Εννοιολογικό πλαίσιο

Το εννοιολογικό πλαίσιο, πλαίσιο, συμφραζόμενα ή ακριβέστερα συγκείμενο (από το context<-contextere) μιας οντότητας -φυσικής ή ιδεατής- είναι το σύνολο των παραμέτρων, συνθηκών, εννοιών και καταστάσεων που την περιβάλλουν και την καθορίζουν φυσικά ή εννοιολογικά. Η ίδια οντότητα εκτός του εννοιολογικού της πλαισίου πιθανώς αποκτά διαφορετικά νοήματα και μεταδίδει διαφορετικές παραστάσεις. Για παράδειγμα ένα αγγείο, προϊόν ανασκαφής, έχει νόημα για το αρχαιολογικό αρχείο ως μαρτυρία όταν είναι γνωστές οι παράμετροι του αρχαιολογικού πλαισίου μέσα στο οποίο ανακαλύφθηκε, (γεωλογικό στρώμα, ακριβής -γεωγραφικά προσδιοριζόμενη- θέση, συσχέτιση, σχετική και απόλυτη χρονολόγηση). Εκτός αρχαιολογικού πλαισίου, το ίδιο αγγείο, αν είναι για παράδειγμα προϊόν λαθρανασκαφής αλλά βρίσκεται σε κάποιο μουσείο, (συνήθης πρακτική από τον 16ο - 20ό αι.) καθίσταται άχρηστο ως αρχαιολογική μαρτυρία, αλλά εξακολουθεί να μεταδίδει αισθητικές παραστάσεις ή πιθανώς συμβολικά νοήματα που προκύπτουν από την εικονογραφία του. Σε ένα άλλο παράδειγμα, πλαίσιο μιας λέξης, μιας πρότασης, μιας παραγράφου, η μεγαλύτερου κειμένου περιλαμβάνει τις λέξεις που το 'περιβάλλουν'.

Σε ιδιαίτερα γνωστικά πεδία αποκτά τα παρακάτω νοήματα:

Αρχαιολογία

Κύριο λήμμα: αρχαιολογικό πλαίσιο

• Στην αρχαιολογία το πλαίσιο (φυσική τοποθεσία) μιας ανακάλυψης μπορεί να είναι μείζονος σημασίας, βλ. στρωματογραφία. Ακριβέστερα, το αρχαιολογικό πλαίσιο είναι ένα γεγονός στο χρόνο που διατηρήθηκε στο αρχαιολογικό αρχείο. Η διάνοιξη ενός σκάμματος ή ενός λάκκου στο παρελθόν είναι ένα πλαίσιο, ενώ το υλικό με το οποίο το γέμισαν είναι ένα άλλο πλαίσιο. Πολλαπλές αποθέσεις υλικών, που φαίνονται ως στρώματα σε μία αρχαιολογική τομή σημαίνουν πολλαπλά πλαίσια. Δομικά χαρακτηριστικά, φυσικές αποθέσεις και ενταφιασμοί είναι επίσης εννοιολογικά πλαίσια. Διαιρώντας μια αρχαιολογική θέση σε αυτές τις βασικές, διακριτές μονάδες, οι αρχαιολόγοι μπορούν να χρονολογήσουν τις δραστηριότητες που έλαβαν χώρα στη θέση, να τις περιγράψουν και να τις ερμηνεύσουν.

Γλωσσολογία

• Στην Γλωσσολογία και τις Επικοινωνίες με τον όρο πλαίσιο εννοείται το νόημα ενός μηνύματος (όπως είναι η πρόταση για παράδειγμα), η σχέση του με άλλα τμήματα του μηνύματος, το κοινωνικό περιβάλλον στο οποίο συνέβη η επικοινωνία και οποιαδήποτε έννοια σχετίζεται μαζί της. Με άλλα λόγια το πλαίσιο είναι μια διάταξη, μέσω της οποίας αντιλαμβανόμαστε κάποιο μήνυμα.

Μαθηματικά

• Στη συμβολική λογική, αν t(s) είναι ένας καλά σχηματισμένος όρος στο πλαίσιο συγκεκριμένης γλώσσας, τα συμφραζόμενα ή το συγκείμενο του όρου s είναι ο όρος t(χ), όπου χ είναι μία αυθαίρετη μεταβλητή που δεν συμπεριλαμβάνεται ήδη στη δοσμένη γλώσσα.

Επιστήμη υπολογιστών

• Στην Επιστήμη Υπολογιστών, το πλαίσιο αντιστοιχεί στις συνθήκες υπό τις οποίες χρησιμοποιείται κάποια συσκευή, π.χ. το επάγγελμα του χρήστη εκείνη τη στιγμή.

• Σε ό,τι αφορά στην τεχνητή νοημοσύνη, το εννοιολογικό πλαίσιο σχετίζεται ιδιαίτερα με τις ιδιότητές της σε σχέση με τις επικοινωνίες, τη γλωσσολογία και τη φιλοσοφία. Διεξάγεται έρευνα για το πώς είναι δυνατόν να προτυποποιηθούν αυτές όψεις σε υπολογιστικά συστήματα αυτοματοποιημένης αιτιολόγησης.

Τέχνη

• Στη σύγχρονη τέχνη ο όρος χρησιμοποιείται συχνά για να περιγράψει οτιδήποτε πέραν του περιεχομένου του έργου τέχνης, οτιδήποτε το περιβάλλει σε μια δεδομένη στιγμή. Για παράδειγμα, αναφέρεται στο πώς είναι κρεμασμένος ο πίνακας στην έκθεση, ποια είναι η πολιτική κατάσταση της στιγμή που γράφτηκε μια κριτική κ.ά.

Ψυχολογία

• Στην Ψυχολογία, το πλαίσιο αναφέρεται σε παρασκηνιακά ερεθίσματα (stimuli) που συνοδεύουν κάποιο γεγονός. Για παράδειγμα, αν ένας ποντικός τρομάζει από κάποια γάτα την ώρα που τρώει, τότε ο τόπος (και πιθανώς η ώρα) της τροφής είναι το πλαίσιο -τα παρασκηνιακά ερεθίσματα- ενώ η γάτα είναι το συμβάν του προσκηνίου. Φαίνεται πως υπάρχει μια εξειδικευμένη νευρική δομή, ο ιππόκαμπος, για την ανάλυση ορισμένων πλαισίων.
• Ειδικότερα για τη γνωστική ψυχολογία, ο όρος εννοιολογικό πλαίσιο μπορεί να αναφέρεται και στον τρόπο που διάφορες έννοιες διασυνδέονται μεταξύ τους, στο νου ενός ατόμου που μαθαίνει. Ο όρος χρησιμοποιήθηκε ιδιαίτερα υπό το πλαίσιο του διδακτικού ρεύματος του εποικοδομητισμού (βλ. π.χ. Διδακτική των φυσικών επιστημών), σύμφωνα με το οποίο το προϋπάρχον εννοιολογικό πλαίσιο επηρεάζει σε κυρίαρχο βαθμό τη διαδικασία της μάθησης.

Συνέδρια

• International and Interdisciplinary Conferences on Modeling and Using Context (CONTEXT)

Βιβλιογραφία

• Jeffery A. Dusek, Howard Eichenbaum, "The ippocampus and memory for orderly stimulus relations", στο Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America, Vol. 94 n. 13. (1997)