Μητροπολιτικό προάστιο

Μητροπολιτικό προάστιο (αγγλικά: edge city) είναι ένας όρος που απευθύνεται στην πρόσφατη συγκέντρωση επιχειρήσεων, εμπορικών κέντρων και κέντρων διασκέδασης σε μια περιοχή πέρα από το παραδοσιακό αστικό κέντρο και η οποία μέχρι πρότινος κάλυπτε κυρίως οικιστικές ανάγκες ή ήταν ημιαγροτική περιοχή. Ο όρος edge city πρωτοχρησιμοποιήθηκε στο μυθιστόρημα του Tom Wolfe το 1968 "The Eclectric Kool-Aid Acid Test" και αργότερα στο διάσημο βιβλίο του 1991 "Edge City: Life on the New Frontier" από τον Joel Garreau, ο οποίος εδραίωσε την παρούσα έννοια ενόσω εργαζόταν ως δημοσιογράφος για την Ουάσινγκτον Ποστ. Ο Garreau υποστηρίζει ότι το μητροπολιτικό προάστιο έχει γίνει η συνήθης μορφή αστικής ανάπτυξης παγκοσμίως, αντιπροσωπεύοντας την αστική μορφή ανάπτυξης του 20ου αιώνα, σε αντίθεση με εκείνη του αστικού κέντρου του 19ου αιώνα. Άλλοι όροι που αναφέρονται σε αυτές τις περιοχές είναι suburban activity megacenters (υπερτοπικά κέντρα προαστιακών δραστηριοτήτων) και suburban business districts (προάστιες επιχειρηματικές περιοχές).

Ορισμός

Canary Wharf, Αγγλία.

Για τα δεδομένα της Αμερικής, ο Garreau έθεσε τέσσερις κανόνες για το χαρακτηρισμό μιας περιοχής ως μητροπολιτικό προάστιο:

• Πρέπει να έχει έκταση μεγαλύτερη από 465.000 μ² που να προορίζεται για στέγαση επιχειρηματικών δραστηριοτήτων. Αυτό το μέγεθος μπορεί να δεχθεί μεταξύ 20.000 και 50.000 εργαζομένους, όπως και ορισμένα παραδοσιακά αστικά κέντρα.
• Πρέπει να διαθέτει περισσότερα από 56.000 μ² γης που να προορίζεται για εμπορική χρήση, στο μέγεθος ενός μεσαίου εμπορικού κέντρου. Αυτό εξασφαλίζει ότι η προάστια μητρόπολη αποτελεί και έδρα αναψυχής και εμπορίου, πέρα από χώρο εργασίας.
• Θα πρέπει να χαρακτηρίζεται από περισσότερες δουλειές από υπνοδωμάτια (βλέπε κοινότητα της κρεβατοκάμαρας και προάστιο).
• Θα πρέπει να έχει μια ανεπτυγμένη έδρα.
• Θα πρέπει να μην ήταν εύκολο να αποκληθεί "πόλη" 30 χρόνια παλιότερα.

Τα περισσότερα μητροπολιτικά προάστια αναπτύσσονται δίπλα ή σε κοντινή απόσταση από υπάρχοντες ή σχεδιαζόμενους κόμβους αυτοκινητοδρόμων και είναι πολύ πιθανό να αναπτυχθούν κοντά σε μεγάλα αεροδρόμια. Σπάνια δέχονται βαριά βιομηχανία στα όριά τους. Σε ορισμένες περιπτώσεις δεν αναγνωρίζονται ως διακριτές διοικητικές οντότητες αλλά διοικούνται ως τμήμα μιας ευρύτερης νομαρχίας ή επαρχίας (αυτό το σχήμα συναντάται περισσότερο στις ανατολικές επαρχίες απ´ότι στις κεντροδυτικές, τις νότιες ή τις δυτικές). Υπάρχουν πολυάριθμα τέτοια κέντρα, σχεδόν 200 στις ΗΠΑ, σε σύγκριση με 45 αστικά κέντρα συγκρίσιμου μεγέθους και καταλαμβάνουν μια εύλογη έκταση καθώς υπάρχει χρήση του ΙΧ.

Συγκρότημα στην πόλη του Kansas.

Χωροταξικά, τα προάστια κέντρα συνήθως συνίστανται σε μεσαίου ύψους πύργους (σε ορισμένες περιπτώσεις και ουρανοξύστες), περιβαλλόμενους από μεγάλης έκτασης χώρους στάθμευσης και περιποιημένο γρασίδι, σχέδια που θυμίζουν τα έργα του Le Corbusier. Αντί για το παραδοσιακό ρυμοτομικό πλέγμα, το οδικό τους δίκτυο είναι ιεραρχημένο, αποτελούμενο από ελικοειδείς λεωφόρους με λωρίδα πρασίνου (συχνά με έλλειψη πεζοδρομίου), καταλήγοντας σε δρόμους ταχείας κυκλοφορίας ή κόμβους αυτοκινητοδρόμων. Ωστόσο, τα μητροπολιτικά προάστια παρουσιάζουν παραπλήσια πυκνότητα δόμησης με τα μικρά αστικά κέντρα που συναντώνται σε περιοχές όπως το Νιούαρκ και στην Πασαντίνα' όντως, ο Garreau γράφει πως η ανάπτυξη στις edge cities αποδεικνύει πως η πυκνή δόμηση επέστρεψε.

Ιστορικά Στοιχεία

Το μητροπολιτικό προάστιο, έτσι όπως το περιγράφει ο Garreau, δε νοείται χωρίς τη χρήση του ΙΧ. Μέχρι να υιοθετηθεί ευρέως η χρήση των ΙΧ στην Αμερική το 1950, μετά από τέσσερις δεκαετίες γρήγορης ή σταθερής διείσδυσης, δεν ήταν εφικτό να αναγνωρισθεί αυτή η μορφή αστικού κέντρου. Σε αντίθεση με σχεδόν κάθε αμερικανική κεντρική επιχειρηματική ζώνη ή μικρότερο αστικό κέντρο όπου οι μετακινήσεις γίνονται κυρίως με τα μέσα σταθερής τροχιάς και στο τραμ έχει προβλεφθεί ένα "γραμμωτό" ρυμοτομικό σχέδιο με σχετικά στενές οδούς, στα μητροπολιτικά προάστια υπάρχει μια ιεραρχημένη οδική διάταξη γύρω από ένα δίκτυο εχθρικών προς τους πεζούς δρόμων ταχείας προσπέλασης.

Το New Center στο Ντητρόιτ.

Πιθανώς, το πρώτο μητροπολιτικό προάστιο ήταν το Νέο Κέντρο του Ντιτρόιτ που αναπτύχθηκε το 1920. Οικοδομημένο σε απόσταση 5 χιλιομέτρων βόρεια από το κέντρο της πόλης (αλλά ακόμη μέσα στα όρια της μητρόπολης όταν αναπτύχθηκε), το Νέο Κέντρο αποτέλεσε μια απόπειρα μετακίνησης της έδρας του Ντιτρόιτ. Μαζί με το τμήμα Miracle Mile της Wilshire Boulevard στο Λος Άντζελες, θεωρούνται από τα πρώτα αστικά κέντρα εντεταμένης χρήσης των ΙΧ, αν και οικοδομημένα από τελείως διαφορετική σκοπιά (το Νέο Κέντρο προοριζόταν για επιχειρηματικό πάρκο και το Miracle Mile για πάρκο λιανικής). Το κλασικό παράδειγμα του Garreau για το μητροπολιτικό προάστιο είναι ένα κέντρο πληροφοριών και τεχνολογίας, το Tysons Corner στη Βιρτζίνια (Virginia), δυτικά της Ουάσιγκτον DC. Μετά τη λήξη του 2ου παγκοσμίου πολέμου συνίστατο σε γυμνές εκτάσεις σταυροδρομιών, όμως τώρα φιλοξενεί περισσότερες επιχειρήσεις και από το κέντρο της Ατλάντα, στην Τζόρτζια (Georgia).

Τα προσχεδιασμένα μητροπολιτικά κέντρα που αναπτύσσονται γύρω από κόμβους αυτοκινητοδρόμων έχουν μια ιστορία σοβαρών κυκλοφοριακών προβλημάτων εάν η κατασκευή ενός από τους προγραμματιζόμενους αυτοκινητοδρόμους παγώσει. Συγκεκριμένα, στο Century City, μια πρωτοποριακή προάστια πόλη που οικοδομήθηκε σε έκταση των παλαιών εγκαταστάσεων της 20th Century Fox στο δυτικό Λος Άντζελες, προγραμματιζόταν να κατασκευαστεί με σύνδεση τόσο στο μητροπολιτικό σιδηρόδρομο ή σιδηρόδρομο της μιας γραμμής, όσο και στον Αυτοκινητόδρομο του Beverly Hills. Καμία από τις δύο συνδέσεις δεν επετεύχθη, με αποτέλεσμα να υποφέρει η πόλη από κυκλοφοριακή συμφόρηση στους τοπικούς δρόμους που συνέδεαν την περιοχή με τους αυτοκινητοδρόμους του Σαν Ντιέγκο (I-405) και της Santa Monica (I-10), απόστασης έκαστος 3 χιλιομέτρων. Πρόσφατο κάλεσμα του δημάρχου του Λος Άντζελες Antonio Villaraigosa για κατασκευή μιας Wilshire Boulevard και επέκτασης της μοβ γραμμής του μετρό οδήγησε πολλούς συγκοινωνιολόγους, κατοίκους και γείτονες να πιέσουν για τη νότια διάνοιξη της επέκτασης που θα περνούσε από το νότιο άκρο της πόλης.

Το μέλλον των μητροπολιτικών προαστίων

Σύμφωνα με εκθέσεις της Fannie Mae και της Lang and Lefurgy (2003), τα μητροπολιτικά προάστια τείνουν περισσότερο να μείνουν ως ένα φαινόμενο του 20ου αιώνα, λόγω των φυσικών τους περιορισμών. Οι κάτοικοι των αραιοδομημένων τμημάτων πέριξ του κέντρου τείνουν να αντιτίθενται στις περαιτέρω επέκταση (όπως στην περίπτωση του Tyson Corner και της Century City), επειδή όμως το εσωτερικό οδικό δίκτυο είναι πλέον περιορισμένο σε χωρητικότητα, η αύξηση της πυκνότητας είναι πολύ πιο δύσκολη απ' ότι στο ρυμοτομικό σχέδιο του πλέγματος που χαρακτηρίζει τα παραδοσιακά επιχειρηματικά κέντρα και τα μικρότερα αστικά κέντρα. Ως αποτέλεσμα, η κατασκευή μεσαίας και μεγάλης πυκνότητας οικοδομών στα μητροπολιτικά προάστια μπορεί να χαρακτηρισθεί από δύσκολη έως αδύνατη. Λόγω του γεγονότος ότι τα περισσότερα έχουν στηριχθεί στη χρήση των ΙΧ, η μαζική συγκοινωνία συχνά δεν μπορεί να τα εξυπηρετήσει και τόσο αποτελεσματικά. Η πρόσβαση των πεζών προς και μέσα στην πόλη είναι δύσκολη ή και ανέφικτη, ακόμα και αν οι κατοικίες βρίσκονται σε κοντινή απόσταση. Οι συγγραφείς καταλήγουν στο ότι η αναγέννηση των μητροπολιτικών κέντρων μπορεί να είναι το "μεγάλο σχέδιο αστικής ανανέωσης του 21ου αιώνα". Ένα παράδειγμα αυτού φαίνεται στη Γαλλία, όπου, σε αντίθεση με την κατάσταση που επικρατεί στις πόλεις των ΗΠΑ, το κέντρο είναι πολύ πιο εύρωστο και πολλά προάστια απαρτίζονται από φτωχογειτονιές.

Το Μαρούσι έχει εξελιχθεί σε μητροπολιτική έδρα του βορειοανατολικού λεκανοπεδίου της Αττικής, στεγάζοντας αμέτρητες επιχειρήσεις.

Παρά την εμπειρία από την αμερικανική πρακτική, σε αναπτυσσόμενες πόλεις όπως στην Κίνα, στην Ινδία και στα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα, το μητροπολιτικό προάστιο ανέρχεται ταχέως ως μια νέα ανακάλυψη, καθώς εκτοξεύεται η υιοθέτηση των ΙΧ και τα περίχωρα των πόλεων κατεδαφίζονται προς δόμηση. Τα περίχωρα της Μπανγκαλόρ (Βangalore)), για παράδειγμα, είναι υπερχειλισμένα από μεσαίου ύψους γυάλινους επιχειρηματικούς πύργους, τοποθετημένους ανάμεσα σε άφθονους κήπους και εκτεταμένα parking όπου πολλές διεθνείς επιχειρήσεις έχουν ανοίξει καταστήματα. Το Ντουμπάι επίσης αποτελεί ένα τέτοιο χαρακτηριστικό παράδειγμα. Ορισμένα εδραιωμένα ή αναπτυσσόμενα μητροπολιτικά προάστια στην Ελλάδα αποτελούν το Μαρούσι, η Γλυφάδα και η Παλλήνη στην Αττική και η Καλαμαριά στη Θεσσαλονίκη, ενώ το Περιστέρι αποκαλείται "πρωτεύουσα εντός της πρωτευούσης", εξυπηρετώντας τις υπερτοπικές ανάγκες της δυτικής Αθήνας.

Βιβλιογραφία

• Dunphy, Robert T., "Activity Centers" in Transportation Planning Handbook, John D. Edwards, editor, Institution of Transportation Engineers, 1999, p. 573.

• Lang, Robert and LeFurgy, Jennifer (2003). "Edgeless Cities: Examining the Noncentered Metropolis." Housing Policy Debate 14:3, pp 427–460.