Ιερά Μητρόπολις Σερρών και Νιγρίτης

Η Ιερά Μητρόπολις Σερρών και Νιγρίτης είναι μία από τις Μητροπόλεις των λεγομένων «Νέων Χωρών^[α]». Έδρα της είναι η πόλη των Σερρών και περιλαμβάνει το κεντρικό, δυτικό και νοτιοδυτικό τμήμα του διοικητικού νομού Σερρών, αλλά και ένα μικρό τμήμα του διοικητικού νομού Θεσσαλονίκης στα ανατολικά (Ασπροβάλτα, Βρασνά, Νέα Βρασνά), εκτεινόμενο σε 5 Αρχιερατικές Περιφέρειες. Μητροπολίτης από το 2003 είναι ο Θεολόγος.

Ιερά Μητρόπολις Σερρών και Νιγρίτης
Μητροπολιτικός Ναός Παμμεγίστων Ταξιαρχών Σερρών
Γενικές πληροφορίες
Ίδρυση	8ος αι. ως Επισκοπή 996 ως Μητρόπολη
Xώρα	Ελλάδα
Έδρα	Επισκοπείο Σερρών, Κύπρου 10, Σέρρες
Υπαγωγή	Εκκλησία της Ελλάδος (διοκητικά) Πατριαρχείο Κωνσταντινουπόλεως (πνευματικά)
Αρχιερατικές Περιφέρειες	5  Σερρών Νιγρίτας Ασπροβάλτας Δημητριτσίου Μαυρούδας
Ενορίες	114
Ναοί	126
Μονές	6
Μητροπολιτικός Ναός	Ι.Ν. Παμμεγίστων Ταξιαρχών
Ιεραρχία
Μητροπολίτης	Θεολόγος
Πρωτοσύγκελλος	Αρχιμανδρίτης π. Γαβριήλ Παλιούρας
Γενικός Αρχιερατικός Επίτροπος	Πρωτοπρεσβύτερος π. Θωμάς Τσιάγγας
Διάκονοι	3
Ιστοσελίδα
Ιερά Μητρόπολις Σερρών και Νιγρίτης

Ιστορία

Η ακριβής χρονολογία ίδρυσης της Μητροπόλεως δεν είναι γνωστή. Φαίνεται όμως, ότι η πρώτη χριστιανική κοινότητα ιδρύθηκε, από την εποχή που ο Απόστολος των Εθνών Παύλος, επισκέφθηκε τους Φιλίππους, την Αμφίπολη και τη Θεσσαλονίκη, όπου και ίδρυσε εκεί τις πρώτες Χριστιανικές Εκκλησίες. Έτσι έχουμε από τον β΄ ήδη αιώνα μ.χ. την Εκκλησία των Σερρών, τόσο ανθηρή, ώστε να γίνει έδρα Επισκοπής. Κατά τα τέλη του 10ου με αρχές 11ου αιώνα, προάγεται σε Αρχιεπισκοπή και Μητρόπολη υπαγόμενη στο πάνσεπτο Οικουμενικό Πατριαρχείο.

Από το 1928 με το Νόμο 3615/11.7.1928^[2] και την από 4.9.1928 Πατριαρχική και Συνοδική Πράξη έχει υπαχθεί μαζί με όλες τις άλλες Μητροπόλεις της Βορείου Ελλάδος, Ηπείρου, και Νήσων του Ανατολικού Αιγαίου στην άμεση διοίκηση της Ιεράς Συνόδου της Εκκλησίας της Ελλάδος, του Οικουμενικού Πατριαρχείου διακρατήσαντος του ανωτάτου κανονικού δικαιώματος.

Συνολικά, δεκάδες Έλληνες διδάσκαλοι, κληρικοί και πολίτες, υπέστησαν βασανιστήρια, φυλακίσεις και εξορίες στη Βουλγαρία, ξυλοδαρμούς και ποικίλες μορφές βίας και εκφοβισμών κατά τις τρεις βουλγαρικές Κατοχές της Ανατολικής Μακεδονίας: Α' Βουλγαρική Κατοχή (Οκτώβριος 1912-Ιούνιος 1913), Β' Βουλγαρική Κατοχή (1916-1918) και Γ' Βουλγαρική Κατοχή (1941-1944).^[3][4]

Στη διάρκεια της Β' Βουλγαρικής Κατοχής (1916-1918) κλάπηκαν από τον κατοχικό βουλγαρικό στρατό, και κρατούνται έως σήμερα στη Βουλγαρία, τα κειμήλια και οι θησαυροί της Μονής Τιμίου Προδρόμου Σερρών, της Μονής Παναγίας Εικοσιφοινίσσης Παγγαίου της Μητροπόλεως Δράμας, και πλήθος έτερων ελληνικών κειμηλίων από τις Μονές Παναγίας Καλαμούς και Παναγίας Αρχαγγελιώτισσας Ξάνθης. Το Οικουμενικό Πατριαρχείο Κωνσταντινουπόλεως, οι Ιερές Μητροπόλεις καθώς και οι αρχές της Τοπικής Αυτοδιοίκησης έχουν διατυπώσει επισήμως αίτημα για την επιστροφή των κλαπέντων ελληνικών κειμηλίων.^{[5][6][7][8][9]}

Επισκοπικός κατάλογος

Σφραγίδα του Ιωάννη, Μητροπολίτη Σερρών, 11ος αιώνας.

Όνομα	Έτη	Σχόλια
Μαξιμιανός	περί το 449 – 451[10]
Πρεκτήκιος	6ος αιώνας[11]
Θεοφάνης	~ 783[12]
Λεόντιος	~ 996 ~ 997[10]
Ιωάννης	11ος αιώνας
Νικήτας	μέσα 11ου αιώνα
Γρηγόριος Α΄	β΄ μισό 11ου αιώνα[13]
Στέφανος	~ 1071[13]
Φίλιππος Α΄	11ος/12ος αιώνας[12]
Βασίλειος	~ 1142[12]
Θεόδωρος Μαντζούκης	~ 1166[14]
Ιωάννης	τέλη 12ου αιώνα[15]
Αρνούλφος	1204 – 1222[12]	Λατίνος
Γοριανίτης	1222 – 1230[12]
Βασίλειος	~ 1232[12]
Λέων	~ 1269[12]
Νικόλαος	πριν το 1315[β] – 1320
Νήφων	~ 1327[17]
Μακάριος Α΄	1327 – 1347[18]
Ιακώβ ή Ιάκωβος	1347 – μετά το 1360[19]	Σέρβος[12]
Σάββας	πριν το 1365 – μετά το 1368[20]	Σέρβος[12]
Θεοδόσιος	αναφέρεται το 1375[21]	Σέρβος[12]
Ματθαίος Α΄ (Φακρασής)	1377 – 1409	αιχμαλωτίστηκε κατά την κατάληψη της πόλης από τους Τούρκους το 1383[22]
Ιγνάτιος	~ 1421 ~ 1422[12]
Μακάριος Β΄	~ 1440[22] ~ 1457[12]
Γεννάδιος Σχολάριος	1462 – 1466	πρώην Οικουμενικός Πατριάρχης, «εις ζωάρκειαν»
Γερμανός	περί το 1466 – 1467[23]
Φίλιππος Β΄	~ 1467[12]
Δωρόθεος	~ 1474[12] ~ 1475
Μακάριος Γ΄	– 1486[22]
Μανασσής	1486[24] – 1491	κατόπιν Οικουμενικός Πατριάρχης ως Μάξιμος Δ΄
Κάλλιστος	1491 – 1499[12]
Ματθαίος Β΄	1499
Γεννάδιος	πριν το 1509[25] – 1540[12]
Αρσένιος	1541[26] – 1564
Προκόπιος	1572
Δανιήλ	1573
Νεόφυτος Α΄	1574 – 1575
Ανανίας	~ 1583[27] ~ 1590
Διονύσιος	1588
Θεόδουλος ή Θεόφιλος	~ 1593
Αρσένιος Β΄	πριν το 1600
Ιωάσαφ	1600 – 1602	α΄ θητεία
Θεοφάνης (Φλωράς)	1602 – 1605	α΄ θητεία
Ιωάσαφ	1605 – Μάρτιος 1606[28]	β΄ θητεία, καθαιρέθηκε και αφορίστηκε[29]
Θεοφάνης (Φλωράς)	1606 – 1613	β΄ θητεία
Δαμασκηνός	1613/4 – 1616 †
Τιμόθεος	Ιούλιος 1616[30] – 1625
Αχίλλειος	1625 – Ιούλιος 1628[31] †
Δανιήλ	18 Ιουλίου 1628[32] – 1638	από Κορίνθου[33]
Γαλακτίων	1638 – 1639	μετέπειτα Ναυπάκτου[34]
Κύριλλος	1639 – πριν το 1643[35]	α΄ θητεία, κατόπιν Λοφτσού
Δανιήλ	πριν τον Δεκέμβριο 1646[36] – 1651[37] †
Κύριλλος	Δεκέμβριος 1651[37] – 1676	από Λοφτσού, β΄ θητεία
Νεκτάριος	1676 – 1677
Άνθιμος	1678 – 1705/6
Γρηγόριος	1690
Ναθαναήλ	μεταξύ 17ου – 18ου αιώνα
Άνθιμος	προ του Οκτωβρίου 1702[38] – 1706[39] †
Στέφανος	16 Μαρτίου 1706 – 1728	από πρώην Μελενίκου[40]
Παρθένιος	1728 – 1735
Γαβριήλ	1735 – Ιανουάριος 1745	κατόπιν Νικομηδείας[41]
Ιωαννίκιος Γ΄	Ιανουάριος 1745 – 25 Μαρτίου 1761	κατόπιν Χαλκηδόνος[42]
Προκόπιος	~ Φεβρουάριος 1753[43]
Φιλόθεος	~ 1753[44]
Μελέτιος	27 Μαρτίου 1761 – μετά τον Νοέμβριο 1768[45] †	από Κώου[46]
Αγάπιος	1768 – 1778, 1780[47]
Άνθιμος Β΄	1778 – 1779
Ματθαίος Β΄	1779 – 1791	κατόπιν Τυρνόβου[48]
Κωνστάντιος	Δεκέμβριος 1791 – 13 Ιουλίου 1811	από Μεσημβρίας, κατόπιν Κυζίκου
Χρύσανθος	13 Ιουλίου 1811 – 9 Σεπτεμβρίου 1824[49]	από Βεροίας, κατόπιν Οικουμενικός Πατριάρχης
Πορφύριος (Φωτιάδης)	Ιούλιος 1824 – Ιούνιος 1829	κατόπιν Μυτιλήνης
Άνθιμος Γ΄	Νοέμβριος 1829 – Ιούνιος 1833	κατόπιν Προύσης, μετέπειτα Οικουμενικός Πατριάρχης[50]
Γρηγόριος Β΄	Ιούνιος 1833 – 27 Σεπτεμβρίου 1835	κατόπιν Οικουμενικός Πατριάρχης
Κασσανδρείας Ιάκωβος	1835 – 1836	επιτροπικώς[51]
Δράμας Νεόφυτος	1836 – 1838	επιτροπικώς[51]
Αθανάσιος	Αύγουστος 1838 – 26 Ιουνίου 1846	κατόπιν Τορνόβου[52]
Ιάκωβος (Νικολάου ή Παγκώστας)	Ιούνιος 1846 – 11 Οκτωβρίου 1860	από Κασσανδρείας, κατόπιν Κυζίκου, μετέπειτα Πατριάρχης Αλεξανδρείας[53]
Νικόδημος (Κωνσταντινίδης)	11 Οκτωβρίου 1860[54] – 25 Μαΐου 1861[55]	κατόπιν Κυζίκου[56]
Μελέτιος (Θεοφιλίδης)	25 Μαΐου 1861[55] – 18 Φεβρουαρίου 1867[57] †	από Σηλυβρίας[58]
Νεόφυτος (Πετρίδης)	3 Μαρτίου 1867[59] – 7 Αυγούστου 1875	από Φαναριοφερσάλων, κατόπιν Λαρίσης[60]
Φιλόθεος (Βρυέννιος)	31 Αυγούστου 1875 – 24 Αυγούστου 1877	κατόπιν Νικομηδείας[61]
Γρηγόριος (Παυλίδης)	24 Αυγούστου 1877 – 27 Ιανουαρίου 1879	από Χίου, κατόπιν Ηρακλείας[62]
Ναθαναήλ (Παπανίκας)	4 Φεβρουαρίου 1879 – 27 Ιανουαρίου 1886	κατόπιν Προύσης[63]
Λουκάς (Πετρίδης)	2 Φεβρουαρίου 1886 – 15 Οκτωβρίου 1888	κατόπιν Αίνου[64]
Κωνσταντίνος (Βαφείδης)	18 Οκτωβρίου 1888 – 1 Φεβρουαρίου 1892	από Μαρωνείας, κατόπιν Νικοπόλεως[65]
Γρηγόριος (Ζερβουδάκης ή Παπαδοσταυρινός)	1 Φεβρουαρίου 1892 – 12 Μαΐου 1909	κατόπιν Κυζίκου, μετέπειτα Οικουμενικός Πατριάρχης[66]
Αθανάσιος (Πιπέρας)	17 Μαΐου 1909 – 16 Αυγούστου 1909 †	απεβίωσε από σύντομη ασθένια σε ηλικία 33 ετών[67]
Απόστολος (Χριστοδούλου)	26 Αυγούστου 1909 – 14 Ιανουαρίου 1917 †	από Βεροίας[68]
Χριστοφόρος (Κνήτης)	9 Οκτωβρίου 1918 – 9 Φεβρουαρίου 1924	κατόπιν Αυστραλίας[69]
Κωνσταντίνος Β΄ (Μεγγρέλης ή Μιγκρέλης)	9 Φεβρουαρίου 1924 – 11 Ιανουαρίου 1961	παραιτήθηκε[70]
Κωνσταντίνος Γ΄ (Καρδαμένης)	16 Νοεμβρίου 1965 – 4 Απριλίου 1984 †	από Μηθύμνης[71]
Μάξιμος (Ξύδας)	2 Μαΐου 1984 – 5 Μαρτίου 2003[72][73] †
Θεολόγος (Αποστολίδης)	16 Μαΐου 2003 – σήμερα[74]

Κειμήλια

Η ιερά εικόνα της Παναγίας Ρόδον το Αμάραντον, εκ Προύσας Μικράς Ασίας, κειμήλιο των Μικρασιατών προσφύγων, που φυλάσσεται στον Ι.Ν. Εισοδίων Θεοτόκου Σερρών.

• Ιερά εικόνα Παναγίας Ρόδον το Αμάραντον, εκ Προύσας Μικράς Ασίας, κειμήλιο των Μικρασιατών προσφύγων, που φυλάσσεται στον Ι.Ν. Εισοδίων Θεοτόκου Σερρών.^[75]
• Ιερά βυζαντινή εικόνα Παναγίας Πονολύτριας, στον Ναό Αγίων Θεοδώρων Σερρών.
• Ιερά εικόνα του Χριστού Παντοκράτορος, η οποία φέρει ιδιόχειρη υπογραφή του από Δράμας αγίου Χρυσοστόμου Μητροπολίτου Σμύρνης του εθνοϊερομάρτυρος. Η εικόνα φυλάσσεται στο στο Κειμηλιαρχείο της Μητρόπολης.^[76]

Αγιολογία

O Άγιος Ιωάννης ο Βατάτζης, Αυτοκράτορας και ελευθερωτής των Σερρών και της ευρύτερης Μακεδονίας από τους Βουλγάρους κατά τον 13ο αιώνα.

• Αγίου Νικήτα του νέου ιερομάρτυρος του εκ Κορυφώς (Κερκύρας) και εν Σέρραις αθλήσαντος την 4η Απριλίου 1808 (η μνήμη του εορτάζεται την Κυριακή του Θωμά).
• Οσίου Ιωάννου, του κτίτορος της Μονής Τιμίου Προδρόμου Σερρών (12 Δεκεμβρίου).
• Αγίου νεομάρτυρος Ιωάννου του Σερραίου, του εν Σέρραις αθλήσαντος (12 Μαΐου).
• Αγίου Καλλίστου Πατριάρχου Κωνσταντινουπόλεως, του εν Σέρραις κοιμηθέντος (20 Ιουνίου).
• Αγίου νεομάρτυρος Βενεδίκτου του Εζοβίτου (12 Ιουνίου).
• Αγίων Τεσσάρων Μαρτύρων (Αδριανού, Πολυεύκτου, Πλάτωνος, Γεωργίου) των εκ Σερρών της Μακεδονίας καταγομένων και εν Μεγάροις μαρτυρησάντων τον 4ος αι. (1 Φεβρουαρίου).
• Αγίου Ιωάννου του Βατάτζη, Αυτοκράτορος και ελευθερωτού των Σερρών και της ευρύτερης Μακεδονίας από τους Βουλγάρους κατά τον 13ο αι. (4 Νοεμβρίου).
• Αγίου νεομάρτυρος Ραφαήλ του εν Λέσβω, ο οποίος εκάρη μοναχός το 1444 στη Μονή Τιμίου Προδρόμου Σερρών (Τρίτη Διακαινησίμου).
• Αγίου Γρηγορίου Καλλίδου, Μητροπολίτη Ηρακλείας και Ραιδεστού Θράκης. Τμήμα του λειψάνου του φυλάσσεται στον Ιερο Ναό Αγίων Θεοδώρων Σερρών όπου ο άγιος είχε χειροτονηθεί Διάκονος το 1862 (η μνήμη του τιμάται στις 25 Ιουλίου-ημέρα της κοιμήσεώς του- και στις 20 Οκτωβρίου -ημέρα της ανακομιδής των λειψάνων του-).
• Αγίου Γρηγορίου Ωρολογά (μετέπειτα Μητροπολίτου Κυδωνιών Μικράς Ασίας), ο οποίος διετέλεσε (προ της χειροτονίας του σε επίσκοπο) από το 1894 έως το 1901 καθηγητής του Γυμνασίου Σερρών, ιεροκήρυκας και επίσημος εκπρόσωπος της Μονής Τιμίου Προδρόμου Σερρών (η μνήμη του τιμάται την Κυριακή προ της Υψώσεως του Τιμίου Σταυρού).
• Οσίου Βαραδάτου στα Κουβούκλια Σερρών σε ανάμνηση του προσκυνήματος του Οσίου στα Κουβούκλια Προύσας (22 Φεβρουαρίου).
• Άγιοι Δεκαπέντε νεομάρτυρες εκ Σκοπού Ανατολικής Θράκης. Μαρτύρησαν δια απαγχονισμού το 1821 δεκαπέντε νεομάρτυρες εκ των οποίων και οι νεομάρτυρες Ανδρέας ιερεύς (Παπά-Ανδρέας ή Παπανδρέας), Σίμος (Τσορμπατζής), Ιωάννης (Δεληγιάννης), Κυριάκος (Τσορμπατζής) των οποίων διασώζονται τα ονόματα. Η μνήμη τους τιμάται στον Νεό Σκοπό Σερρών.^[77][78][79]

Μνημεία

• Καθολικό Ιεράς Μονής Τιμίου Προδρόμου Σερρών (13ου αιώνα).
• Ιερός Ναός Αγίων Θεοδώρων, παλαιός Μητροπολιτικός Ναός (6ου/12ου αιώνα), νυν Καθεδρικός και Προσκυνηματικός.
• Ιερός Ναός Αγίου Νικολάου Ακροπόλεως Σερρών.
• Ιερός Ναός Αγίου Γεωργίου του Κρυονερίτου.
• Καθολικό Μονής Αγίου Γεωργίου (16ου αιώνα), Κερδυλλίου όρους - Ασπροβάλτας.
• πλήθος μεταβυζαντινών ναών.

Μονές

• Ανδρώα Μονή: Αγίας Μεγαλομάρτυρος Παρασκευής Σερρών
• Γυναικείες Μονές:

1. Τιμίου Προδρόμου Σερρών (Μετόχια Μονής: Τιμίου Προδρόμου Σερρών (Προδρομούδι) και Αγίου Γεωργίου Κρυονερίτου Σερρών)
2. Κοιμήσεως Θεοτόκου «Παναγίας Βύσσιανης»
3. Υψώσεως Τιμίου Σταυρού
4. Προφήτου Ηλιού

Εικόνες

• 
  Ο Ναός του Αγίου Γεωργίου Ασπροβάλτας.
• 
  Ο Ναός του Αγίου Γεωργίου Ασπροβάλτας.
• 
  Ο βυζαντινός καθεδρικός ναός των Αγίων Θεοδώρων Σερρών.
• 
  Ο βυζαντινός καθεδρικός ναός των Αγίων Θεοδώρων Σερρών.
• 
  Σέρρες. Αρχαιολογικό Μουσείο. Χριστός Ευεργέτης. 14ος αιώνας.
• 
  Η Ιερά Μονή Τιμίου Προδρόμου Σερρών.
• 
  Ο Ναός του Αγίου Δημητρίου Νέου Σκοπού.
• 
  Ο Άγιος Γρηγόριος Ωρολογάς, καθηγητής του Γυμνασίου Σερρών (1894-1901), ιεροκήρυκας και επίσημος εκπρόσωπος της Μονής Τιμίου Προδρόμου Σερρών.

Υποσημειώσεις και παραπομπές

Υποσημειώσεις

1. «Νέες Χώρες» ονομάζονται 36 Μητροπόλεις του Οικουμενικού Πατριαρχείου, οι οποίες μετά τους Βαλκανικούς πολέμους περιήλθαν στην ελληνική επικράτεια. Αυτές συνεχίζουν να υπάγονται πνευματικά στο Πατριαρχείο Κωνσταντινουπόλεως, αλλά με την Πατριαρχική και Συνοδική Πράξη της 4ης Σεπτεμβρίου 1928 η Διοίκησή τους παραχωρήθηκε «επιτροπικώς» και υπό δέκα ρητούς όρους στην Εκκλησία της Ελλάδος^[1].
2. Συνυπογράφει συνοδική απόφαση επί Πατριάρχου Ιωάννου ΙΓ΄^[16]

Παραπομπές

1. Μαζαράκης, Ευάγγελος (2020). Το υφιστάμενο εκκλησιαστικό καθεστώς των Νέων Χωρών (PDF). Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήμιο. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο (PDF) στις 19 Απριλίου 2021. Ανακτήθηκε στις 22 Απριλίου 2021.
2. «ΦΕΚ A 120/1928». Εφημερίδα της Κυβερνήσεως. 11 Ιουλίου 1928.
3. Τετράδια Βουλγαρικῆς Κατοχῆς, Ἀνατολική Μακεδονία 1916-1918, ἐπιμέλεια Ν. Ρουδομέτωφ, τ. 2ος, Ἱστορικό Λογοτεχνικό Ἀρχεῖο Καβάλας, Καβάλα 2008.
4. Β.Σ. Κάρτσιου, Ἡ Γενοκτονία τοῦ Ἑλληνισμοῦ τῆς Ἀνατολικῆς Μακεδονίας κατά τή 2η Βουλγαρική Κατοχή (1916-18), ἐκδ. Ἐρωδιός, Θεσσαλονίκη 2010.
5. τα κειμήλια των Μελενικίων που εκλάπησαν από τους Βούλγαρους
6. «Φως Φαναρίου: Η Μονή της Εικοσιφοίνισσας». Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 31 Ιουλίου 2019. Ανακτήθηκε στις 2 Μαρτίου 2019.
7. Τα «Ελγίνεια» της Εκκλησίας - Κιβωτός της Ορθοδοξίας
8. Το 2017 έτος διεκδίκησης λεηλατημένων κειμηλίων από τις Ιερές Μονές των Σερρών - εφημερίδα ΑΝΕΞΑΡΤΗΤΟΣ
9. Αυτή είναι η ιστορία των κλεμμένων κειμηλίων που ζήτησε ο Πατριάρχης από τους Βούλγαρους - orthodoxia.info
10. Lequien, Michel (1760). Oriens christianus in quatuor Patriarchatus digestus, Tomus II. Parisiis, ex Typographia Regia. σελίδες 87 – 90.
11. Bulletin de correspondance hellénique. Supplément, 8 (1983), σελ. 176.
12. «Κατάλογος Μητροπολιτών της Εκκλησίας των Σερρών». Ιερά Μητρόπολις Σερρών και Νιγρίτης. Ανακτήθηκε στις 23 Φεβρουαρίου 2024.
13. Laurent 1963, σελ. 596.
14. Laurent 1963, σελ. 597.
15. Laurent 1963, σελ. 598.
16. Καλέκα, Μανουήλ (1865). Τα ευρισκόμενα πάντα. Παρίσι: Jacques-Paul Migne. σελ. 1090.
17. von Miklosich, Franz Ritter· Müller, Joseph (1860). Acta patriarchatus Constantinopolitani 1315-1402 e codibus manu scriptis bibliothecae Palatinae Vindobonensis. Βιέννη: Gerold. σελ. 145.
18. Preiser-Kapeller, Johannes (2008). Das Episkopat im späten Byzanz : ein Verzeichnis der Metropoliten und Bischöfe des Patriarchats von Konstantinopel in der Zeit von 1204 bis 1453. Saarbrücken: VDM Verlag Dr. Müller. ISBN 978-3836487863.
19. Сава, Епископ Шумадијски (1996). Српски јерарси од деветог до двадесетог века. Евро Београд, Унирекс Подгорица, Каленић Крагујевац. σελίδες 212 – 213. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 11 Φεβρουαρίου 2013. Ανακτήθηκε στις 3 Φεβρουαρίου 2014.
20. Сава, Епископ Шумадијски (1996). Српски јерарси од деветог до двадесетог века. Евро Београд, Унирекс Подгорица, Каленић Крагујевац. σελ. 428. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 11 Φεβρουαρίου 2013. Ανακτήθηκε στις 10 Φεβρουαρίου 2014.
21. Сава, Епископ Шумадијски (1996). Српски јерарси од деветог до двадесетог века. Евро Београд, Унирекс Подгорица, Каленић Крагујевац. σελ. 486. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 11 Φεβρουαρίου 2013. Ανακτήθηκε στις 10 Φεβρουαρίου 2014.
22. Ζαχαριάδου 1996, σελ. 123.
23. Παπαδόπουλος-Κεραμεύς, Αθανάσιος (1903). «Μάρκος Ξυλοκαράβης: πατριάρχης οικουμενικός και είτα πρόεδρος Αχριδών». Византийский временник 10: 14. http://digital.lib.auth.gr/record/67552/files/arc-2007-26504.pdf. Ανακτήθηκε στις 14 Απριλίου 2021.
24. «Πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως Μάξιμος Δ'». Βατοπαιδινή Προσωπογραφία. Ιερά Μεγίστη Μονή Βατοπαιδίου. 11 Μαΐου 2011. Ανακτήθηκε στις 18 Απριλίου 2021.
25. Ζαχαριάδου 1996, σελ. 107.
26. «Έγγραφον συνοδικόν 68 Μητροπολιτών (...)». Γρηγόριος ο Παλαμάς ΜΘ: 225. Ιανουάριος 1920. http://digital.lib.auth.gr/record/139966/files/5076_1.pdf. Ανακτήθηκε στις 30 Απριλίου 2022.
27. Πάρδος, Αντώνης (1998). Ἀθωνικὰ Σύμμεικτα 5. Ἀρχεῖο τῆς Ἱ. Μ. Παντοκράτορος. Ἐπιτομὲς ἐγγράφων. Αθήνα: Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών. σελ. 122. ISBN 960-90911-0-5.
28. Μανουήλ Γεδεών, σελ. 544.
29. Αποστολόπουλος 1987, σελ. 376.
30. Αποστολόπουλος 1987, σελ. 371.
31. Μέρτζιος 1951, σελ. 47.
32. Αποστολόπουλος 1987, σελ. 402.
33. Μυστακίδης 1936, σελ. 183.
34. Αποστολόπουλος 1987, σελ. 173.
35. Б. Христова, Д. Караджова, Е. Узунова. Бележки на българските книжовници Х-ХVIII век. Т.1-2. С., 2003-2004, № 308, 310, 311
36. Παπαδόπουλος-Κεραμεύς 1963, σελ. 14.
37. Αποστολόπουλος 1987, σελ. 309.
38. «Σιγίλλιον Πατριάρχη Γαβριήλ». Γρηγόριος ο Παλαμάς ΜΘ: 555. Ιανουάριος 1920. http://digital.lib.auth.gr/record/139966/files/5076_1.pdf. Ανακτήθηκε στις 30 Απριλίου 2022.
39. Παπαδόπουλος Κεραμέως, Α. Τακτικόν των Ορθοδόξων Εκκλησιών της Ανατολής (PDF). σελ. 470.
40. Κοτζαγεώργης, Φωκίων Π. (2020). «Μια Οθωμανική πηγή για την ιστορία του Οικουμενικού Πατριαρχείου κατά το β´ μισό του 17ου αιώνα». Δελτίο Κέντρου Μικρασιατικών Σπουδών 21: 62. https://www.academia.edu/45626760/%CE%9C%CE%B9%CE%B1_%CE%9F%CE%B8%CF%89%CE%9C%CE%B1%CE%BD%CE%B9%CE%BA%CE%AE_%CE%A0%CE%AE%CE%B3%CE%AE_%CE%B3%CE%B9%CE%B1_%CF%84%CE%AE%CE%BD_%CE%B9%CF%83%CF%84%CE%9F%CF%81%CE%B9%CE%B1_%CF%84%CE%9F%CF%85_%CE%9F%CE%B9%CE%BA%CE%9F%CF%85%CE%9C%CE%B5%CE%BD%CE%B9%CE%BA%CE%9F%CF%85_%CE%A0%CE%B1%CF%84%CF%81%CE%B9%CE%B1%CF%81%CF%87%CE%B5%CE%B9%CE%9F%CF%85_%CE%BA%CE%B1%CF%84%CE%B1_%CF%84%CE%9F_%CE%92_%CE%9C%CE%B9%CF%83%CE%9F_%CF%84%CE%9F%CF%85_17%CE%9F%CF%85_%CE%B1%CE%B9%CF%89%CE%BD%CE%B1_%CE%94%CE%95%CE%9B%CE%A4%CE%99%CE%9F_%CE%9A%CE%95%CE%9D%CE%A4%CE%A1%CE%9F%CE%A5_%CE%9C%CE%99%CE%9A%CE%A1%CE%91%CE%A3%CE%99%CE%91%CE%A4%CE%99%CE%9A%CE%A9%CE%9D_%CE%A3%CE%A0%CE%9F%CE%A5%CE%94%CE%A9%CE%9D. Ανακτήθηκε στις 28 Μαΐου 2024.
41. Μητροπολίτης από Μ.Πρωτοσυγκέλλων, Αθηναγόρας (1932). «Ο θεσμός των συγκέλλων εν τω Οικουμενικώ Πατριαρχείω». Επετηρίς Εταιρείας Βυζαντινών Σπουδών: 264. https://ir.lib.uth.gr/xmlui/bitstream/handle/11615/19053/article.pdf?sequence=1&isAllowed=y. Ανακτήθηκε στις 30 Ιουλίου 2022.
42. Μητροπολίτης από Μ.Πρωτοσυγκέλλων, Αθηναγόρας (1932). «Ο θεσμός των συγκέλλων εν τω Οικουμενικώ Πατριαρχείω». Επετηρίς Εταιρείας Βυζαντινών Σπουδών: 264. https://ir.lib.uth.gr/xmlui/bitstream/handle/11615/19053/article.pdf?sequence=1&isAllowed=y. Ανακτήθηκε στις 30 Ιουλίου 2022.
43. Μητροπολίτης Θεσσαλονίκης, Γεννάδιος (Απρίλιος 1917). «Η Ιερά Πατριαρχική και Σταυροπηγιακή Μονή του Αγίου Διονυσίου του εν Ολύμπω». Γρηγόριος ο Παλαμάς Α: 596. http://digital.lib.auth.gr/record/139963/files/5073_1.pdf. Ανακτήθηκε στις 2 Μαΐου 2022.
44. Κατάλογος χειρογράφων κωδίκων της βιβλιοθήκης της κατά το αγιώνυμων όρος του Άθω ιεράς και μεγαλώνυμου Σκήτης της αγίας Θεομήτορος Άννης (μέρος Α') (PDF). σελ. 100.
45. Χαμουδόπουλος, Μηνάς (1882). «Πατριαρχικαί πινακίδες». Εκκλησιαστική Αλήθεια Β (ΙΕ): 234. https://books.google.de/books?id=7EkWAAAAYAAJ&hl=el&pg=PA234#v=onepage&q&f=false. Ανακτήθηκε στις 14 Οκτωβρίου 2022.
46. Μητροπολίτης από Μ.Πρωτοσυγκέλλων, Αθηναγόρας (1932). «Ο θεσμός των συγκέλλων εν τω Οικουμενικώ Πατριαρχείω». Επετηρίς Εταιρείας Βυζαντινών Σπουδών: 264-265. https://ir.lib.uth.gr/xmlui/bitstream/handle/11615/19053/article.pdf?sequence=1&isAllowed=y. Ανακτήθηκε στις 30 Ιουλίου 2022.
47. «Σιγίλλιο Πατριάρχου Σωφρονίου (1780)». Εκκλησιαστική Αλήθεια. Κ (8): 80. 4. https://books.google.de/books?id=sIwXAAAAYAAJ&hl=el&pg=PA80#v=onepage&q&f=false. Ανακτήθηκε στις 5 Μαΐου 2022.
48. Μακραίος 1872, σελ. 377.
49. Βουδούρης 2008, σελ. 87.
50. Μανουήλ Γεδεών, σελ. 697.
51. Χαμχούγιας 2006, σελ. 40.
52. Μητροπολίτης από Μ.Πρωτοσυγκέλλων, Αθηναγόρας (1932). «Ο θεσμός των συγκέλλων εν τω Οικουμενικώ Πατριαρχείω». Επετηρίς Εταιρείας Βυζαντινών Σπουδών: 281. https://ir.lib.uth.gr/xmlui/bitstream/handle/11615/19053/article.pdf?sequence=1&isAllowed=y. Ανακτήθηκε στις 5 Αυγούστου 2022.
53. Μάρκου, Μάρκος. «Ο Μακαριώτατος Πάπας και Πατριάρχης Αλεξανδρείας και πάσης γης Αιγύπτου κυρός Ιάκωβος. (1803-1865)». Ανακτήθηκε στις 18 Φεβρουαρίου 2022.
54. Καλλίφρων 1867, σελ. 185.
55. Καλλίφρων 1867, σελ. 195.
56. Μάρκου, Μάρκος. «Ο Σεβασμιώτατος Μητροπολίτης Κυζίκου κυρός Νικόδημος. (1826-1900)». Ανακτήθηκε στις 18 Φεβρουαρίου 2022.
57. Καλλίφρων 1867, σελ. 136.
58. Μάρκου, Μάρκος. «Ο Πανιερώτατος Μητροπολίτης Σερρών κυρός Μελέτιος. (;-1867)». Ανακτήθηκε στις 18 Φεβρουαρίου 2022.
59. Καλλίφρων 1867, σελ. 137.
60. Μάρκου, Μάρκος. «Ο Πανιερώτατος Μητροπολίτης Λαρίσης κυρός Νεόφυτος. (1826-1896)». Ανακτήθηκε στις 18 Φεβρουαρίου 2022.
61. Μάρκου, Μάρκος. «Ο Πανιερώτατος Μητροπολίτης πρώην Νικομηδείας κυρός Φιλόθεος. (1833-1917)». Ανακτήθηκε στις 18 Φεβρουαρίου 2022.
62. Μάρκου, Μάρκος. «Ο Σεβασμιώτατος Μητροπολίτης Ηρακλείας και Ραιδεστού κυρός Γρηγόριος. (1825-1888)». Ανακτήθηκε στις 18 Φεβρουαρίου 2022.
63. Μάρκου, Μάρκος. «Ο Πανιερώτατος Μητροπολίτης Νικοπόλεως και Πρεβέζης κυρός Ναθαναήλ. (1838-1910)». Ανακτήθηκε στις 18 Φεβρουαρίου 2022.
64. Μάρκου, Μάρκος. «Ο Πανιερώτατος Μητροπολίτης Φιλαδελφείας κυρός Λουκάς. (1850-1912)». Ανακτήθηκε στις 18 Φεβρουαρίου 2022.
65. Μάρκου, Μάρκος. «Ο Πανιερώτατος Μητροπολίτης Διδυμοτείχου κυρός Κωνσταντίνος. (περ. 1849-1899)». Ανακτήθηκε στις 18 Φεβρουαρίου 2022.
66. Μάρκου, Μάρκος. «Η Αυτού Θειοτάτη Παναγιότης ο Αρχιεπίσκοπος Κωνσταντινουπόλεως, Νέας Ρώμης και Οικουμενικός Πατριάρχης κυρός Γρηγόριος ο Ζ΄. (1850-1924)». Ανακτήθηκε στις 18 Φεβρουαρίου 2022.
67. Μάρκου, Μάρκος. «Ο Πανιερώτατος Μητροπολίτης Σερρών κυρός Αθανάσιος. (1876-1909)». Ανακτήθηκε στις 18 Φεβρουαρίου 2022.
68. Μάρκου, Μάρκος. «Ο Πανιερώτατος Μητροπολίτης Σερρών κυρός Απόστολος. (1856-1917)». Ανακτήθηκε στις 18 Φεβρουαρίου 2022.
69. Μάρκου, Μάρκος. «Ο Σεβασμιώτατος Μητροπολίτης Βιζύης κυρός Χριστοφόρος. (1871-1958)». Ανακτήθηκε στις 18 Φεβρουαρίου 2022.
70. Μάρκου, Μάρκος. «Ο Σεβασμιώτατος Μητροπολίτης πρώην Σερρών και Νιγρίτης κυρός Κωνσταντίνος. (1886-1963)». Ανακτήθηκε στις 18 Φεβρουαρίου 2022.
71. Μάρκου, Μάρκος. «Ο Σεβασμιώτατος Μητροπολίτης Σερρών και Νιγρίτης κυρός Κωνσταντίνος. (1910-1984)». Ανακτήθηκε στις 18 Φεβρουαρίου 2022.
72. «Κηδεία Μητροπολίτου Σερρών και Νιγρίτης Μαξίμου Ξύδα». Ανακτήθηκε στις 2 Μαΐου 2021.
73. Μάρκου, Μάρκος. «Ο Σεβασμιώτατος Μητροπολίτης Σερρών και Νιγρίτης κυρός Μάξιμος (1942-2003)». Ανακτήθηκε στις 18 Φεβρουαρίου 2022.
74. Μάρκου, Μάρκος. «Ο Σεβασμιώτατος Μητροπολίτης Σερρών και Νιγρίτης κύριος Θεολόγος. (γεν. 1967)». Ανακτήθηκε στις 18 Φεβρουαρίου 2022.
75. Παναγίες της Μικράς Ασίας και της Θράκης - άρθρο Ένωσης Μικρασιατών Φοιτητών
76. Εικόνα του Παντοκράτορα με την υπογραφή του Μητροπολίτη Σμύρνης στο Κειμηλιαρχείο της Ι. Μ. Σερρών, epiloges.tv
77. «Αριστοτέλης Νανιόπουλος, Το 1821 και ο Σκοπός Ανατολικής Θράκης, Εφημερίδα Σημερινή των Σερρών,4/9/2020». Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 16 Απριλίου 2021. Ανακτήθηκε στις 16 Απριλίου 2021.
78. Αναστάσιος Βαλιούλης (2010), Ο Διωγμός των Σκοπιανών Ανατολικής Θράκης, Δεύτερη Έκδοση, Σύλλογος «Ορφέας» Νέου Σκοπού Σερρών.
79. Παντελής Χ. Βαλιούλης (1966), Ιστορικόν δοκίμιον περί του Παλαιού και Νέου Σκοπού, Αθήναι, 1960.

Πηγές

• Τετράδια Βουλγαρικῆς Κατοχῆς, Ἀνατολική Μακεδονία 1916-1918, ἐπιμέλεια Ν. Ρουδομέτωφ, τ. 2ος, Ἱστορικό Λογοτεχνικό Ἀρχεῖο Καβάλας, Καβάλα 2008
• Β.Σ. Κάρτσιου, Ἡ Γενοκτονία τοῦ Ἑλληνισμοῦ τῆς Ἀνατολικῆς Μακεδονίας κατά τή 2η Βουλγαρική Κατοχή (1916-18), ἐκδ. Ἐρωδιός, Θεσσαλονίκη 2010
• Ζαχαριάδου, Ελισάβετ Α. (1996). Δέκα τουρκικά έγγραφα για την Μεγάλη Εκκλησία (1483-1567) (PDF). Αθήνα: Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών, Ινστιτούτο Βυζαντινών Ερευνών. ISBN 960-7094-69-7.
• Βουδούρης, Αθανάσιος Γ. (2008). Επισκοπική προσωπογραφία της μητροπόλεως Βέροιας και Ναούσης κατά την περίοδο της οθωμανοκρατίας (1430-1912) (PDF). Θεσσαλονίκη. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο (PDF) στις 15 Ιανουαρίου 2018. Ανακτήθηκε στις 8 Απριλίου 2021.
• Καλλίφρων, Βασίλειος Δ. (1867). Εκκλησιαστικά ή Εκκλησιαστικόν Δελτίον. Κωνσταντινούπολη.
• Μακραίος, Σέργιος (1872). Εκκλησιαστική Ιστορία. Βενετία: Τύποις του Χρόνου.
• Χαμχούγιας, Χρήστος (2006). Ο Οικουμενικός Πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως Γρηγόριος ΣΤ' ο Φουρτουνιάδης εν μέσω εθνικών και εθνοφυλετικών ανταγωνισμών, διδακτορική διατριβή. Θεσσαλονίκη: Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης (ΑΠΘ), Θεολογική Σχολή, Τμήμα Ποιμαντικής και Κοινωνικής Θεολογίας.
• Γεδεών, Μανουήλ (1885). Πατριαρχικοί Πίνακες: Ειδήσεις ιστορικαί βιογραφικαί περί των Πατριαρχών Κωνσταντινουπόλεως: από Ανδρέου του Πρωτοκλήτου μέχρις Ιωακείμ Γ' του από Θεσσαλονίκης, 36-1884. Κωνσταντινούπολη: Lorenz & Keil.
• Μυστακίδης, Βασίλειος (1936). «Επισκοπικοί κατάλογοι». Επετηρίς Εταιρείας Βυζαντινών Σπουδών. https://core.ac.uk/download/pdf/132806845.pdf. Ανακτήθηκε στις 28 Ιουλίου 2020.
• Αποστολόπουλος, Δημήτρης Γ. (1987). Η Νομική Συναγωγή Του Δοσιθέου. Μία Πηγή Και Ένα Τεκμήριο. Αθήνα: Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών, Κέντρο Νεοελληνικών Ερευνών.
• Παπαδόπουλος-Κεραμεύς, Αθανάσιος (1963). Ιεροσολυμιτική Βιβλιοθήκη, ήτοι κατάλογος των εν ταις βιβλιοθήκαις του αγιωτάτου αποστολικού τε και καθολικού ορθοδόξου πατριαρχικού θρόνου των Ιεροσολύμων και πάσης Παλαιστίνης αποκειμένων ελληνικών κωδίκων, τόμος τέταρτος (1899) (PDF). Βρυξέλλες: Culture et Civilisation. σελ. 11. Ανακτήθηκε στις 10 Νοεμβρίου 2023.
• Μέρτζιος, Κωνσταντίνος Δ (1951). «Πατριαρχικά, ήτοι ανέκδοτοι πληροφορίαι σχετικαί προς τους Πατριάρχας Κωνσταντινουπόλεως από του 1556-1702». Πραγματείαι της Ακαδημίας Αθηνών 15 (4). https://digitallibrary.academyofathens.gr/archive/item/10758?lang=el. Ανακτήθηκε στις 12 Νοεμβρίου 2023.
• Laurent, V. (1963). Le Corpus des sceaux de l' empire Byzantin. V.1 (L'eglise) (στα Γαλλικά). Paris: Centre National de la Recherche Scientifique.

Εξωτερικοί σύνδεσμοι

• Ιερά Μητρόπολις Σερρών και Νιγρίτης, επίσημη ιστοσελίδα