Καισάριος Δαπόντες

Ο Κωνσταντίνος, μετέπειτα Καισάριος Δαπόντες (1713 ή 1714 – 4 Δεκεμβρίου 1784) ήταν ένας από τους σημαντικότερους Έλληνες στιχουργούς και χρονογράφους του 18ου αιώνα.^[1] Η πολυκύμαντη ζωή του Δαπόντε συνοδεύεται από ένα εκπληκτικά πληθωρικό, ποικίλο και ενδιαφέρον συγγραφικό έργο.^[2] Η ζωή του ήταν πολυτάραχη και το 1746 έπεσε στη δυσμένεια των Τούρκων, για να καταφύγει στην αυλή του Χάνη της Κριμαίας και το επόμενο έτος φυλακίστηκε στην Κωνσταντινούπολη για 20 μήνες, διάστημα που αφιέρωσε στη συγγραφή θρησκευτικών ύμνων, επιστολών και εκτενέστερων έμμετρων έργων, όπως ο Καθρέπτης γυναικών.^[3]

Καισάριος Δαπόντες
Καισάριος Δαπόντες
Γενικές πληροφορίες
Γέννηση	1714 Σκόπελος
Θάνατος	1784 Χερσόνησος του Άθω
Εκπαίδευση και γλώσσες
Ομιλούμενες γλώσσες	Ελληνικά
Πληροφορίες ασχολίας
Ιδιότητα	συγγραφέας ιστορικός
Σχετικά πολυμέσα
δεδομένα

Η ζωή του

Γεννήθηκε στη Σκόπελο, όπου και πήρε τη βασική μόρφωση. Το 1731 ταξίδεψε στην Κωνσταντινούπολη όπου έμεινε για λίγους μήνες, αργότερα ταξίδεψε στο Βουκουρέστι, όπου σπούδασε, και αργότερα στο Ιάσιο, όπου και εγκαταστάθηκε για τα επόμενα 4 χρόνια, εργαζόμενος ως γραμματέας του ηγεμόνα Κωνσταντίνου Μαυροκορδάτου. Μέχρι το 1743 υπηρετούσε ως γραμματικός β΄ τάξης τον ηγεμόνα. Εκείνη τη χρονιά παραιτήθηκε μετά την άρνηση του Μαυροκορδάτου να τον προβιβάσει σε γραμματικό α΄ τάξης. Την ίδια χρονιά διορίστηκε ως γραμματικός α΄ τάξης στην υπηρεσία του νέου ηγεμόνα της Μολδαβίας, Ιωάννη Μαυροκορδάτου και εγκαταστάθηκε ξανά στο Ιάσιο. Απέκτησε πλούτη και προβιβάστηκε στο αξίωμα του καμινάρη, αλλά το 1747 φυλακίστηκε για 20 μήνες περίπου, ίσως από δικές του ατασθαλίες ή μηχανορραφίες εχθρών του στην ηγεμονική αυλή. Μετά την αποφυλάκισή του πήγε στη Χάλκη και μέσα σε λίγο διάστημα (1749-1751) παντρεύτηκε, απέκτησε μια κόρη που πέθανε πρόωρα και αμέσως κατόπιν χήρεψε.

Χαρακτικό της Μονής Ξηροποτάμου του Αγίου Όρους 1894

Το 1753, απογοητευμένος από τα εγκόσμια αποφάσισε να ακολουθήσει τον μοναχικό βίο.^[4] Πήρε το όνομα Καισάριος και, αφού έζησε για τρία χρόνια στη νήσο Πιπέρι, απέναντι από τη Σκόπελο, και στη μονή Ευαγγελίστριας της Σκοπέλου, το 1757 ταξίδεψε στο Άγιο Όρος και προσεχώρησε στη Μονή Ξηροποτάμου.

Τα επόμενα χρόνια περιόδευσε σε περιοχές της Ελλάδας και στις Παραδουνάβιες Ηγεμονίες για να συγκεντρώσει χρήματα για τη Μονή. Επέστρεψε στο Άγιο Όρος το 1765 και έμεινε στις Μονές Ξηροποτάμου και Κουτλουμουσίου μέχρι το 1757, όταν επέστρεψε στην Μονή Ευαγγελίστριας στη Σκόπελο μέχρι το 1784. Εκείνη τη χρονιά επέστρεψε στη Μονή Ξηροποτάμου και λίγους μήνες μετά πέθανε. Χειρόγραφά του φυλάσσονται στη Βιβλιοθήκη της Μονής.

Η ζωή του εξιστορήθηκε από τον ίδιο στο έμμετρο αφήγημα Κήπος Χαρίτων που γράφτηκε το 1768 και απευθύνεται στον Αλέξανδρο Μαυροκορδάτο τον Φιραρή.

Το έργο του

Ο Δαπόντες ήταν πολυγράφος συγγραφέας. Τα έργα του αριθμούν πολλές χιλιάδες δεκαπεντασύλλαβους στίχους, με περιεχόμενο θρησκευτικό, χρονογραφικό, ή αυτοβιογραφικό και γενικά με ηθικοδιδακτικές προθέσεις. Η κριτική επισημαίνει στα έργα του, πέρα από τεχνικά μειονεκτήματα όπως οι πλατειασμοί και η προχειρότητα, θετικά στοιχεία όπως το χιούμορ, η θυμοσοφική διάθεση, η παρατηρητικότητα και οι κάποιες οξυδερκείς παρατηρήσεις.^[5] Τύπωσε ο ίδιος αρκετά βιβλία του αλλά άλλα έμειναν ανέκδοτα σε χειρόγραφα. Αρκετά από τα ανέκδοτα δημοσιεύτηκαν για πρώτη φορά από τον Κων/νο Σάθα στη Μεσαιωνική Βιβλιοθήκη και τον Εμίλ Λεγκράν στη Bibliothèque Grecque vulgaire. Είναι αξιοσημείωτο το γεγονός ότι στα εκδεδομένα κείμενα και στα χειρόγραφά του ο Δαπόντες προσέθετε στο τέλος μία προειδοποίηση («επιτίμιον») με προειδοποίηση προς τους μελλοντικούς εκδότες να μεριμνούν για την επιμελή εκτύπωση του έργου, να μην παραλείπουν στίχους, να μην κάνουν λάθη και να μην σφετερίζονται ή αλλοιώνουν τα κείμενά του, γιατί σε αυτήν την περίπτωση θα έχουν αντίδικο τον Θεό.

Κάποια από τα σημαντικότερα έργα του είναι:

• Ο Διγενής Ακρίτης
• Ο Φυσιολόγος
• Ο Στεφανίτης
• Ιστορία Πτωχολέοντος
• Καισάριος Δαπόντες (1766). Καθρέπτης γυναικών. Εν Λιψία της Σαξονίας: Τυπογραφία του Βρεϊτκόπφ. Ανακτήθηκε στις 25 Σεπτεμβρίου 2024.
• Καισάριος Δαπόντες (1902). Ακολουθία του εν αγίοις πατρός ημών ιερομάρτυρος Ρηγίνου, επισκόπου Σκοπέλου. Αθήνα: Εκ των Τυπογραφικών Καταστημάτων Αναστασίου Δ. Φέξη. Ανακτήθηκε στις 25 Σεπτεμβρίου 2024.
• Καισάριος Δαπόντες (1795). Εξήγησις της Θείας Λειτουργίας. Εν Βιέννη της Αουστρίας: Παρά Μάρκ. Πούλιου. Ανακτήθηκε στις 25 Σεπτεμβρίου 2024.
• Σωσάννα^[6]
• Ο Αλέξανδρος
• Ο Συντίπας
• Η χαλιμά
• Ο Αγαθάγγελος
• Ο ιμπέριος
• Χρηστοήθεια
• Τράπεζα πνευματική
• Λόγοι πανηγυρικοί
• Κανών περιεκτικός πολλών εξαιρέτων πραγμάτων
• Καισάριος Δαπόντες (1880). Κήπος Χαρίτων. Αθήνα: Γαβριήλ Σοφοκλέους. Ανακτήθηκε στις 25 Σεπτεμβρίου 2024. (pdf)
• Χρονογράφος
• Γεωγραφική Ιστορία
• Καισάριος Δαπόντες (1880). Δακικαί Εφημερίδες. Paris: Ernest Leroux. Ανακτήθηκε στις 25 Σεπτεμβρίου 2024. (pdf^[7]a[›] κ.α.^[8])

Κριτική του έργου του

Ο Δαπόντες είναι μια από τις πιο αξιόπιστες και λεπτομερείς ιστορικές πηγές των χρόνων 1731-65, μια από τις σημαντικότερες γεωγραφικές, εθνογραφικές, κοινωνικοανθρωπολογικές και φιλολογικές πηγές του βαλκανικού χώρου της εποχής του κυρίως των Παραδουνάβιων Ηγεμονιών, της Κωνσταντινούπολης, της περιοχής της Προποντίδας και του Βόρειου Αιγαίου,^[9] ένα από τα πρώτα συγγραφικά μεγέθη στη σύγχρονη του ελληνική γραμματεία της τουρκοκρατούμενης Ανατολής, ο σπουδαιότερος στιχουργός του 18ου αι. και κυρίαρχη μορφή της μεταβυζαντινής θρησκευτικής ποίησης και γραμματείας.

Στο ενεργητικό του ανήκει αναμφισβήτητα η χρήση γλώσσας και ύφους λαϊκότερου και αναλυτικότερου από ότι γίνεται σε άλλους λογίους της εποχής, η συνδυαστική ευφυΐα, η διασκεδαστική ζωηρότητα και θυμοσοφική διάθεση, η προβολή και πύκνωση των πλουσίων βιωμάτων του σε επιγραμματικότητα και χιούμορ και, κάποτε, μια ευαισθησία που θυμίζει περισσότερο τα τέλη του 18ου αι. τάση για αυτοεξέταση και φιλάρεσκο αυτοέλεγχο.

Παραπομπές

1. Ν.Βαγενάς, «Ο "αντιποιητικός 18ος αι.», Η ειρωνική γλώσσα. Κριτικές μελέτες για τη νεοελληνική γραμματεία, Στιγμή, Αθήνα 1994, σελ. 161
2. Γεώργιος Κεχαγιόγλου,«Ανέκδοτα στοιχεία για τον Καισάριο Δαπόντειο από το χειρόγραφο της Βυτίνας αριθμ. 1», Ο Ερανιστής τ.18
3. Ε. Σουλογιάννης, Cesario Daponte el a sua opera, (Ρώμη 1973-74
4. Γιάνης Κορδάτος, Ιστορία της Νεοελληνικής λογοτεχνίας. Από το 1453 ως το 1961, τόμος πρώτος,εκδ.Επικαιρότητα, Αθήνα, 1983, σελ. 92
5. Κ.Θ. Δημαράς, Ιστορία της νεοελληνικής λογοτεχνίας, Ίκαρος, Αθήνα 1975, σελ. 114-116, Λίνος Πολίτης, Ιστορία της νεοελληνικής λογοτεχνίας, Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης, Αθήνα 1978, σελ. 92
6. Η Θυσία του ΙΕΦΘΑΕ και ιστορία της ΣΩΣΑΝΝΗΣ, Εκδ. ΕΡΜΗΣ-ΙΣΤΟΣ
7. Εμίλ Λεγκράν
8. Σοφία Σκιαδαρέση, ΑΤΡΟΠΟΣ ή η ζωή και ο θάνατος της Βενετίας-Δαπόντε, ISBN 960-360-549-2, Εκδ. Πατάκη
9. «Όταν πήγε στη Χίο του έκανε εντύπωση το άγονο του νησιού, ο μόχτος των κατοίκων,το ελάττωμα που είχαν οι πλούσιοι Χιώτες να είναι τσιγκούνηδες και να μη δείχνουν συμπόνια για τους φτωχούς συντοπίτες τους.»Γιάνης Κορδάτος, Ιστορία της Νεοελληνικής λογοτεχνίας. Από το 1453 ως το 1961, τόμος πρώτος,εκδ.Επικαιρότητα, Αθήνα, 1983, σελ.92-93

Πηγές

• Γιάνης Κορδάτος, Ιστορία της Νεοελληνικής λογοτεχνίας. Από το 1453 ως το 1961, τόμος πρώτος, εκδ. Επικαιρότητα, Αθήνα, 1983

Σημειώσεις

^ α: Με εντολή του Κωνσταντίνου Μαυροκορδάτου ο Δαπόντες συνέταξε τις Δακικές εφημερίδες, ένα χρονικό του Ρωσοτουρκικού πολέμου των χρόνων 1736-39 και με την ενθάρρυνσή του δοκίμασε με επιτυχία και τη στιχουργική σύνθεση.

Βιβλιογραφία

• Βρανούσης Λ., Οι πρόδρομοι, Βασική Βιβλιοθήκη 11, Αθήνα, Ζαχαρόπουλος
• Γ.Π. Σαββίδης, «Βιο-εργογραφικό χρονολόγιο Κωνσταντίνου Καισάριου Δαπόντε», στο Γ.Π. Σαββίδης (επιμ.), Κωνσταντίνου Δαπόντε, Κήπος Χαρίτων, Αθήνα, Ερμής, 1995
• Παΐζη-Αποστολοπούλου Μ., «Πώς ο Κωνσταντίνος Δαπόντες έγινε Καισάριος. Το τέλος του εγκόσμιου βίου του» στο Αρχείο Πεπαρρηθιακών Μελετών, τ. 1, Αθήνα, 1997, σ. 111–122.
• Παΐζη-Αποστολοπούλου Μ., «Αναζητώντας τα όρια μιας πνευματικής ιδιοποίησης. Θύμα ή θύτης ο Κωνσταντίνος Δαπόντες;» στο Μνήμη Άλκη Αγγέλου. Τα άφθονα σχήματα του παρελθόντος: ζητήσεις της πολιτισμικής ιστορίας και της θεωρίας της λογοτεχνίας. Πρακτικά I΄ Επιστημονικής Συνάντησης 3–6 Οκτωβρίου 2002, Θεσσαλονίκη, 2004, σ. 429–436.
• Σουλογιάννης Ε., «Καισάριος Δαπόντες (1714-1784). Η ζωή, η μόρφωση και οι γνωριμίες του» Θησαυρίσματα 34, (2004), σ. 447-457.
• Ζαμπάκη Ν., Μετρικολογικά στον Κήπο Χαρίτων του Καισαρίου Δαπόντε [μεταπτυχιακή διπλωματική εργασία], Τμήμα Φιλολογίας, Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων, 2017.
• Ζαμπάκη Ν., «Η ομοιοκαταληξία στον Κήπο Χαρίτων του Καισαρίου Δαπόντε» Μικροφιλολογικά 42, (2017), σ. 10-14.
• Ζαμπάκη Ν., «Μετρικολογικές, τονικές και ρυθμικές παρατηρήσεις στον Κήπο Χαρίτων του Καισαρίου Δαπόντε», Πόρφυρας 166, (2018), σ. 453-458.
• Ζαμπάκη Ν., «Ισομετρία και διασκελισμός στον Κήπο Χαρίτων του Καισαρίου Δαπόντε» Οδός Πανός 181, (2019), σ. 62-75.
• Μανδραγόρας 59 (2018) [αφιέρωμα στον Καισάριο Δαπόντε], σ. 37-91

Εξωτερικοί σύνδεσμοι

• Έργα - βιογραφικό Δαπόντε
• για τον Δαπόντε Αρχειοθετήθηκε 2010-12-18 στο Wayback Machine.
• Ψηφιοποιημένες παλαιές εκδόσεις έργων του Δαπόντε: Καθρέπτης Γυναικών, Λόγοι Πανηγυρικοί, Χρηστοήθεια