From Wikipedia, the free encyclopedia
Το Εξαρχάτο της Αφρικής ήταν διοικητική περιφέρεια της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας με κέντρο την Καρχηδόνα της Τυνησίας, που περιελάμβανε τις κτήσεις στη Δυτική Μεσόγειο. Το κυβερνούσε ο έξαρχος (αντιβασιλιάς) και ιδρύθηκε από τον Αυτοκράτορα Μαυρίκιο στα τέλη της δεκαετίας του 580· επέζησε ως τη Μουσουλμανική κατάκτηση του Μαγκρέμπ στο τέλος του 7ου αι. Ήταν ένα από τα δύο εξαρχάτα, που ιδρύθηκαν μετά από τις δυτικές ανακαταλήψεις του Ιουστινιανού Α΄, για την πιο αποτελεσματική διοίκηση των εδαφών, μαζί με το Εξαρχάτο της Ραβέννας.
Στον Βανδαλικό Πόλεμο του 533 οι Ρωμαϊκές δυνάμεις υπό τον Βελισάριο ανακατέλαβαν μεγάλα μέρη του Μαγκρέμπ μαζί με την Κορσική και τη Σαρδηνία και τις Βαλεαρίδες νήσους. Ο Αυτοκράτορας Ιουστινιανός Α΄ (βασ. 527-565) οργάνωσε τις ανακτηθείσες περιοχές ως την Υπαρχία της Αφρικής, που περιελάμβανε τις επαρχίες της Ανθυπατικής Αφρικής, του Βυζακίου, της Τριπολιτανίας, της Νουμιδίας, της Καισαρικής Μαυριτανίας και της Σιτιφικής Μαυριτανίας, με επίκεντρο την Καρχηδόνα. Στη δεκαετία του 560 τα στρατεύματα του Ιουστινιανού πέτυχαν να ανακτήσει μέρη της νότιας Ισπανίας, που διοικήθηκαν ως η επαρχία της Σπάνιας.
Έπειτα από το θάνατο του Ιουστινιανού το 565, η Αυτοκρατορία αντιμετώπισε αυξανόμενες επιθέσεις σε όλα τα σύνορα και οι Αυτοκράτορες συχνά άφηναν τις απομακρυσμένες επαρχίες μόνες τους, να αντιμετωπίσουν όπως μπορούσαν καλύτερα τις επιδρομές, για μεγάλες περιόδους· ωστόσο οι στρατιωτικοί αξιωματούχοι, όπως ο Ηράκλειος ο Πρεσβύτερος (έξαρχος π. 598-610), συνέχισαν να γυρίζουν μεταξύ των ανατολικών επαρχιών και της Αφρικής. Τις δεκαετίες του 640 και 650 η Αυτοκρατορία έχασε την επαρχία της Μεσοποταμίας στους Μουσουλμάνους, που εξάλειψαν την εχθρική στους Ρωμαίους Αυτοκρατορία των Σασσανιδών (651). Έτσι η Κωνσταντινούπολη έχασε μία σημαντική πηγή από έμπειρους αξιωματούχους, σκληραγωγημένους από τον συνεχή συνοριακό πόλεμο με τους Πέρσες. Η Δυναστεία του Ηρακλείου (610-711) συνέχισε βέβαια να διορίζει μερικούς ικανούς από την Ανατολή αξιωματούχους σε θέσεις στην Αφρική, όπως ο Αρμένιος Ναρσής, που διοικούσε την Τρίπολη και τον Ιωάννη, δούκατης Τιγισίδος. Ο Γουόλτερ Κέγκι εκτιμά ότι μερικοί Αρμένιοι αξιωματούχοι ίσως ζήτησαν να μεταφερθούν πίσω στην ανατολή για να υπερασπίσουν την πατρίδα τους, καθώς οι Μουσουλμάνοι προήλαυναν στην Αρμενία, αλλά οι πηγές σιωπούν. Ακόμη οι αξιωματούχοι, που συνέχιζαν να φθάνουν από την Ανατολή έπειτα από την απώλεια της Μεσοποταμίας, θα ήταν πιο συνηθισμένοι στις ήττες, όπως στη Μάχη του Ιερομίκη ποταμού (636) μάλλον, παρά στις πρότερες νικηφόρες στρατηγικές που είχαν χρησιμοποιηθεί εναντίον των Σασσανιδών· προϊόντος του χρόνου αναπτύχθηκαν νέες τακτικές.
Το υστερορωμαϊκό διοικητικό σύστημα, όπως ιδρύθηκε από τον Διοκλητιανό, μεριμνούσε για μία σαφή διάκριση μεταξύ πολιτικών και στρατιωτικών αξιωμάτων, κυρίως για να ελαχιστοποιήσει την πιθανότητα εξέγερσης από υπερβολικά ισχυρούς επαρχιακούς κυβερνήτες. Υπό τον Ιουστινιανό Α' η ρύθμιση αυτή ανατράπηκε μερικά, για τις επαρχίες που κρίθηκαν ιδιαίτερα ευάλωτες ή σε εσωτερική αποδιοργάνωση. Αξιοποιώντας το προηγούμενο σύστημα και κάνοντας ένα βήμα πιο πέρα, ο Αυτοκράτορας Μαυρίκιος, το διάστημα 585 και 590, δημιούργησε το αξίωμα του εξάρχου, που συνδύαζε την ανώτατη πολιτική εξουσία ενός υπάρχου του πραιτωρίου (praefectus praetorio) και τη στρατιωτική εξουσία ενός στρατηλάτη (magister militum) και απήλαυνε αξιοσημείωτης αυτονομίας από την Κωνσταντινούπολη. Ιδρύθηκαν δύο εξαρχάτα—μία στην Ιταλία με έδρα τη Ραβέννα (γνωστή ως Εξαρχάτο της Ραβέννας) και μία στην Αφρική με βάση την Καρχηδόνα, που περιελάμβανε όλες τις αυτοκρατορικές κτήσεις στη Δυτική Μεσόγειο. Ο πρώτος έξαρχος Αφρικής ήταν ο πατρίκιος Γεννάδιος.
Μεταξύ των επαρχιακών αλλαγών, η Τριπολιτανία αποσπάστηκε από την Αφρική και προσαρτήθηκε στην Αίγυπτο, η Καισαρησία Μαυριτανία και η Σιτιφική Μαυριτανία ενώθηκαν για τη δημιουργία της νέας επαρχίας της Πρώτης Μαυριτανίας, ενώ η Τιγγιτινή Μαυριτανία, που είχε συρρικνωθεί στην πόλη Σέπτον (Θέουτα) συνδυάστηκε με τις πόλεις της Ισπανικής ακτής και τος Βαλεαρίδες νήσους για να δημιουργηθεί η Δευτέρα Μαυριτανία.
Το βασίλειο των Βησιγότθων ήταν επίσης μία διαρκής απειλή. Ο έξαρχος της Αφρικής κατείχε τη Δευτέρα Μαυριτανία, που ήταν μία ελάχιστη προφυλακή στη νότιο Ισπανία. Η σύγκρουση συνεχίστηκε ως την τελική κατάκτηση των τελευταίων ισπανικών φρουρίων περί το 624 από τους Βησιγότθους. Οι Ρωμαίοι διατήρησαν μόνο το οχυρό Σέπτον (Θέουτα) στο στενό των Ηρακελείων Στηλών (Γιβραλτάρ).
Κατά την επιτυχή εξέγερση του εξάρχου Ηρακλείου του Πρεσβύτερου και του ομωνύμου γιου του Ηρακλείου το 608, οι Βέρβεροι απετέλεσαν μεγάλο μέρος του στόλου που μετέφερε ο Ηράκλειος στην Κωνσταντινούπολη. Λόγω των θρησκευτικών και πολιτικών φιλοδοξιών, ο έξαρχος Γρηγόριος ο Πατρίκιος, που συνδεόταν εξ αίματος με την αυτοκρατορική οικογένεια δια μέσου του Νικήτα ανιψιού του Αυτοκράτορα, δήλωσε τον εαυτό του ανεξάρτητο από την Κωνσταντινούπολη το 647. Τότε η επιρροή και η ισχύς της Εξαρχάτος υπερτονίστηκε με τις δυνάμεις που συγκέντρωσε ο Γρηγόριος στη μάχη της Σουφέτουλα που έγινε το ίδιο έτος, όπου περισσότεροι από 100.000 άνδρες με καταγωγή Αμάζιγκ/Βερβερική πολέμησαν για τον Γρηγόριο.
Οι πρώτες ισλαμικές εκστρατείες ξεκίνησαν με μία πρωτοβουλία από την Αίγυπτο, από τον εμίρη Αμρ ιμπν αλ-'Ας και τον ανιψιό του Ούκμπα ιμπν Νάφι. Αισθανόμενοι τη ρωμαϊκή αδυναμία, κατέκτησαν τη Βάρκη στην Κυρηναϊκή και έπειτα μετακινήθηκαν στην Τριπολιτανία, όπου συνάντησαν αντίσταση.
Λόγω της αναταραχής, που προκλήθηκε από θεολογικές διαφωνίες σχετικά με τον Μονοθελητισμό και τον Μονοενεργισμό, το Εξαρχάτο υπό την Γρηγόριο τον Πατρίκιο είχε απομακρυνθεί από την Αυτοκρατορία σε ανοικτή εξέγερση. Η πλημμύρα των προσφύγων από την Αίγυπτο (ειδικά των Μελκιτών), την Παλαιστίνη και τη Συρία επιδείνωσε τις θρησκευτικές εντάσεις στην Καρχηδόνα και αύξησε περαιτέρω την ανησυχία του Γρηγορίου για την επερχόμενη Αραβική απειλή.
Αισθανόμενος ότι ο πιο άμεσος κίνδυνος προερχόταν από τον Μουσουλμανικό στρατό, ο Γρηγόριος συγκέντρωσε τους συμμάχους του και αντιμετώπισε τους Μουσουλμάνους, αλλά νικήθηκε στη μάχη της Σουφέτουλα, της νέας πρωτεύουσας της Εξαρχάτος από τότε που ο Γρηγόριος είχε μετακινηθεί προς το εσωτερικό, για καλύτερη άμυνα εναντίον των Ρωμαϊκών επιθέσεων από τη θάλασσα.
Στη συνέχεια το Εξαρχάτο έγινε ένα ημι-υποτελές κράτος υπό τον νέο έξαρχο, που ονομαζόταν Γεννάδιος. Η προσπάθεια να διατηρήσει ημι-υποτελή κατάσταση με την Κωνσταντινούπολη και τη Δαμασκό, εξάντλησε τα οικονομικά της Εξαρχάτος και προκάλεσε αναταραχή στον πληθυσμό.
Η Εξαρχάτο σημείωσε μεγάλη νίκη επί των δυνάμεων του Ούκμπα ιμπν Νάφι στη μάχη της Βέσκερα (νυν Μπίσκρα Αλγερίας) το 682, βοήθησε τον Βέρβερο βασιλιά Κουσάιλα. Η νίκη αυτή ανάγκασε τον Μουσουλμανικό στρατό να υποχωρήσει στην Αίγυπτο, δίνοντας στην Εξαρχάτο μία δεκαετία ανάπαυλας. Ωστόσο οι επαναλαμβανόμενες αντιπαραθέσεις επηρέασαν αρνητικά τους φθίνοντες πόρους της όλο και μικρότερης Εξαρχάτος.
Το 698 ο Μουσουλμάνος διοικητής Χασάν ιμπν αλ-Νου'μάν με μία δύναμη 40.000 ανδρών επιτέθηκε στην Καρχηδόνα. Πολλοί από τους υπερασπιστές της ήταν Βησιγότθοι, που είχαν σταλεί από τον Βιττίζα για να υπερασπιστούν την Εξαρχάτο, καθώς αυτός κινδύνευε από τη Μουσουλμανική εξάπλωση. Ακολούθησε η Μάχη της Καρχηδόνας, όπου η πόλη κατάντησε ερείπια, όπως είχε γίνει αιώνες πριν από τους Ρωμαίους.
Η απώλεια της εξαρχίας της βορειοδυτικής Αφρικής ήταν ένα μεγάλο πλήγμα για τη Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία στη Δυτική Μεσόγειο, επειδή η Καρχηδόνα και η Αίγυπτος ήταν οι κύριες πηγές ανθρώπινου δυναμικού και σιτηρών της Κωνσταντινούπολης. Οι Ρωμαίοι δεν ανέκτησαν ποτέ τα εδάφη τους στην Αφρική.
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
