Εκατόνταρχος

Ένας εκατόνταρχος (λατινικά: centurio‎‎, πληθ.: centuriones) ήταν μία θέση στον ρωμαϊκό στρατό κατά την κλασική αρχαιότητα. Ονομαστικά ήταν ο διοικητής μίας εκατονταρχίας (λατινικά: centuria‎‎), μίας στρατιωτικής μονάδας περίπου 80 λεγεωνάριων. Σε μία ρωμαϊκή λεγεώνα, οι εκατονταρχίες ομαδοποιούντο σε κοόρτεις και διοικούντο από τον ανώτερο εκατόνταρχο. Η πρώτη κοόρτη ήταν η πιο σημαίνουσα: είχε επικεφαλής τον primus pilus (της πρώτης γραμμής), τον ανώτερο εκατόνταρχο στην κοόρτη και τον τέταρτο αρχηγό της λεγεώνας, που ήταν επόμενος στη σειρά προαγωγής ως praefectus Castrorum (έπαρχος τού Στρατοπέδου), και ο primus ordines (πρώτος στα παραγγέλματα), που ήταν οι εκατόνταρχοι της πρώτης κοόρτης.

Ένας με ρωμαϊκή στολή εκατόνταρχου (ιστορική αναβίωση).

Το σύμβολο τού αξιώματος ενός εκατόνταρχου ήταν μία ράβδος από άμπελο, με την οποία πειθαρχούσαν ακόμη και τους Ρωμαίους πολίτες, οι οποίοι κατά τα άλλα προστατεύονταν νομικά από τη σωματική τιμωρία από τους Πορκιανούς Νόμους.  Οι εκατόνταρχοι υπηρετούσαν επίσης στο ρωμαϊκό ναυτικό. Μετά τις Μαριανές μεταρρυθμίσεις τού Γάιου Μάριου το 107 π.Χ., οι εκατόνταρχοι ήταν επαγγελματίες αξιωματικοί. Στην Ύστερη Αρχαιότητα και τον Μεσαίωνα, οι εκατόνταρχοι τού βυζαντινού στρατού ήταν γνωστοί και με το όνομα κένταρχοι (ή κεντάρχες).^[1]

Ρόλος

Kενοτάφιο τού Mάρκου Καίλιου, εκατόνταρχου της 18ης Λεγεώνας που σκοτώθηκε στη μάχη τού Τευτοβούργιου Δρυμού. Σημειώστε την περίοπτη απεικόνιση της ράβδου από αμπέλι, το σήμα του αξιώματός του.

Ένας Ρωμαίος εκατόνταρχος, σε ένα κυκλικό πορτρέτο τού τάφου του, 2ος αι. μ.Χ. από την πόλη Φλαβία Σόλβα στο Νορικόν.

Στο ρωμαϊκό πεζικό, οι εκατόνταρχοι διοικούσαν μία εκατονταρχία (centuria). Κατά τη διάρκεια της Μέσης Δημοκρατίας αυτές οι εκατονταρχίες ομαδοποιήθηκαν σε ζεύγη, για να αποτελέσουν μία ομάδα (maniple), όπου κάθε εκατονταρχία αποτελείτο από 30-60 άνδρες.^[2] Μετά τις Μαριανές μεταρρυθμίσεις, μία εκατονταρχία συνήθως αποτελούνταν από περίπου 80 άνδρες, με έξι τέτοιες εκατονταρχίες να αποτελούν μία κοόρτη λεγεωναρίων. Αργότερα, στρατηγοί και Αυτοκράτορες άλλαζαν αυτούς τους αριθμούς με μονάδες διπλής και μισής δύναμης. Ο Ιούλιος Καίσαρας, για παράδειγμα, έφτιαξε την πρώτη κοόρτη πέντε εκατονταρχιών διπλής δύναμης. 

Οι εκατόνταρχοι λάμβαναν πολύ υψηλότερο ποσοστό αμοιβής από τον μέσο λεγεωνάριο.^[3] Οι βετεράνοι λεγεωνάριοι εργάζονταν συχνά ως ένοικοι των πρώην εκατονταρχών τους.^[4]

Κατά τη διάρκεια της Αυτοκρατορικής εποχής, οι εκατόνταρχοι ανερχόταν σταδιακά λόγω αρχαιότητας στην κοόρτη τους, διοικώντας εκατονταρχίες με ανώτερη προτεραιότητα, μέχρι να διοικήσουν την πρώτη εκατονταρχία της κοόρτης και έτσι όλη την κοόρτη. Οι καλύτεροι εκατόνταρχοι των κοορτών προήγοντο στη συνέχεια στην πρώτη κοόρτη της λεγεώνας και ήταν γνωστοί ως Primi Ordines (πρώτοι στα παραγγέλματα), διοικώντας την πρώτη εκατονταρχία της πρώτης κοόρτης και αναλαμβάνοντας επίσης έναν επιτελικό ρόλο. Αυτός ο ανώτερος εκατόνταρχος της λεγεώνας ήταν ο Primus Pilus (πρώτος στη γραμμή). Όλοι οι εκατόνταρχοι, όσο ανώτεροι και αν ήταν, είχαν τη δική τους εκχωρημένη εκατονταρχία. Υπήρχε μικρή διαφορά μεταξύ των βαθμών των εκατοντάρχων, εκτός από τον Primus Pilus, οι οποίοι συμμετείχαν επίσης σε πολεμικά συμβούλια.^[5] Ο Primus Pilus ονομαζόταν έτσι, καθώς ήταν ο ανώτερος εκατόνταρχος των Triarii (τριαρίων, της 3ης γραμμής): ένας manipulus (ομαδάρχης) των Τριαρίων αναφέρεται ως Pilus. Ο τίτλος μεταφέρθηκε στη λεγεώνα της Αυτοκρατορικής εποχής, για να δηλώσει την αρχαιότητα τού βαθμού. Μόνο οκτώ αξιωματικοί σε μία λεγεώνα πλήρη με αξιωματικούς ξεπερνούσαν τον Primus Pilus: ο εκπρόσωπος της λεγεώνας (legatus legionis) που διοικούσε τη λεγεώνα, ο ανώτερος τριβούνος (tribunus laticlavius) ως δεύτερος αρχηγός της λεγεώνας. ο έπαρχος του Στρατοπέδου (praefectus castrorum); και άλλοι πέντε κατώτεροι τριβούνοι (tribuni angusticlavii), που υπηρετούσαν ως ανώτεροι αξιωματικοί τού επιτελείου στη λεγεώνα.

Οι εκατόνταρχοι μπορούσαν να εκλέγονται, να διορίζονται από τη Σύγκλητο, ή να προάγονται από τον βαθμό τους για διάφορους λόγους.^[6] Λέγεται ότι ο Ιούλιος Καίσαρας προήγαγε τους εκατοντάρχους του, όταν επιδύκνυαν ανδρεία. Οι ιστορικοί αναφέρουν παραδείγματα, ότι ήταν οι πρώτοι επάνω στα τείχη, ή στην κρούση τού εχθρού.^[7] Οι διάφοροι βαθμοί εκατόνταρχων μπορούν να συγκριθούν περίπου με τους σύγχρονους κατώτερους και μεσαίους αξιωματικούς.^[8][9] Κάτω από τους εκατόνταρχους υπήρχαν οι επίλεκτοι (optiones), δεύτεροι στη διοίκηση της εκατονταρχίας.

Οι εκατόνταρχοι θεωρούντο προσωπικά υπεύθυνοι για την εκπαίδευση και την πειθαρχία των λεγεωνάριων υπό τις διαταγές τους, και είχαν τη φήμη ότι τιμωρούσαν σκληρά. Ο Τάκιτος αφηγείται μία ιστορία στα Χρονικά ενός εκατόνταρχου, με το παρωνύμιο "cedo alteram", που μεταφράζεται χονδρικά σε "φέρε μου άλλη". «Οι στασιαστές στρατιώτες έδιωξαν τους τριβούνους και τον έπαρχο τού στρατοπέδου· λεηλάτησαν τις αποσκευές αυτών που έφυγαν και μετά σκότωσαν έναν εκατόνταρχο, τον Λουκίλιο, στον οποίο, περιπαίζοντάς τον, τον αποκαλούσαν «cedo alteram», διότι όταν είχε σπάσει μία κληματόβεργα στην πλάτη ενός στρατιώτη, φώναζε με δυνατή φωνή "άλλη… και άλλη...και άλλη!». Το ραβδί από αμπέλι (vitis) ήταν σύμβολο της εξουσίας τού εκατόνταρχου και το εργαλείο με το οποίο τιμωρούσε.

Σε αντίθεση με τους λεγεωνάριους, οι εκατόνταρχοι έφεραν τα ξίφη στην αριστερή τους πλευρά ως ένδειξη διάκρισης ^[10] και έφεραν το pugio (στιλέτο) στα δεξιά, ως πλευρικό όπλο.

Οι εκατόνταρχοι φορούσαν εγκάρσια (από τα αριστερά προς τα δεξιά) λοφία στα κράνη τους, που τους ξεχώριζαν από τους άλλους λεγεωνάριους.^[10][11]

Οι εκατόνταρχοι είχαν συχνά σημαντική κοινωνική θέση και κατείχαν ισχυρές θέσεις στην κοινωνία. Φαίνεται ότι λάμβαναν την κοινωνική θέση τους σύμφωνα με την κατάταξή τους.^[12] Κατά τη συνταξιοδότησή τους, θα μπορούσαν να είναι επιλέξιμοι για απασχόληση ως lictores (ραβδούχοι).^[13]

Αρχαιότητα

Κάθε εκατονταρχία είχε μία προτεραιότητα εντός της κοόρτης. Η ανωτερότητα των εκατοντάρχων εντός της κοόρτης και της λεγεώνας εξαρτιόταν από τη θέση στη λεγεώνα της εκατονταρχίας, που ήταν επικεφαλής, η οποία συχνά έπαιρνε το όνομά της από τον εκατόνταρχό της. Ένας εκατόνταρχος ξεκινούσε διοικώντας κατώτερες εκατονταρχίες, προτού προαχθεί στην ηγεσία μίας ανώτερης. Η προαγωγή γινόταν συνήθως με την εμπειρία, ή τουλάχιστον με τη διάρκεια της υπηρεσίας, αλλά πολλοί δεν έφθαναν ποτέ στο σημείο να ηγηθούν μίας 1ης κοόρτης. Ωστόσο, για εκατόνταρχους που έδειξαν ιδιαίτερα εμφανή γενναιότητα κατά τη διάρκεια της μάχης, υπήρχε η ευκαιρία να προαχθούν αρκετούς βαθμούς ταυτόχρονα. Για παράδειγμα, η ανταμοιβή τού Ιουλίου Καίσαρα για έναν εκατόνταρχο, που τον είχε ευχαριστήσει πολύ, ήταν να τον ανεβάσει οκτώ βαθμούς.^{[14][Αναξιόπιστη πηγή ;] ]}

Η προαγωγή μέσω των διαφόρων βαθμών σήμαινε συχνά μεταγραφή σε άλλη λεγεώνα. 

Στην εποχή της Δημοκρατίας κάθε εκατόνταρχος διοικούσε μία εκατονταρχία 60 ανδρών μέσα σε μία manipulus (ομάδα) δύο εκατονταρχιών, όπου η ομάδα διοικείτο από τον ανώτερο εκατόνταρχο. Η σειρά των εκατονταρχιών από την κατώτερη (στη μάχη πήγαινε πρώτα η ανώτερη) ήταν:

Από την εκατονταρχία της ομάδας των Τριαρίων (Triarii):

1. Pilus Prior
2. Pilus Posterior

Από την εκατονταρχία της ομάδας των Πρώτων (Princeps):

1. Princeps Prior
2. Princeps Posterior

Από την εκατονταρχία της ομάδας των Λογχοφόρων (Hastati):

1. Hastatus Prior
2. Hastatus Posterior

Στην Ύστερη Δημοκρατική και την Αυτοκρατορική εποχή (μετά το 107 π.Χ.) η πρώτη εκατονταρχία της κοόρτης ήταν η ανώτερη της κοόρτης, και η πρώτη κοόρτη της λεγεώνας ήταν η ανώτερη της λεγεώνας. Υπήρχαν 5 εκατονταρχίες στην λεγεώνα (και όχι 6 όπως πριν), με κάθε εκατονταρχία να έχει διπλάσιο αριθμό λεγεωνάριων (από ό,τι είχε πριν).

Οι έξι εκατονταρχίες μίας κανονικής κοόρτης, ήταν κατά σειρά φθίνουσας προτεραιότητας:

1. Οι πίσω triarii (τρίτη γραμμή)
2. Οι εμπρός triarii (τρίτη γραμμή)
3. Οι πίσω principes (κύρια γραμμή)
4. Οι εμπρός principes (κύρια γραμμή)
5. Οι πίσω hastati (λογχοφόροι)
6. Oi μπροστινοί hastati (λογχοφόροι)

Οι τίτλοι των εκατονταρχιών και άρα οι αντίστοιχοι εκατόνταρχοι ήταν απομεινάρια από το σε ομάδες (manipuli) σύστημα της Δημοκρατίας. Με σειρά φθίνουσας προτεραιότητας:

1η κοόρτη, εκατόνταρχοι γνωστοί ως Primi Ordines (πρώτοι σε παραγγέλματα):

1. 1η εκατονταρχία Primus Pilus (πρώτη γραμμή)
2. 2η εκατονταρχία Princeps Prior (πρώτη εμπρός)
3. 3η εκατονταρχία Princeps Posterior (πρώτη πίσω)
4. 4η εκατονταρχία Hastatus Prior (λογχοφόροι εμπρός)
5. 5η εκατονταρχία Hastatus Posterior (λογχοφόροι πίσω)

2η κοόρτη

1. 1η εκατονταρχία Pilus Prior
2. 2η εκατονταρχία Pilus Posterior
3. 3η εκατονταρχία Princeps Prior
4. 4η εκατονταρχία Princeps Posterior
5. 5η εκατονταρχία Hastatus Prior
6. 6η εκατονταρχία Hastatus Posterior

και ούτω καθεξής.

Σημειώστε ότι τα Primi Ordines των πρώτων κοορτών ήταν ανώτεροι από κάθε εκατόνταρχο, εκτός από τους Primus Pilus και τους Pili Priori των άλλων πρώτων εκατονταρχιών.

Τα απαραίτητα προσόντα για να είσαι εκατόνταρχος

Οι εκατόνταρχοι έπρεπε να είναι εγγράμματοι (για να μπορούν να διαβάζουν γραπτές εντολές), να έχουν διασυνδέσεις (συστατικές επιστολές), να είναι τουλάχιστον 30 ετών και να έχουν ήδη υπηρετήσει μερικά χρόνια στο στρατό. Έπρεπε επίσης να μπορούν να τονώσουν το ηθικό των στρατιωτών τους.

Ο εκατόνταρχος στο πεζικό επιλέγεται για το μέγεθος, τη δύναμη και την επιδεξιότητά του στην ρίψη των βλημάτων του και για την επιδεξιότητά του στη χρήση τού σπαθιού και της ασπίδας του. Με λίγα λόγια για την ειδικότητά του σε όλες τις ασκήσεις. Πρέπει να είναι άγρυπνος, εγκρατής, δραστήριος και πιο έτοιμος να εκτελέσει τις εντολές που λαμβάνει, παρά να μιλήσει. Αυστηρός στην άσκηση και στην τήρηση της σωστής πειθαρχίας μεταξύ των στρατιωτών του, υποχρεώνοντάς τους να φαίνονται καθαροί και καλοντυμένοι και να έχουν τα όπλα τους συνεχώς τριμμένα και λαμπερά.

— Vegetius. De Re Militari,^[15] II, 14

Στην Καινή Διαθήκη

Το Ευαγγέλιο τού Ματθαίου και το Ευαγγέλιο τού Λουκά ^[16] αφηγούνται ένα περιστατικό, στο οποίο αρρώστησε ένας υπηρέτης ενός εκατόνταρχου με έδρα την Καπερναούμ. Στο Ευαγγέλιο του Λουκά, ο εν λόγω εκατόνταρχος είχε καλή σχέση με τους πρεσβύτερους τού τοπικού εβραϊκού πληθυσμού και είχε χρηματοδοτήσει την ανάπτυξη της συναγωγής στην Καπερναούμ, και όταν άκουσε ότι ο Ιησούς ήταν στην περιοχή, ζήτησε από τους Εβραίους πρεσβυτέρους να ζητήσουν θεραπεία για τον υπηρέτη του. Στο Ευαγγέλιο του Ματθαίου, ο εκατόνταρχος έρχεται σε άμεση επαφή με τον Ιησού. Οι ιστορίες αναφέρουν ότι ο Ιησούς θαύμασε την πίστη αυτού και αποκατέστησε υγιή τον υπηρέτη. Και στα δύο Ευαγγέλια, τού Μάρκου ^[17] και τού Ματθαίου,^[18] ο εκατόνταρχος που είναι παρών στη Σταύρωση, είπε ότι ο Ιησούς ήταν «Υιός του Θεού». Κατά συνέπεια, αυτός ο εκατόνταρχος θεωρείται από πολλούς ως ο πρώτος χριστιανός. Στο Ευαγγέλιο τού Λουκά ^[19] ο εκατόνταρχος στον σταυρό είπε ότι ο Ιησούς ήταν «αθώος».

Το Βιβλίο των Πράξεων ^[20] λέει για έναν εκατόνταρχο, που ονομάζεται Κορνήλιος, τού οποίου οι δίκαιες και γενναιόδωρες πράξεις βρίσκουν εύνοια από τον Θεό. Λέγεται στον απόστολο Σίμωνα Πέτρο σε ένα όραμα να επισκεφτεί τον Κορνήλιο, έναν Εθνικό, με τον οποίο δεν επιτρεπόταν η συναναστροφή σύμφωνα με τον Ιουδαϊκό νόμο. Η συνάντηση οδηγεί τον Σίμωνα Πέτρο να καταλάβει ότι ο Θεός δέχεται μη Εβραίους, που πιστεύουν στον Θεό και μετανοούν. Μετά από αυτή την αποκάλυψη, το μήνυμα τού Ιησού ευαγγελίστηκε στους Εθνικούς.

Δείτε επίσης

Ιστορικοί εκατόνταρχοι

Τεχνουργήματα από τον τάφο ενός εκατόνταρχου.

Τεχνουργήματα από τον τάφο ενός εκατόνταρχου.

Τεχνουργήματα από τον τάφο ενός εκατόνταρχου.

• Άγιος Αγάθιος
• Άγιος Αλέξανδρος
• Aulus Pudens
• Κάσιος Χαιρέα
• Άγιος Κορνήλιος
• Γάιος Κραστίνος
• Γόρδιος
• Άγιος Λογγίνος
• Lucius Artorius Castus
• Lucius Vorenus
• Άγιος Μάρκελλος
• Πετρόνιος
• Sempronius Densus
• Σπούριος Λιγκουστίνος
• Τίτος Πούλλο
• Βέρος

Σχετίζεται με

• Primus pilus (πρώτος στη γραμμή)
• ράβδος αμπέλου
• Κατάλογος τύπων μονάδων ρωμαϊκού στρατού
• Στρατιωτική οργάνωση της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας
• Evocatus (κληθέντες), σχετική ρωμαϊκή τάξη
• Praefectus Castrorum (έπαρχος Στρατοπέδου)

Βιβλιογραφικές αναφορές

1. Kazhdan, Alexander, επιμ. (1991). Oxford Dictionary of Byzantium. Oxford University Press. σελίδες 1120–1121. ISBN 978-0-19-504652-6.
2. (στα αγγλικά) manipulus. https://www.oxfordreference.com/view/10.1093/oi/authority.20110803100130962. Ανακτήθηκε στις 3 September 2020.
3. Earl S. Johnson, Jr., "Centurion," The New Interpreter's Dictionary of the Bible, Vol. 1; Nashville: Abingdon Press, 2006, p. 580. (ISBN 9780687054275)
4. Rich, John. "Military Organization and Social Change." War and Society in the Roman World. Ed. Graham Shipley. Vol. 5. N.p.: n.p., 1993. N. pag. Print. Leicester-Notthingham Studies in Ancient Society
5. "centurion." Encyclopædia Britannica. Encyclopædia Britannica Online Academic Edition. Encyclopædia Britannica Inc., 2012. Web. 17 Sep. 2012. <https://www.britannica.com/EBchecked/topic/102946/centurion>.
6. The Roman War Machine
7. The Complete Roman Army
8. Goldsworthy, A. (2003) Complete Roman Army pp.68–73
9. Hoffman, B. (1995) The quarters of the legionary centurions of the Principate. Britannia 26; 107-151
10. «Centurion». World History Encyclopedia. Ανακτήθηκε στις 21 Οκτωβρίου 2019.
11. «Digital | Attic - Warfare : De Re Militari Book II: The Organization of the Legion». Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 10 Απριλίου 2009. Ανακτήθηκε στις 10 Μαΐου 2009.
12. Justin R. Howell, The Imperial Authority and Benefaction of Centurions and Acts 10.34-43: A Response to C. Kavin Rowe., Page numbers of article p25-51, 27p, Journal for the Study of the New Testament, Vol. 31 Issue 1, Sep2008
13. The Legions of Rome, Stephen Dando-Collins, pp41, Quercus (December 2010)
14. The Legions of Rome, Stephen Dando-Collins, pp40, Quercus (December 2010)
15. «Digital | Attic - Warfare : De Re Militari Book II: The Organization of the Legion». Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 10 Απριλίου 2009. Ανακτήθηκε στις 10 Μαΐου 2009.
16. Matthew 8:5-13; Luke 7:1-10
17. Mark 15:39
18. Matthew 27:54
19. Luke23:47
20. Acts 10:1-11:30

Εξωτερικοί σύνδεσμοι

Commons logo

Τα Wikimedia Commons έχουν πολυμέσα σχετικά με το θέμα    Εκατόνταρχος

• The dictionary definition of centurion at Wiktionary
• "Centurion" . Encyclopædia Britannica. Vol. 5 (11th ed.). 1911.
• Ross Cowan, 'Centurion' Αρχειοθετήθηκε 2021-10-03 στο Wayback Machine., Military Illustrated 271 (2010)
• Ross Cowan, Called to the Eagle: Some Sullan Centurions Αρχειοθετήθηκε 2021-04-19 στο Wayback Machine. Archived 2021-04-19 at the Wayback Machine