπου. Μερικά αφιερώματα στο σκευοφυλάκιο της Μονής φέρουν ρουμανικές επιγραφές, που δείχνει ότι και στην τότε Μολδοβλαχία είχε απλωθεί η φήμη της Μονής.

Καταστροφές και λεηλασίες

Το μοναστήρι δέχθηκε την οργή των Τουρκαλβανών του Αλή Πασά αλλά και των Τούρκων και Γερμανών αργότερα. Οι πολλές πυργκαγιές και καταστροφές που υπέστη η μονή έχουν καταστήσει άγνωστη την ιστορία της το 17ο και 18ο αιώνα.

Το 1790-91 κάηκε από πυρκαγιά, όπως αναφέρεται στην αλληλογραφία των πατέρων της Μονής με τον επίσκοπο Καμπανίας Θεόφιλο, αδελφό διατελέσαντα της Μονής του 'Ολύμπου και καυχώμενον δια τον τίτλο του " Ώλυμπίτου". Την περίοδο της Επανάστασης του 1821 η Μονή πυρπολήθηκε από τους Τούρκους, όπως μνημονεύει ο Μητροπολίτης Θεσσαλονίκης Γεννάδιος^[6]. Από τις πυρκαγιές αυτές καταστράφηκε το μεγαλύτερο μέρος της βιβλιοθήκης, των κειμηλίων και των υπαρχόντων στη Μονή. Πολλά από αυτά τα έκαψαν οι ίδιοι οι μοναχοί από το φόβο τους το 1878 κατά την Επανάσταση του Ολύμπου.

Το μοναστήρι από πολύ παλιά αποτέλεσε κέντρο όλων των κλεφτών και αρματολών του Ολύμπου, αλλά και την έδρα των επαναστατικών κυβερνήσεων, κατά το 1821, 1828 και 1878. Κατά την εξέγερση του 1878, στη μονή κατέφυγαν τα γυναικόπαιδα από το Λιτόχωρο και μεγάλη ήταν η βοήθειά της στον αγώνα για την Απελευθέρωση, στον Ελληνοτουρκικό Πόλεμο (1897) και επίσης κατά το Μακεδονικό Αγώνα.

Στη Μονή διεξήχθη στις 15 Ιουνίου 1936 και το Πρώτο Πανελλήνιο Ορειβατικό Συνέδριο, με επίσημο προσκεκλημένο τον επίτιμο πρόεδρο του Ελληνικού Ορειβατικού Συνδέσμου, Διάδοχο Παύλο.^[7]

Στα χρόνια της Ναζιστικής κατοχής, το μοναστήρι δέχθηκε το τελευταίο πλήγμα με τον βομβαρδισμό του από τους Γερμανούς και την ανατίναξη των κτηρίων του (διασώθηκε μόνο το ηγουμενείο), επειδή σε αυτά είχαν καταφύγει αντάρτες. Έπειτα μεταφέρθηκε στο Μετόχι ή Σκάλα, που υπάρχει από το 18ο αιώνα, κοντά στο Λιτόχωρο. Το εν λόγω Μετόχι αναφέρεται σε σιγγίλιο του Οικουμενικού Πατριαρχείου το 1753^[8].

Το Μοναστήρι σήμερα

40.1179°N 22.4841°E / 40.1179; 22.4841

Σήμερα το Μοναστήρι λειτουργεί ως ανδρώα κοινοβιακή Μονή με καθηγούμενο τον Αρχιμανδρίτη Μάξιμο Κυρίτση και με 24 μοναχούς^[9]. Στην αδελφότητα ανήκει ο Αρχιμανδρίτης Μακάριος Παπαμιχαήλ, επικεφαλής και ιδρυτής του οργανισμού "Μεταμόρφωση", που βοηθά τοξικομανείς και ανθρώπους με κάθε είδους προβλήματα να απεξαρτηθούν, να ανοικοδομήσουν την ζωή τους και να βρουν τον δρόμο του Θεού.

Μέσα στο μοναστήρι, σε πρόσφατα ανακαινισμένο κτήριο του 1860 λειτουργεί και το νέο σκευοφυλάκιο (Εκκλησιαστικό Βυζαντινό Μουσείο), το οποίο εγκαινιάστηκε από τον Οικουμενικό Πατριάρχη Βαρθολομαίο, στις 29 Μαΐου 1999. Σε αυτό φυλάσσονται εκκλησιαστικά κειμήλια μεγάλης καλλιτεχνικής και ιστορικής αξίας. Ενδεικτικά αναφέρονται εικόνες του 15ου-19ου αιώνα, πατριαρχικά σιγγίλια, κεντητά άμφια, πατριαρχικοί σταυροί, τμήμα Τιμίου Ξύλου, άγια λείψανα και παλαιά χειρόγραφα. Από αυτά γνωρίζουμε σήμερα πολλά στοιχεία για την Ιστορία της Μονής.

Η Μονή προσπαθεί και ακολουθεί σχεδόν κατά γράμμα το αγιορείτικο τυπικό και οι γυναίκες εκκλησιάζονται στο εξωτερικό καθολικό της Μονής (γιατί η Μονή διατηρεί το άβατο).^[10].

Κοντά στη σημερινή θέση της Μονής Αγίου Διονυσίου βρίσκεται η τοποθεσία Μύλοι, που έλαβε την ονομασία της από το νερόμυλο, ο οποίος είναι ακόμα σε λειτουργία και έχει διαμορφωθεί σε χώρο αναψυχής.

Σημειώσεις και παραπομπές

1. Έκδοσις του Πατριαρχικού τόμου για τις Νέες Χώρες
2. «Ορθόδοξος Χριστιανική Γωνιά - Ιερά μονή Αγ. Διονυσίου του εν Ολύμπω». Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 4 Μαρτίου 2016. Ανακτήθηκε στις 27 Ιανουαρίου 2008.
3. Επάνω δε εν Μακεδονίοις εστίν όρος Όλυμπος λεγομένου, εν των δύο Ολύμπων (ο άλλος είναι ο Όλυμπος της Βιθυνίας), έχον μοναστήριον Αγίας Τριάδος με 200 μοναχούς.
4. "Ταύτα γινώσκοντας ο μακάριος, έμερίζετο εις τρία: α) εις την ησυχία (διότι πάντοτε αναχωρούσε εις τα ερημικά σπήλαια και επεδίδετο εις την αγαπημένην του προσευχήν, β) εις την αύξησιν του Μοναστηρίου, και γ) εις την των Χριστιανών ωφελείαν"
5. Γλαβίνας, Απόστολος (1983). «Ανέκδοτος βίος του Αγίου Διονυσίου ιδρυτή της Ιεράς Μονής Αγίας Τριάδος Ολύμπου». Γρηγόριος Παλαμάς τ. 66.
6. "ως λέγουσιν οι πατέρες, κατελήφθη αύτη μετά τριήμερον μάχη υπό Τούρκικων ή Αλβανικών στιφών υπό την αρχηγία του Βελή Πασά, υιού του τυράννου των Ιωαννίνων Αλή Πασά, ότινα και λεηλάτησαν αυτήν... και πυρπόλησαν αυτήν. Εκ της πυρπολήσεως ταύτης κατεστράφη μέρος της Μονής, όπερ παραμένει μέχρι σήμερον ανοικοδόμητο... Ο τότε Ηγούμενος της Μονής Μεθόδιος Παλιούρας μετά δώδεκα πατέρων αυτής ωδηγήθησαν εις Λάρισαν ένθα και άπηγχονήσθησαν. Συνεπεία των ανωτέρω γεγονότων η Μονή επί τριετία έμεινε έρημος, κατά δε το 1836 άνεκαινίσθη δυνάμει Σουλτανικού φιρμανιού... κατά δε το..... εκάη εξ απροσεξίας η νότια πλευρά της Μονής, ανακαινισθείσα το ίδιον έτος ηγουμενεύοντος του μακαρίτου Δαμιανού..."
7. Σωτήριος Δ. Μασταγκάς, "Χρονικά Λιτοχώρου", τόμος Α΄, Λιτόχωρο 2009, σελ. 18. (pdf)
8. "όμου δέ καί τό μετόχιον αύτης, τό κάτωθι του μοναστηρίου κείμενον καί επονομαζόμενον Σκάλα και η εκκλησία της Αγίας Παρασκευής και τα κελιά πάντα των καλογραιών..."
9. Εγκόλπιον Ημερολόγιον, εκδ. 2007, Μητρόπολη Κίτρους, Κατερίνης και Πλαταμώνος
10. «1999_ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΣ-ΣΤΟ ΠΑΝΗΓΥΡΙ ΤΗΣ Ι. ΜΟΝΗΣ ΑΓΙΟΥ ΔΙΟΝΥΣΙΟΥ ΤΟΥ ΕΝ ΟΛΥΜΠΩ». Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 30 Μαρτίου 2008. Ανακτήθηκε στις 27 Ιανουαρίου 2008.

Πηγές

• P. Uspenskij, Putesestvie v Meteorskie i Osoolympiskie monasteri Hessalii Bb 1859, St. Peterburg 1896.
• Γενναδίου Μητροπολίτη Θεσσαλονίκης, "Η ιερά πατριαρχική και σταυροπηγιακή μονή του Αγίου Διονυσίου του εν Ολύμπω" Γρηγόριος Παλαμάς, 1 (1917) σ. 515-528, 545-560 & 593-604.
• Εγκόλπιο Ημερολόγιο, εκδ. Ιεράς Μητροπόλεως Κίτρους, Κατερίνης και Πλαταμώνος, 2007.
• Κ. Μ. Παπαδάκη, Η ιερά σταυροπηγιακή μονή της Αγ. Τριάδος (Αγίου Διονυσίου Ολύμπου) ιστορική προσέγγιση, Ρέθυμνο 1999. https://elocus.lib.uoc.gr/dlib/a/a/e/metadata-dlib-1403854615-562881-5704.tkl%5Bνεκρός+σύνδεσμος%5D
• Τουριστικός Οδηγός, Δυτική-Κεντρική Μακεδονία, εκδ. Explorer, 2003.

Εξωτερικοί σύνδεσμοι

• Ιστορικό της Μονής.
• Ιερά Πατριαρχική και Σταυροπηγιακή μονή Αγ. Διονυσίου του εν Ολύμπω
• http://elocus.lib.uoc.gr//dlib/a/a/e/metadata-dlib-1403854615-562881-5704.tkl
• http://elocus.lib.uoc.gr//dlib/a/a/e/metadata-dlib-1403854615-562881-5704.tkl