Ισλαμική αρχιτεκτονική

Η Ισλαμική αρχιτεκτονική περιλαμβάνει τους αρχιτεκτονικούς ρυθμούς των κτιρίων, που συνδέονται με το Ισλάμ. Περιλαμβάνει τόσο το κοσμικό όσο και το θρησκευτικό ύφος από την πρώιμη ιστορία του Ισλάμ μέχρι σήμερα. Ο ισλαμικός κόσμος περιλαμβάνει ιστορικά μια ευρεία γεωγραφική περιοχή, που εκτείνεται από την δυτική Αφρική και την Ευρώπη έως την ανατολική Ασία. Η ισλαμική αρχιτεκτονική σε όλες αυτές τις περιοχές μοιράζονται ορισμένα κοινά στοιχεία, ωστόσο με την πάροδο του χρόνου οι διάφορες περιοχές ανέπτυξαν τους δικούς τους ρυθμούς σύμφωνα με τα τοπικά υλικά και τις τεχνικές, τις τοπικές δυναστείες και τους προστάτες, τα διαφορετικά περιφερειακά κέντρα καλλιτεχνικής παραγωγής και μερικές φορές τις διαφορετικές θρησκευτικές πεποιθήσεις.^[1][2]

Η πρώιμη ισλαμική αρχιτεκτονική επηρεάστηκε από την ρωμαϊκή, την βυζαντινή, την ιρανική και την μεσοποταμιακή αρχιτεκτονική και όλες τις υπόλοιπες χώρες, που κατέκτησαν οι πρώιμοι μουσουλμανικοί λαοί κατά τον έβδομο και όγδοο αιώνα.^{[3][4][5][6][7]} Στα ανατολικά, επηρεάστηκε επίσης από την κινεζική και την ινδική αρχιτεκτονική καθώς το Ισλάμ εξαπλώθηκε στην νότια και νοτιοανατολική Ασία. Αργότερα ανέπτυξε διακριτά χαρακτηριστικά ως προς την μορφή των κτηρίων και την διακόσμηση των επιφανειών με ισλαμική καλλιγραφία, αραβουργήματα και γεωμετρικά μοτίβα. Νέα αρχιτεκτονικά στοιχεία επινοήθηκαν όπως οι μιναρέδες, οι μουκάρνες και οι πολύπλευρες καμάρες. Οι συνήθεις ή σημαντικοί τύποι κτηρίων στην ισλαμική αρχιτεκτονική περιλαμβάνουν τζαμιά, τάφους, παλάτια, χαμάμ (δημόσια λουτρά), ξενώνες των σούφι (πχ χάνκα ή ζαουίγια), συντριβάνια, εμπορικά κέντρα (πχ παζάρια και καραβανσεράι) και στρατιωτικές οχυρώσεις.^[2]

Συνδέσεις και βαθύτερα νοήματα

Δυσκολία στον σχηματισμό συνδέσεων

Η ισλαμική αρχιτεκτονική είναι ένα παραμελημένο θέμα στις ιστορικές μελέτες της παγκόσμιας αρχιτεκτονικής βιβλιογραφίας. Πολλοί μελετητές, που ασχολούνται με την μελέτη της ιστορικής αρχιτεκτονικής συχνά αποσιωπούν ή αγνοούν εντελώς τις ισλαμικές κατασκευές. Αυτό οφείλεται σε πολλαπλές αιτίες, μια από τις οποίες είναι ότι υπάρχουν ελάχιστα ιστορικά λογοτεχνικά έργα, που εκφράζουν τα κίνητρα ενός ισλαμικού αρχιτέκτονα με τις κατασκευές του.^[8][9] Λόγω του μεγάλου γεωγραφικού εύρους της ισλαμικής θρησκείας, υπάρχει μεγάλη ποικιλία μεταξύ χιλιάδων υφιστάμενων τζαμιών με μικρή συνοχή μεταξύ τους. Τέλος δεδομένου ότι η ειδωλοποίηση γήινων όντων είναι ενάντια στην ισλαμική πίστη, όλες οι απεικονίσεις των γήινων όντων στερούνται θρησκευτικής σύνδεσης. Αν τα χαρακτηριστικά συνδυαστούν, καθιστούν δύσκολο για τους ιστορικούς το έργο σχηματισμού συμβολικών συνδέσεων ανάμεσα στην αρχιτεκτονική και τους ισλαμικούς τόπους λατρείας.^[9] Ορισμένοι συγγραφείς έχουν προσπαθήσει να αποδώσουν μυστικιστικούς ή μαθηματικούς συμβολισμούς σε διάφορες πτυχές της ισλαμικής αρχιτεκτονικής. Ωστόσο ενώ οι συμβολικές σημασίες μπορεί να είναι εύλογες για ορισμένα κτήρια, δεν εφαρμόζονται απαραίτητα στην υπόλοιπη ισλαμική αρχιτεκτονική.^[10]

Θρησκευτικές και κοινωνικές συνδέσεις

Σε αντίθεση με τον χριστιανισμό, το Ισλάμ δεν επιχειρεί να εντυπωσιάσει τους ανθρώπους, επειδή αυτό θεωρείται ότι εναντιώνεται και συγκρούεται με το Κοράνι. Από την ισλαμική πλευρά, οτιδήποτε δημιουργήθηκε από τον Θεό τελεί υπό την εντολή του και συνεπώς δεν πρέπει να ειδωλοποιείται.^[8] Αυτό αφήνει εκτός τα τυπικά θρησκευτικά δυτικά σύμβολα και τα αντικαθιστά με πολύπλοκα γεωμετρικά σύμβολα και μοτίβα.^[8]

Υπάρχουν αρκετές πτυχές της ισλαμικής αρχιτεκτονικής, που κατά την σύγχρονη βιβλιογραφία δεν έχουν συμβολική θιρησκευτική σημασία αλλά υπάρχουν συσχετισμοί οι οποίοι υφίστανται. Ένα σημαντικό και επαναλαμβανόμενο μοτίβο στα τζαμιά είναι η καλλιγραφία, που παίζει τεράστιο ρόλο στην παροχή θρησκευτικών συνδέσεων μέσω του καλλιτεχνικού σχεδιασμού.^[8] Η καλλιγραφία σε ένα τζαμί χρησιμοποιείται, για να παραπέμπει σε αποσπάσματα από το Κοράνι και τις διδασκαλίες του Μωάμεθ. Αυτές οι αναφορές είναι μια από τις λίγες θρησκευτικές συνδέσεις, που περιλαμβάνουν οι αρχιτέκτονες στο έργο τους.^[8][9]

Κοινωνική θέση και ιεραρχία

Η ισλαμική αρχιτεκτονική ποικίλει σε μεγάλο βαθμό σε ολόκληρο τον κόσμο. Συγκεκριμένα, ορισμένα τζαμιά έχουν διαφορετικούς στόχους και σκοπούς από άλλα. Αυτοί οι σκοποί συχνά αναδεικνύουν θρησκευτικές και κοινωνικές ιεραρχίες εντός του τζαμιού. Τα τζαμιά σχεδιάζονται ώστε τα λιγότερο σημαντικά τμήματα της διάταξης να βρίσκονται πιο κοντά στην είσοδο ενώ καθώς οι πιστοί προχωρούν βαθύτερα στο κτήριο αποκαλύπτονται οι σημαντικότερες θρησκευτικές πεποιθήσεις.^[9] Η ιεραρχία είναι, επίσης, παρούσα επειδή ορισμένοι ισλαμιστές αρχιτέκτονες έχουν αναλάβει να σχεδιάσουν για βασιλικά πρόσωπα, παρόλο που κατά την ισλαμική πίστη όλοι οι μουσουλμάνοι είναι ίσοι στο τζαμί. Οι θέσεις έχουν καθοριστεί προσεκτικά στο τζαμί προκειμένου να τονίσουν την κοινωνική θέση ενός ατόμου. Αυτό θα μπορούσε να γίνει με το να βρίσκεται το συγκεκριμένο άτομο σε οπτική επαφή με όλους τους παρευρισκόμενους ή με το να τοποθετείται στο επίκεντρο της καλλιτεχνικής δημιουργίας.

Η διατήρηση μιας κοινωνιολογικής ιεραρχίας μέσα στο τζαμί αντιπροσωπεύει συνήθως μια αναγνώριση σε ένα ανώτερο ον, που έχει επίγνωση της ανάθεσης της εξουσίας. Αυτή η ιεραρχία υπάρχει, αλλά όχι με την μορφή θρησκευτικού μηνύματος, όπως επισημαίνει ο Hillenbrand : «σε καμιά από τις δυο περιπτώσεις αυτή η ιεραρχία δεν χρησιμοποιείται για ιδιαίτερα δυσοίωνους σκοπούς».^[11] Η ιεραρχία υπάρχει στην εκκλησία με διάφορες μορφές αλλά προορίζεται για καθαρά λειτουργικούς σκοπούς.^[8]

Δομικοί σκοποί

Τα βαθύτερα νοήματα στην ισλαμική αρχιτεκτονική παίρνουν συχνά μορφή λειτουργικών σκοπών. Για παράδειγμα, τα τζαμιά χτίζονται γύρω από την ιδέα ότι δεν πρέπει να είναι απλά ένας τόπος αισθητικής αλλά ένας τόπος όπου η ρευστότητα της αισθητικής καθοδηγεί το άτομο προς την σωστή λατρεία.^[8]

Ένα βασικό χαρακτηριστικό του τζαμιού είναι το μιχράμπ, ένα καθολικό μέρος σε όλους τους ισλαμικούς χώρους λατρείας. Το μιχράμπ είναι εύκολα αναγνωρίσιμο μέσω ενός τοίχου, που υποχωρεί και ενός αετώματος που συχνά περιλαμβάνει περίπλοκα μοτίβα. Στην είσοδο η κίμπλα εξυπηρετεί την κυριότερη θρησκευτική λειτουργία.^[8] Είναι απαραίτητη για την σωστή ισλαμική λατρεία ενώ αποκαλύπτεται με αρχιτεκτονικά μέσα.^[12]

Απειλές και προστασία

Ορισμένα εξέχοντα παραδείγματα ισλαμικής αρχιτεκτονικής, όπως η ακρόπολη και το μεγάλο τζαμί του Χαλεπίου, έχουν υποστεί σημαντικές ζημιές κατά τον συνεχιζόμενο συριακό εμφύλιο πόλεμο και κατά την διάρκεια άλλων πολέμων στην Μέση Ανατολή.^[13]

Σύγχρονοι Μουσουλμάνοι αρχιτέκτονες

• Fazlur Khan
• Abdel-Wahed El-Wakil
• Vedat Dalokay
• Kamran Afshar Naderi
• T.Abdul Hussain Thariani
• Fahraddin Miralay
• Muzharul Islam
• Mubashra Ilyas
• Nabih Youssef
• Bashirul Haq
• Zaha Hadid
• Nayyar Ali Dada
• Habib Fida Ali
• Hassan Fathy
• Mimar Sinan

Πηγές

• Ali, Wijdan (1999). The Arab Contribution to Islamic Art: From the Seventh to the Fifteenth Centuries. American University in Cairo Press. ISBN 978-977-424-476-6. Ανακτήθηκε στις 17 Μαρτίου 2013.
• Asher, Catherine Blanshard (1992). Architecture of Mughal India. The New Cambridge History of India, Part I. 4. Cambridge University Press. ISBN 9780521267281.
• Behrens-Abouseif, Doris (2007). Cairo of the Mamluks: A History of Architecture and its Culture. Cairo: The American University in Cairo Press. ISBN 9789774160776.
• Blair, Sheila· Bloom, Jonathan M. (1995). The Art and Architecture of Islam 1250–1800. Yale University Press. ISBN 978-0-300-06465-0.
• Bloom, Jonathan M.· Blair, Sheila (2009). The Grove Encyclopedia of Islamic Art & Architecture. Oxford University Press. ISBN 978-0-19-530991-1. Ανακτήθηκε στις 15 Μαρτίου 2013.
• Bloom, Jonathan M. (2013). The minaret. Edinburgh: Edinburgh University Press. ISBN 978-0748637256. OCLC 856037134.
• Bloom, Jonathan M. (2020). Architecture of the Islamic West: North Africa and the Iberian Peninsula, 700-1800. Yale University Press. ISBN 9780300218701.
• Kuban, Doğan (2010). Ottoman Architecture. Μτφρ. Mill, Adair. Antique Collectors' Club. ISBN 9781851496044.
• Ettinghausen, Richard· Grabar, Oleg· Jenkins-Madina, Marilyn (2001). Islamic Art and Architecture: 650–1250. Yale University Press. ISBN 978-0-300-08869-4. Ανακτήθηκε στις 17 Μαρτίου 2013.
• Flood, Finbarr Barry· Necipoğlu, Gülru, επιμ. (2017). A Companion to Islamic Art and Architecture. Wiley Blackwell. ISBN 9781119068662.
• Freely, John (2011). A History of Ottoman Architecture. WIT Press. ISBN 978-1-84564-506-9.
• Giese-Vögeli, Francine (2007). Das islamische Rippengewölbe : Ursprung, Form, Verbreitung [Islamic rib vaults: Origins, form, spread]. Berlin: Gebr. Mann. ISBN 978-3-7861-2550-1.
• Hattstein, Markus· Delius, Peter, επιμ. (2011). Islam: Art and Architecture. h.f.ullmann. ISBN 9783848003808.
• Hillenbrand, Robert (1994). Islamic Architecture: Form, Function, and Meaning (Casebound έκδοση). New York: Columbia University Press. ISBN 978-0231101325. OCLC 30319450.
• Hillenbrand, Robert (1999a). «Anjar and early Islamic urbanism». Στο: Brogiolo, Gian Pietro· Perkins, Bryan Ward, επιμ. The Idea and Ideal of the Town Between Late Antiquity and the Early Middle Ages. BRILL. ISBN 978-90-04-10901-8.
• Hillenbrand, Robert (1999b). Islamic art and architecture. New York: Thames and Hudson. ISBN 978-0-500-20305-7.
• Nuttgens, Patrick (1997). The Story of Architecture. London: Phaidon Press. ISBN 978-0-7148-3615-7.
• Ostergren, Robert C.· Le Boss, Mathias (2011). The Europeans: A Geography of People, Culture, and Environment (2nd έκδοση). Guilford Press. ISBN 9781609181413.
• Petersen, Andrew (1996). Dictionary of Islamic Architecture. Routledge. ISBN 978-0-203-20387-3.
• Porter, Yves· Degeorge, Gérard (2009). The Glory of the Sultans: Islamic Architecture in India (στα Αγγλικά). Flammarion. ISBN 9782080301109.
• Pradines, Stéphane (2022). Historic Mosques in Sub-Saharan Africa: From Timbuktu to Zanzibar (στα Αγγλικά). Brill. ISBN 978-90-04-47261-7.
• Shahîd, Irfan (1995a). Byzantium and the Arabs in the Sixth Century (στα Αγγλικά). 2 (Part 1). Dumbarton Oaks. ISBN 978-0-88402-284-8.
• Shahîd, Irfan (1995b). Byzantium and the Arabs in the Sixth Century (στα Αγγλικά). 2 (Part 2). Harvard University Press. ISBN 978-0-88402-347-0.
• Sumner-Boyd, Hilary· Freely, John (2010). Strolling Through Istanbul: The Classic Guide to the City (Revised έκδοση). Tauris Parke Paperbacks.
• Tabbaa, Yasser (2017). «The Resurgence of the Baghdad Caliphate». Στο: Flood, Finbarr Barry· Necipoğlu, Gülru, επιμ. A Companion to Islamic Art and Architecture. Wiley Blackwell. σελίδες 307–326. ISBN 9781119068662.
• Williams, Caroline (2018). Islamic Monuments in Cairo: The Practical Guide (7th έκδοση). The American University in Cairo Press. ISBN 978-9774168550.

Περαιτέρω μελέτη

• Fletcher, Banister (1996) [1896]. Cruickshank, Dan, επιμ. Sir Banister Fletcher's a History of Architecture (20th έκδοση). Architectural Press. ISBN 978-0-7506-2267-7.
• Abdullahi, Yahya; Bin Embi, Mohamed Rashid (2013). «Evolution of Islamic geometric patterns». Frontiers of Architectural Research 2 (2): 243–251. doi:10.1016/j.foar.2013.03.002.
• Abdullahi, Yahya; Bin Embi, Mohamed Rashid (2015). «Evolution Of Abstract Vegetal Ornaments on Islamic Architecture». International Journal of Architectural Research: ArchNet-IJAR 9: 31. doi:10.26687/archnet-ijar.v9i1.558. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 2019-01-21. https://web.archive.org/web/20190121175132/http://www.archnet-ijar.net/index.php/IJAR/article/view/558. Ανακτήθηκε στις 2023-02-07.

Εξωτερικοί σύνδεσμοι

• ARCHITECTURE OF ISLAM by Takeo Kamiya (Half in English and half in Japanese)
• ARCHNET Open access, online resource on architecture and art of Muslim societies, globally and throughout history to our times
• Fatimid-era Ayyubid Wall of Cairo Digital Media Archive (creative commons-licensed photos, laser scans, panoramas), data from an Aga Khan Foundation/CyArk research partnership
• Islamic Arts and Architecture website
• Tehranimages. Contemporary photos taken in some of the oldest districts of Tehran.
• 10,000+ Architectural collections worldwide Αρχειοθετήθηκε 2020-05-07 στο Wayback Machine. Islamic Art And Architecture designs worldwide.

Παραπομπές

1. Tabbaa Yaser (2007). Fleet, Kate ; Kramer, Gudrun ; Matringe, Denis ; Nawas, John ; Rowson, Everett (editors). Encyclopedia of Islam, Three. Brill
2. Bloom, Jonathan· Blair, Sheila S. (14 Μαΐου 2009). Grove Encyclopedia of Islamic Art & Architecture: Three-Volume Set. OUP USA. ISBN 978-0-19-530991-1.
3. Petersen 1996 page 295. "As the Arabs did not have an architectural tradition suited to the needs of a great empire, they adopted the building methods of the defeated Sassanian and Byzantine empires. Because they ruled from Syria, Byzantine influence was stronger, although Sassanian elements became increasingly important".
4. Ettinghausen, Richard· Grabar, Oleg (11 Ιουλίου 2003). Islamic Art and Architecture 650-1250: 2nd Edition. Yale University Press. ISBN 978-0-300-08869-4.
5. Bloom Jonathan & Blair Sheila (2009). Architecture. The Grove Encyclopedia of Islamic Art and Architecture. Oxford University Press. pages 74, 78. "Although Syria remained the center of the Islamic empire for less than 90 years, its role in the development of Islamic architecture was crucial. The region's own ancient civilization, unified and transformed by Hellenization and overlaid with Roman and Christian elements, provided the basis for the new architectural style. The forms and conventions of classical architecture were better understood in Syria than in the lands further east and as a result some of the vocabulary in Umayyad architecture is similar to a Western observer. These traditions declined in importance, however, as Muslim builders began to adopt the architectural styles of the newly conquered lands to the east - in Mesopotamia, Iran, Central Asia and even India. The Abbasid dynasty of caliphs, founded in 749, ruled most of the Islamic lands from capital cities in Iraq during a golden age that lasted at least until the end of the 9th century. New styles of architecture were characterized by forms, techniques and motifs of Iraqi and Iranian origin. Some features of these styles, such as brick vaults and stucco renderings, had already appeared in buildings erected late in the Umayyad period but they became increasingly widespread as a result of the power and prestige of the Abbasid court. In the Islamic lands around the Mediterranean, Late Antique traditions of stone constructions roofed with wood continued, although new techniques and styles were eventually introduced from Iraq".
6. Grabar Oleg (2011). Art and Culture in the Islamic World. in Hattstein Markus and Dellius Peter (editors). Islam : Art and Architecture. pages 36-37. "At this stage of scholarly knowledge, however, it is probably fair to say that Islam's Arabian past, essential for understanding the faith and its practices, and the Arabic language and its literature, is not as important for the forms used by Islamic art as the immensely richer world, from the Atlantic Ocean to Central Asia, taken over by Islam in the 7th and 8th centuries. Even later, after centuries of independent growth, new conquests in Anatolia or India continued to bring new local themes and ideas into the mainstream of Islamic art".
7. A Companion to Islamic Art and Architecture page 30. Frameworks of Islamic Art and Architectural History : Concepts, Approaches and Historiographies : "Thus, it is increasingly being recognized that the mutual Roman-Byzantine architectural heritage of the Mediterranean, which had played an important role in the formation of early Islamic art, continued to mediate the shared histories of European and Islamic art long after the medieval period".
8. Hillenbrand, Robert (1994). Islamic Architecture: Form, Function and Meaning. Edinburgh University Press. ISBN 978-0-7486-0479-1.
9. «Symbols and Signs in Islamic Architecture» (PDF). Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο (PDF) στις 7 Φεβρουαρίου 2023. Ανακτήθηκε στις 7 Φεβρουαρίου 2023.
10. Bloom Jonathan & Blair Sheila (2009). Architecture.The Grove Encyclopedia of Islamic Art and Architecture. Oxford University Press. page 71. "Some authors have found hidden mystical meanings in all the components of Islamic architecture, such as color, light and shade, and particular geometric shapes. Mysticism was an important element in Islamic society but its practice was by no means universal and all buildings do not have mystical meaning. Others have sought to explain all Islamic architecture with principles of geometric harmonization derived from mathematical treatises and the careful measurement of buildings. Although this may work in individual cases, such as the shrine of Ahmad Yasavi in Turkestan, these principles cannot be ascribed indiscriminately to all buildings at all times".
11. Hillenbrand, Robert (1994). Islamic Architecture: Form, Function and Meaning. Edinburgh University Press. ISBN 978-0-7486-0479-1.
12. «Question 7: Why To Face The Qibla In Prayers?». www.al-islam.org (στα Αγγλικά). 10 Δεκεμβρίου 2012. Ανακτήθηκε στις 7 Φεβρουαρίου 2023.
13. Centre, UNESCO World Heritage. «Syria's Six World Heritage sites placed on List of World Heritage in Danger». UNESCO World Heritage Centre (στα Αγγλικά). Ανακτήθηκε στις 7 Φεβρουαρίου 2023.