Επαναστάτης χωρίς αιτία

Το Επαναστάτης χωρίς αιτία (αγγλ.: Rebel Without a Cause) είναι Αμερικανική δραματική ταινία του 1955, σε σκηνοθεσία του Νίκολας Ρέι. Αντικείμενο της ταινίας είναι η ιστορία μιας ομάδας προβληματισμένων εφήβων, μέσω της οποίας ο Ρέι ασκεί κριτική πάνω στον αμερικανικό τρόπο ζωής. Η ταινία αποτελεί στροφή πάνω στη θεματολογία του σκηνοθέτη, που μέχρι εκείνη την περίοδο δημιουργούσε ταινίες με θέμα τον κόσμο της παρανομίας σε μεγάλα αστικά κέντρα.^[1][2] Με την πάροδο των χρόνων η ταινία έλαβε θρυλική υπόσταση χάρη στην ερμηνεία του Τζέιμς Ντιν (στον διασημότερό του ρόλο), ο οποίος απεβίωσε σε τροχαίο δυστύχημα στις 30 Σεπτεμβρίου 1955, πριν την πρεμιέρα της στους κινηματογράφους. Ο Ντιν υποδύεται τον Τζίμι Σταρκ, το καινούργιο αγόρι σε μια μικρή πόλη, που υπακούει τους γονείς του, ερωτεύεται την πιο δημοφιλή κοπέλα του σχολείου και έρχεται σε σύγκρουση με τους νταήδες της τάξης του. Ο Ρέι μέσα από την ιστορία του πρωταγωνιστή αποπειράται να παρουσιάσει την ηθική παρακμή της αμερικανικής νεολαίας, την αποξένωση μεταξύ των ανθρώπων και το χάσμα των γενεών.

Επαναστάτης χωρίς αιτία Rebel Without A Cause
Κινηματογραφική αφίσα
Σκηνοθεσία	Νίκολας Ρέι
Παραγωγή	Ντέιβιντ Γουάισμπαρτ
Σενάριο	Στιούαρτ Στερν Έρβιν Σούλμαν
Πρωταγωνιστές	Τζέιμς Ντιν Νάταλι Γουντ Σαλ Μίνεο Ντένις Χόπερ
Μουσική	Λέοναρντ Ρόσενμαν
Φωτογραφία	Έρνεστ Χάλερ
Μοντάζ	Γουίλιαμ Ζίγκλερ
Ενδυματολόγος	Moss Mabry
Εταιρεία παραγωγής	Warner Bros. και Warner Bros. Pictures
Διανομή	Warner Bros. και Netflix
Πρώτη προβολή	27/10/1955
Κυκλοφορία	1955
Διάρκεια	106 λεπτά
Προέλευση	Ηνωμένες Πολιτείες Αμερικής
Γλώσσα	Αγγλικά
Σχετικά πολυμέσα
δεδομένα (π • σ • ε )

Η ταινία δανείστηκε τον τίτλο της από το μυθιστόρημα του 1944 του ψυχιάτρου Ρόμπερτ Μ. Λίντνερ με τίτλο Rebel Without a Cause: The Hypnoanalysis of a Criminal Psychopath. Το 1990 η ταινία χαρακτηρίστηκε από την Βιβλιοθήκη του Κογκρέσου ως «πολιτιστικά, αισθητικά και ιστορικά σημαντική» και επιλέχθηκε να ενταχθεί στο Εθνικό Μητρώο Κινηματογράφου των Ηνωμένων Πολιτειών.^[3] Το 1998 το Αμερικανικό Ινστιτούτο Κινηματογράφου κατέταξε την ταινία στην 59η θέση στη λίστα με τις 100 καλύτερες ταινίες όλων των εποχών.

Υπόθεση

Ο Τζέιμς Ντιν και η Νάταλι Γουντ στο τρέιλερ της ταινίας.

Στο Λος Άντζελες γύρω στα μέσα της δεκαετίας του 1950, ο έφηβος Τζίμι Σταρκ (Τζέιμς Ντιν) συλλαμβάνεται και οδηγείται στο τμήμα ανηλίκων ενός αστυνομικού τμήματος μεθυσμένος. Στο τμήμα συναντά τον Τζον "Πλάτο" Κρόφορντ (Σαλ Μίνεο), ο οποίος προσήχθη επειδή σκότωσε μερικά κουτάβια, και τη Τζούντι (Νάταλι Γουντ), που προσήχθη για παραβίαση της απαγόρευσης κυκλοφορίας. Οι τρεις χαρακτήρες χωριστά αποκαλύπτουν τις πλέον εσωτερικές τους απογοητεύσεις στους αξιωματικούς: και οι τρεις αντιμετωπίζουν προβλήματα στο σπίτι.

Ο Τζίμι βασανίζεται από τους διαρκώς τσακωμένους γονείς του, τον Φρανκ και την Κάρολ, αλλά ακόμη περισσότερο από την αποτυχία του συνεσταλμένου πατέρα του να σταθεί απέναντι στη Κάρολ. Τα πράγματα περιπλέκονται περισσότερο από τη παρεμβατική μητέρα του Φρανκ. Οι απογοητεύσεις του γίνονται φανερές στον αστυνομικό Ρέι Φρέμικ, ενώ ο Τζίμι βρίσκεται υπό κράτηση. Η Τζούντι είναι πεπεισμένη ότι ο πατέρας της την αγνοεί επειδή δεν είναι πια κοριτσάκι, για αυτό και ντύνεται με φανταχτερά ρούχα για να τραβήξει τη προσοχή, κάτι όμως που κάνει τον πατέρα της να την αποκαλέσει "βρώμικη αλήτισσα". Ο πατέρας του Πλάτο εγκατέλειψε την οικογένεια και η μητέρα του λείπει συχνά από το σπίτι, αφήνοντας τον ίδιο στη φροντίδα της οικονόμου.

Στο δρόμο του για τη πρώτη μέρα στο σχολείο, ο Τζίμι συναντά ξανά τη Τζούντι και τής προτείνει να περπατήσουν μαζί μέχρι το σχολείο. Φαινομενικά εκείνη δεν εντυπωσιάζεται από τον Τζίμι, αρνείται και αντ' αυτού την συνοδεύουν οι "φίλοι" της, μία συμμορία νεαρών παραβατών με επικεφαλής τον Μπαζ Γκάντερσον. Ο Τζίμι αποφεύγει τους υπόλοιπους μαθητές, αλλά γίνεται φίλος με τον Πλάτο, ο οποίος έρχεται να ειδωλοποιήσει τον Τζίμι ως μία πατρική φιγούρα.

Μετά από μία εκδρομή στο Αστεροσκοπείο Γκρίφιθ, ο Μπαζ προκαλεί τον Τζίμι σε μια μάχη με μαχαίρια. Ο Τζίμι υπερτερεί του Μπαζ και έπειτα πετά το δικό του μαχαίρι μακριά. Για να διατηρήσει την ιδιότητα του ως αρχηγός συμμορίας, ο Μπαζ προτείνει να κλέψουν μερικά αυτοκίνητα για να κάνουν έναν αγώνα σε παραθαλάσσιο βράχο. Στο σπίτι, ο Τζίμι ρωτά τον πατέρα του σχετικά με την υπεράσπιση της τιμής σε μία επικίνδυνη κατάσταση, αλλά ο Φρανκ τον συμβουλεύει να μην αντιμετωπίσει κάθε είδους αντιπαράθεση. Εκείνο το βράδυ, κατά τη διάρκεια του αγώνα, ο Μπαζ πέφτει στο γκρεμό και χάνει τη ζωή του όταν το λουράκι στο μανίκι του μπουφάν του μπλέκεται με το χερούλι της πόρτας, εμποδίζοντας τον να βγει από το αυτοκίνητο. Καθώς η αστυνομία πλησιάζει, η συμμορία τρέπεται σε φυγή, αφήνοντας πίσω τη Τζούντι. Ο Τζίμι την πείθει να φύγουν μαζί με τον Πλάτο.

Ο Τζίμι έρχεται αντιμέτωπος με τον πατέρα του ενώ η μητέρα του παρακολουθεί. Αργότερα εκμυστηρεύεται στους γονείς του ότι συμμετείχε στο δυστύχημα και σκέφτεται να παραδοθεί. Όταν η Κάρολ δηλώνει ότι μετακομίζουν ξανά, ο Τζίμι παρακαλεί τον Φρανκ να τον υπερασπιστεί. Όταν ο Φρανκ αρνείται, ο Τζίμι τού επιτίθεται απογοητευμένος και στη συνέχεια φεύγει με κατεύθυνση το αστυνομικό τμήμα για να ομολογήσει, όμως ο αξιωματικός απουσιάζει. Ο Τζίμι επιστρέφει στο σπίτι και βρίσκει τη Τζούντι να τον περιμένει. Ζητάει συγνώμη για την συμπεριφορά της απέναντί του λόγω της πίεσης των συνομηλίκων της και οι δύο τους αρχίζουν να ερωτεύονται. Συμφωνώντας να μην επιστρέψουν ποτέ στα σπίτια τους, ο Τζίμι προτείνει να επισκεφτούν ένα παλιό έρημο αρχοντικό για το οποίο τού είχε πει ο Πλάτο.

Εν τω μεταξύ, ο Πλάτο αναχαιτίζεται από τρία μέλη της συμμορίας του Μπαζ, που είναι πεπεισμένοι ότι ο Τζίμι τους πρόδωσε στην αστυνομία. Κλέβουν την ατζέντα διευθύνσεων του Πλάτο και καταδιώκουν τον Τζίμι. Ο Πλάτο παίρνει το όπλο της μητέρας του και φεύγει για να προειδοποιήσει τον Τζίμι και τη Τζούντι, βρίσκοντας τους στην έπαυλη. Οι τρεις τους ξεκινούν μία φαντασίωση ως οικογένεια. Ο Πλάτο αποκοιμιέται και τότε ο Τζίμι και η Τζούντι φεύγουν για να εξερευνήσουν την έπαυλη και δίνουν το πρώτο τους φιλί. Η συμμορία του Μπαζ βρίσκει και ξυπνά τον Πλάτο, ο οποίος φοβισμένος πυροβολεί και τραυματίζει ένα μέλος της συμμορίας. Όταν ο Τζίμι επιστρέφει, προσπαθεί να συγκρατήσει τον Πλάτο, ο οποίος τρέπεται σε φυγή κατηγορώντας τον Τζίμι ότι τον εγκατέλειψε.

Ο Πλάτο τρέχει στο αστεροσκοπείο και οχυρώνεται στο εσωτερικό καθώς έξω συγκεντρώνονται περισσότεροι αστυνομικοί, συμπεριλαμβανομένου του Φρέμικ, ο οποίος μαζί με τον Φρανκ και την Κάρολ αναζητούν τον Τζίμι. Ο Τζίμι και η Τζούντι ακολουθούν τον Πλάτο στο παρατηρητήριο, όπου ο Τζίμι πείθει τον Πλάτο να ανταλλάξει το όπλο με τη κόκκινη ζακέτα του. Ο Τζίμι αφαιρεί κρυφά τις σφαίρες πριν του επιστρέψει το όπλο και έπειτα οδηγεί τον Πλάτο έξω. Αλλά όταν οι αστυνομικοί παρατηρούν ότι ο Πλάτο έχει ακόμα το όπλο, τον πυροβολούν θανάσιμα, χωρίς να γνωρίζουν ότι ο Τζίμι είχε αφαιρέσει τις σφαίρες. Ο Φρανκ παρηγορεί τον θλιμμένο γιο του, ορκιζόμενος να γίνει πιο δυνατός πατέρας. Συμφιλιωμένος τώρα με τους γονείς του, ο Τζίμι τούς συστήνει τη Τζούντι.

Παραγωγή

Η εταιρία Warner Bros. αγόρασε τα δικαιώματα του βιβλίου του Ρόμπερτ Λίντερ με τίτλο Rebel Without a Cause: The Hypnoanalysis of a Criminal Psychopath με σκοπό τη δημιουργία ταινίας βασισμένη σε αυτό. Όλες οι προσπάθειες του να γραφτεί το κατάλληλο σενάριο κατά τα τέλη της δεκαετίας του 1940 απεδείχθησαν αποτυχημένες. Το 1947 ο Μάρλον Μπράντο πέρασε από ακρόαση, στην οποία κλήθηκε να ερμηνεύσει κομμάτι του μη ολοκληρωμένου ακόμα σεναρίου. Η πλοκή του σεναρίου το οποίο χρησιμοποιήθηκε στο τέλος για την ταινία, ήταν εντελώς διαφορετική από εκείνη του βιβλίου του Λίντερ. Ο Έρβιν Σούλμαν ήταν ο πρώτος σεναριογράφος που εργάστηκε στη συγγραφή του σεναρίου. Ο Σούλμαν ήθελε να αλλάξει το όνομα του πρωταγωνιστή σε Χέραν Ντεβίλ, σύμφωνα με τα γραφόμενα του Γιούργκεν Μίλερ στο βιβλίο του Movies of the '50s. Ο Σούλμαν έγραψε μερικές από τις σκηνές της ταινίας, πολλές από τις οποίες κόπηκαν στο μοντάζ με τη δικαιολογία ότι ήταν προκλητικές για την εποχή.

Ο ρόλος του επαναστάτη Τζίμι Σταρκ ανατέθηκε στο ανερχόμενο αστέρι της περιόδου Τζέιμς Ντιν. Για το ρόλο της Τζούντι πέρασαν από ακρόαση η Μάργκαρετ Ομπράιεν, η Ντέμπι Ρέινολντς και η Τζέιν Μάνσφιλντ, τις οποίες ο Ρέι θεώρησε ακατάλληλες για το ρόλο. Ο σκηνοθέτης της ταινίας Νίκολας Ρέι δεν ήθελε τη Νάταλι Γουντ για το ρόλο της Τζούντι, καθώς θεωρούσε ότι η ηθοποιός δεν ήταν σε θέση να υποδυθεί το παλιοκόριτσο. Σύμφωνα με τη βιογραφία της Γουντ, ο σκηνοθέτης άλλαξε γνώμη όταν ένα βράδυ που η ηθοποιός επέστρεφε από ένα ξέφρενο πάρτι με φίλους είχε αυτοκινητιστικό δυστύχημα. Ο Ρέι τότε έσπευσε στο νοσοκομείο για να τη δει. Η ηθοποιός βρισκόταν σε ντελίριο και ο σκηνοθέτης άκουσε τον γιατρό να την αποκαλεί παλιοκόριτσο. Τότε η Γουντ είπε στον Ρέι: Άκουσες πως με αποκάλεσε Νικ; Τώρα μπορώ να έχω τον ρόλο; .

Τα γυρίσματα ξεκίνησαν στις 28 Μαρτίου του 1955 και ολοκληρώθηκαν στις 25 Μαΐου του 1955. Η ταινία αρχικά επρόκειτο να γυριστεί σε ασπρόμαυρη εικόνα, αλλά ο Τζακ Γουόρνερ κατάλαβε ότι επρόκειτο να γίνει τεράστια επιτυχία, καθώς ο Τζέιμς Ντιν προοριζόταν για μεγάλη καριέρα και αποφάσισε ότι θα ήταν προτιμότερο να γύριζαν την ταινία σε έγχρωμη εικόνα. Κάποιες σκηνές που είχαν ήδη γυριστεί έπρεπε να γυριστούν ξανά με χρώμα.

Κομμένη σκηνή

Σύμφωνα με το σενάριο, η πρώτη σκηνή της ταινίας επρόκειτο να απεικονίσει έναν πατέρα που κρατούσε στα χέρια του ένα παιχνίδι. Μια ομάδα εφήβων επρόκειτο να τον ξυλοκοπήσει, αφήνοντας να πέσει από τα χέρια του το παιχνίδι. Ο ήρωας της ταινίας Τζίμι Σταρκ, σε κατάσταση μέθης, επρόκειτο να βρει το παιχνίδι και να αρχίσει να παίζει μαζί του. Η σκηνή αυτή θεωρήθηκε πολύ βίαιη και αφαιρέθηκε από την ταινία. Το άνοιγμα της ταινίας παρουσιάζει τον Τζίμι Σταρκ να παίζει με το παιχνίδι, χωρίς όμως να γίνεται αναφορά στην προέλευσή του.

Αναφορές στην ομοφυλοφιλία

Σύμφωνα με το άρθρο Dangerous Talents που δημοσιεύτηκε στο περιοδικό Vanity Fair το 2005, ο Νίκολας Ρέι, ο σεναριογράφος Στιούαρτ Στερν, ο Τζέιμς Ντιν κι ο Σαλ Μίνεο, ήθελαν να αφήσουν υπόνοιες πάνω στις σεξουαλικές προτιμήσεις του Πλάτο (τον οποίον υποδύεται ο Μίνεο). Το αρχικό σενάριο τον περιέγραφε ως ομοφυλόφιλο, αλλά ο Κώδικας Λογοκρισίας του Χέιζ, που είχε ακόμη ισχύ κατά τη δεκαετία του 1950, απαγόρευε οποιαδήποτε νύξη πάνω στο θέμα. Οι τέσσερις άνδρες συνεργάστηκαν ώστε να προσθέσουν στοιχεία στην ταινία που προσανατολίζουν το θεατή πάνω στις προτιμήσεις του Πλάτο. Παράδειγμα αποτελούν η φωτογραφία του ηθοποιού Άλαν Λαντ την οποία είχε κρυμμένη στο ερμάρι του ο Πλάτο, ο τρόπος με τον οποίο ο Μίνεο κοιτάζει τον Ντιν καθώς και η αναφορά στον Πλάτωνα μέσω του ονόματος του ήρωα.

Καταραμένη ταινία

Το Επαναστάτης χωρίς αιτία θεωρείται από πολλούς καταραμένη ταινία, καθώς και οι τρεις πρωταγωνιστές της πέθαναν πρόωρα και υπό ανεξήγητες συνθήκες.^[4][5] Την αρχή έκανε ο Τζέιμς Ντιν που σκοτώθηκε σε αυτοκινητιστικό δυστύχημα τον Σεπτέμβριο του 1955. Ο Σαλ Μίνεο δολοφονήθηκε το 1976 σε ηλικία 37 ετών σε ένα σοκάκι πίσω από την πολυκατοικία στην οποία διέμενε στο Χόλιγουντ, ενώ η Νάταλι Γουντ σκοτώθηκε το 1981, ενώ βρισκόταν σε κρουαζιέρα με το σύζυγό της, Ρόμπερτ Βάγκνερ. Η Γουντ βρέθηκε πνιγμένη κοντά στο νησί της Σάντα Καταλίνα της Καλιφόρνια και το μυστήριο του θανάτου της παραμένει ανεξήγητο, καθώς ήταν γνωστό ότι η ηθοποιός δεν ήξερε κολύμπι.

Υποδοχή

Η ταινία, έχοντας προϋπολογισμό 1,5 εκατομμυρίου δολαρίων έκανε εισπράξεις 4,5 εκατομμυρίων^[6] και θεωρήθηκε μεγάλη επιτυχία για την εποχή και οι κριτικοί της εποχής επαίνεσαν την ερμηνεία του Ντιν και των συμπρωταγωνιστών του.

Η ιστοσελίδα των κριτικών Rotten Tomatoes δίνει στην ταινία βαθμολογία 95%.^[7]

Βραβεία

Η ταινία έλαβε συνολικά τρεις υποψηφιότητες για Όσκαρ χωρίς όμως να κερδίσει κάποιο. Η Νάταλι Γουντ προτάθηκε για Όσκαρ Β' Γυναικείου Ρόλου, το οποίο έχασε από την Τζο Βαν Φλιτ για το Ανατολικά της Εδέμ (East of Eden, 1955), ενώ ο Σαλ Μίνεο προτάθηκε για Όσκαρ Β' Ανδρικού Ρόλου το οποίο έχασε από τον Τζακ Λέμον για την ταινία Μίστερ Ρόμπερτς (Mr. Roberts).

Βραβεία Ακαδημίας Κινηματογράφου (Όσκαρ)

Υποψηφιότητα:

• Β’ Ανδρικού Ρόλου – Σαλ Μίνεο
• Β’ Γυναικείου Ρόλου – Νάταλι Γουντ
• Συγγραφής καλύτερης ιστορίας για ταινία – Νίκολας Ρέι

Άλλα Βραβεία:

Βραβεία BAFTA

Βράβευση:

• Καλύτερη Ταινία

Υποψηφιότητα:

• Καλύτερου Ξένου Ηθοποιού - Τζέιμς Ντιν

Παραπομπές

1. Variety film review; October 26, 1955, page 6.
2. Harrison's Reports film review; October 22, 1955, page 170.
3. «Ο πλήρης κατάλογος ταινιών του Εθνικού Μητρώου Κινηματογράφου των Η.Π.Α» (στα Αγγλικά). loc.gov. Ανακτήθηκε στις 19 Ιανουαρίου 2021.
4. Warren, Jarod. «7 of the Strangest and Unexplainable Film Curses». www.cinelinx.com (στα Αγγλικά). Ανακτήθηκε στις 12 Δεκεμβρίου 2018.^{[νεκρός σύνδεσμος]}
5. Rebel Without a Cause, https://tvtropes.org/pmwiki/pmwiki.php/Film/RebelWithoutACause, ανακτήθηκε στις 2018-12-12
6. 'The Top Box-Office Hits of 1956', Variety Weekly, January 2, 1957
7. Rebel Without a Cause, https://www.rottentomatoes.com/m/rebel_without_a_cause/, ανακτήθηκε στις 2018-12-12

Εξωτερικοί σύνδεσμοι

Commons logo

Τα Wikimedia Commons έχουν πολυμέσα σχετικά με το θέμα    Επαναστάτης χωρίς αιτία

• Επαναστάτης Χωρίς Αιτία στην IMDb (Αγγλικά)
• Επαναστάτης Χωρίς Αιτία στο AllMovie (Αγγλικά)
• Επαναστάτης Χωρίς Αιτία στο Rotten Tomatoes (Αγγλικά)
• Επαναστάτης Χωρίς Αιτία στο Metacritic (Αγγλικά)
• Επαναστάτης Χωρίς Αιτία στο Box Office Mojo (Αγγλικά)
• Επαναστάτης Χωρίς Αιτία στο TCMDB (Αγγλικά)
• Επαναστάτης Χωρίς Αιτία στο AlloCine (Γαλλικά)
• Επαναστάτης Χωρίς Αιτία στο Cine.gr (αρχειοθετημένος)