Η ζωγραφική της δράσης[1] (αγγλικά: action painting) ή χειρονομιακή ζωγραφική[2][3] είναι είδος ζωγραφικής στο οποίο το χρώμα στάζει αυθόρμητα, εκτοξεύεται ή πασαλείφεται στον καμβά, αντί να εφαρμόζεται προσεκτικά. Το έργο που προκύπτει δίνει συχνά έμφαση στη φυσική πράξη της ίδιας της ζωγραφικής ως ουσιαστική πτυχή του τελικού έργου ή ως ανησυχία του καλλιτέχνη του.
Το είδος ήταν ευρέως διαδεδομένο από τη δεκαετία του 1940 έως τις αρχές της δεκαετίας του 1960 και συνδέεται στενά με τον αφηρημένο εξπρεσιονισμό (ορισμένοι κριτικοί έχουν χρησιμοποιήσει τους όρους "action painting" και "αφηρημένος εξπρεσιονισμός" εναλλακτικά).[4] Συχνά γίνεται σύγκριση μεταξύ του αμερικανικού action painting και του γαλλικού τασισμού (tachisme).[5] Η Σχολή της Νέας Υόρκης του αμερικανικού αφηρημένου εξπρεσιονισμού (δεκαετία 1940-50) θεωρείται επίσης στενά συνδεδεμένη με το κίνημα.[6]
Ο όρος επινοήθηκε από τον Αμερικανό κριτικό Χάρολντ Ρόζενμπεργκ το 1952,[7] στο δοκίμιό του "The American Action Painters" (Οι Αμερικανοί ζωγράφοι της δράσης),[8] και σηματοδότησε μια σημαντική αλλαγή στην αισθητική προοπτική των ζωγράφων και των κριτικών της Σχολής της Νέας Υόρκης. Σύμφωνα με τον Ρόζενμπεργκ ο καμβάς ήταν «μια αρένα στην οποία κάποιος μπορούσε να δράσει».[9] Οι ενέργειες και τα μέσα για τη δημιουργία του πίνακα θεωρούνταν, στη ζωγραφική δράσης, μεγαλύτερης σημασίας από το τελικό αποτέλεσμα.[6] Ενώ ο Ρόζενμπεργκ επινόησε τον όρο "action painting" το 1952, άρχισε να δημιουργεί τη θεωρία της δράσης του τη δεκαετία του 1930 ως κριτικός.[10] Ενώ οι αφηρημένοι εξπρεσιονιστές, όπως ο Τζάκσον Πόλοκ, ο Φραντς Κλάιν και ο Βίλεμ ντε Κούνινγκ, είχαν από καιρό εκφράσει ευθέως την άποψή τους ότι ο πίνακας είναι μια αρένα μέσα στην οποία πρέπει να συμβιβαστεί κανείς με την πράξη της δημιουργίας, παλαιότεροι κριτικοί που συμπαθούσαν τον αγώνα τους, όπως ο Κλέμεντ Γκρίνμπεργκ, επικεντρώνονταν στην «αντικειμενικότητα» των έργων τους. Ο Κλέμεντ Γκρίνμπεργκ ήταν επίσης ένας κριτικός με επιρροή στη ζωγραφική της δράσης, γοητευμένος από τη δημιουργική πάλη, η οποία, όπως υποστήριζε, αποδεικνύεται από την επιφάνεια του πίνακα.[6] Για τον Γκρίνμπεργκ, η σωματικότητα των πηγμένων και λαδωμένων επιφανειών των πινάκων ήταν το κλειδί για την κατανόησή τους. «Κάποιες από τις ετικέτες που συνδέθηκαν με τον αφηρημένο εξπρεσιονισμό, όπως "informel" και "Action Painting", σίγουρα το υπονοούσαν αυτό- δόθηκε η δυνατότητα να καταλάβει κανείς ότι επρόκειτο για ένα εντελώς νέο είδος τέχνης που δεν ήταν πλέον τέχνη με οποιαδήποτε αποδεκτή έννοια. Αυτό ήταν, φυσικά, παράλογο». - Κλέμεντ Γκρίνμπεργκ, "Post Painterly Abstraction" (Μετα-ζωγραφική αφαίρεση).
Η κριτική του Ρόζενμπεργκ μετατόπισε την έμφαση από το αντικείμενο στον ίδιο τον αγώνα, με τον τελικό πίνακα να είναι μόνο η φυσική εκδήλωση, ένα είδος υπολείμματος, του πραγματικού έργου τέχνης, το οποίο βρισκόταν στην πράξη ή στη διαδικασία της δημιουργίας του πίνακα. Η νεότερη έρευνα τείνει να τοποθετήσει τον αυτοεξόριστο σουρεαλιστή Βόλφγκανγκ Πάαλεν στη θέση του καλλιτέχνη και θεωρητικού που χρησιμοποίησε αρχικά τον όρο «δράση» με αυτή την έννοια και προώθησε με αυτόν τη θεωρία του υποκειμενικού αγώνα. Στη θεωρία του για τον εξαρτώμενο από τον θεατή χώρο δυνατότητας, στον οποίο ο καλλιτέχνης «δρα» όπως σε μια εκστατική τελετουργία, ο Πάαλεν εξετάζει ιδέες της κβαντομηχανικής, καθώς και ιδιοσυγκρασιακές ερμηνείες του τοτεμικού οράματος και της χωρικής δομής της ζωγραφικής των ιθαγενών Ινδιάνων από τη Βρετανική Κολομβία. Το μακροσκελές δοκίμιό του Totem Art (Τοτεμική Τέχνη, 1943) είχε σημαντική επιρροή σε καλλιτέχνες όπως η Μάρθα Γκράχαμ, ο Μπάρνετ Νιούμαν, ο Ισάμου Νογκούτσι, ο Τζάκσον Πόλοκ και ο Μαρκ Ρόθκο. Ο Πάαλεν περιγράφει μια άκρως καλλιτεχνική θεώρηση της τοτεμικής τέχνης ως μέρος μιας τελετουργικής «δράσης» με ψυχικές συνδέσεις με τη γενετική μνήμη και τη μητρογραμμική προγονολατρεία.[11]
Κατά τη διάρκεια των επόμενων δύο δεκαετιών, ο επαναπροσδιορισμός της τέχνης από τον Ρόζενμπεργκ ως πράξη και όχι ως αντικείμενο, ως διαδικασία και όχι ως προϊόν, άσκησε επιρροή και έθεσε τα θεμέλια για μια σειρά από σημαντικά καλλιτεχνικά κινήματα, από τα χάπενινγκς και το Fluxus μέχρι την εννοιολογική τέχνη, την περφόρμανς, την τέχνη της εγκατάστασης και τη γήινη τέχνη.
Είναι απαραίτητο για την κατανόηση της ζωγραφικής της δράσης να τοποθετηθεί στο ιστορικό πλαίσιο. Το κίνημα της ζωγραφικής της δράσης έλαβε χώρα την περίοδο μετά τη λήξη του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου. Μαζί του ήρθε μια αποδιοργανωμένη οικονομία και κουλτούρα στην Ευρώπη, και στην Αμερική η κυβέρνηση εκμεταλλεύτηκε τη νέα κατάσταση της σπουδαιότητάς τους.[12] Προϊόν της καλλιτεχνικής αναβίωσης του εξπρεσιονισμού μετά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο στην Αμερική και πιο συγκεκριμένα στη Νέα Υόρκη, η ζωγραφική της δράσης αναπτύχθηκε σε μια εποχή όπου η κβαντομηχανική και η ψυχανάλυση άρχισαν να ανθίζουν και να αλλάζουν την αντίληψη των ανθρώπων για τον φυσικό και ψυχολογικό κόσμο, καθώς και την κατανόηση του κόσμου από τον πολιτισμό μέσω της αυξημένης αυτοσυνειδησίας και συνειδητοποίησης.[13]
Οι αμερικανοί ζωγράφοι της δράσης προβληματίστηκαν για τη φύση της τέχνης καθώς και για τους λόγους ύπαρξης της τέχνης συχνά όταν αναρωτήθηκαν ποια είναι η αξία της ζωγραφικής της δράσης.[12] Η προγενέστερη τέχνη του Καντίνσκι και του Μοντριάν είχε απαλλαγεί από την απεικόνιση αντικειμένων και αντ' αυτού προσπαθούσε να προκαλέσει, να απευθυνθεί και να σκιαγραφήσει, μέσω της καλαισθησίας, τα συναισθήματα και τις συγκινήσεις του θεατή. Η ζωγραφική της δράσης προχώρησε ένα βήμα παραπέρα, χρησιμοποιώντας τις ιδέες του Γιουνγκ και του Φρόιντ για το υποσυνείδητο ως θεμέλια. Πολλοί από τους ζωγράφους ενδιαφέρονταν για τις μελέτες του Καρλ Γιουνγκ σχετικά με τις αρχετυπικές εικόνες και τους τύπους και χρησιμοποιούσαν τα δικά τους εσωτερικά οράματα για να δημιουργήσουν τους πίνακές τους.[12] Μαζί με τον Γιουνγκ, ο Σίγκμουντ Φρόιντ και ο υπερρεαλισμός επηρέασαν επίσης το ξεκίνημα της ζωγραφικής της δράσης.[9] Οι πίνακες των ζωγράφων της δράσης δεν είχαν σκοπό να απεικονίσουν αντικείμενα καθαυτά ή ακόμη και συγκεκριμένα συναισθήματα. Αντίθετα, είχαν σκοπό να αγγίξουν τον παρατηρητή βαθιά στο υποσυνείδητο, προκαλώντας μια αίσθηση του αρχέγονου και αξιοποιώντας τη συλλογική αίσθηση μιας αρχετυπικής οπτικής γλώσσας.[14]
Wikiwand in your browser!
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
