Γενική Χάρτα της Μολδαβίας

Η Γενική Χάρτα της Μολδαβίας είναι ένας από τους δύο χάρτες των Παραδουνάβιων Ηγεμονιών που τύπωσε ο Ρήγας Βελεστινλής το 1797 στο τυπογραφείο του Ιακώβου Νιτς στη Βιέννη σε χάραξη Franz Müller. Ο χάρτης έχει διαστάσεις 82 χ 63 εκ., είναι ασπρόμαυρος και τυπωμένος σε ολλανδικό χαρτί.^[1][2] Ο πλήρης τίτλος του είναι «ΓΕΝΙΚΗ ΧΑΡΤΑ/ ΤΗΣ/ ΜΟΛΔΟΒΙΑΣ,/ ΚΑΙ ΜΕΡΟΥΣ ΤΩΝ ΓΕΙΤΝΙΑΖΟΥΣΩΝ/ ΑΥΤΗ ΕΠΑΡΧΙΩΝ/. Παρά του Ρήγα Βελεστινλή Θετταλού εκδοθείσα χάριν των Ελλήνων κ΄ Φιλελλήνων, 1797.Εχαράχθη παρά του Φρανσουά Μήλλερ εν Βιέννη».

Η Γενική Χάρτα της Μολδαβίας, Ρήγας Βελεστινλής, 1797

Το μοναδικό σωζόμενο αντίτυπο του χάρτη στον ελληνικό χώρο φυλάσσεται στο Εθνικό Ιστορικό Μουσείο της Αθήνας. Το έργο αυτό μαζί με την Χάρτα της Ελλάδος (1797), το Μονόφυλλο του Μεγάλου Αλεξάνδρου (1797) και τη Νέα Χάρτα της Βλαχίας (1797) αποτελούν το χαρτογραφικό έργο του Ρήγα Βελεστινλή, αποκαλύπτοντας παράλληλα το εθνικοαπελευθερωτικό και πολιτειακό όραμά του.

Περιγραφή

Ο Χάρτης περιλαμβάνει τη Μολδαβία με όρια την Κριμαία και τον Εύξεινο Πόντο στα ανατολικά, το βόρεια τμήμα της Βλαχίας και της Βεσσαραβίας στα νότια, την Τρανσυλβανία στα δυτικά και την ρωσική Πολωνία στα βόρεια.^[1] Είναι ιδιαίτερα λεπτομερής με ονόματα τοπωνυμίων^[3] και σύμβολα, χωρίς υπόμνημα που να τα επεξηγεί. Με παχιά διακεκομμένη γραμμή καθορίζονται τα σύνορα της Μολδαβίας με τη Βλαχία, Τρανσυλβανία, Μπουκοβίνα, ρωσική Πολωνία, και την περιοχή Θυρογέται Τάταροι. Με λεπτότερη διακεκομμένη γραμμή διαγράφεται η έκταση του κράτους της Άνω και Κάτω Μολδαβίας, χωρισμένου σε επαρχίες. Τον χάρτη περιτρέχει χαρτογραφική κλίμακα πάνω στην οποία σημειώνονται οι αριθμοί των μεσημβρινών και των παραλλήλων, που προσδιορίζουν κάθε περιοχή που απεικονίζεται. Σημειώνονται επίσης τα τέσσερα σημεία του ορίζοντα Άρκτος- Μεσημβρία- Δύσις-Ανατολή. Κάτω αριστερά, εντός του περιθωρίου, η αναγραφή «Μέτρον ενός βαθμού ή ωρών 24» επεξηγεί τη χρονική κλίμακα που χρησιμοποιήθηκε για τη σχεδίαση του χάρτη, η οποία εκτιμάται ότι κυμαίνεται γύρω από το λόγο 1:600000.^[4]

Ο χάρτης είναι αφιερωμένος στον Αλέξανδρο Καλλιμάχη,^[5][6][7] ηγεμόνα της Μολδαβίας.^[8] Η προσωπογραφία του απεικονίζεται στην επάνω δεξιά γωνία με συνθέσεις και σύμβολα του κράτους της Μολδαβίας καθώς και το αρχαίο επίγραμμα: «ΗΠΙΟΝ ΩΔ’ ΟΡ’ ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΝ ΒΥΖΑΝΤΙΟΝ ΕΡΝΟΣ- ΦΡΑΔΜΟΝΑ ΚΑΛΛΙΜΑΧΗΝ ΚΡΑΝΤΟΡΑ ΜΟΛΔΟΒΙΗΣ».^[9]

Πρότυπο του χάρτη

Πρότυπο της Γενικής Χάρτας της Μολδαβίας θεωρείται το έργο του αυστριακού χαρτογράφου H. Schutz «Neueste Karte von der Moldau, Walachei, Bessarabien und der Krim sambt der angraenzenden Provinzen Siebenburgen, Bukovina, einem grossen Theil von Ungarn, Galizien, Polen, Tartarei, Neurussland und Bulgarien, nach den besten Original-zeichnungen und Karten von General Bauer und H. J. F. Schmid, entworfen von H.C. Schutz und gestochen von F. Muller».^[10] Ο χάρτης αυτός είχε εκδοθεί περί το 1787 στη Βιέννη από τον ίδιο χαράκτη.^[11] Ο Ρήγας στη δική του έκδοση πρόσθεσε ορισμένα ονόματα πόλεων ή τοποθεσιών τα οποία γνώριζαν κυρίως οι Έλληνες της διασποράς.^[11][12]

Στόχοι της έκδοσης-ερμηνεία

Ο Ρήγας Βελεστινλής, σύμφωνα με την απολογία του κατά τη διάρκεια της ανάκρισής του όταν συνελήφθη από την αυστριακή αστυνομία, τύπωσε τους χάρτες των Παραδουνάβιων Ηγεμονιών για εμπορικούς σκοπούς.^[13] Παρά τον ισχυρισμό του όμως ότι δημοσίευσε τους Χάρτες των Παρίστριων Χωρών με μόνον σκοπόν την «κερδοσκοπίαν», διαπιστώνεται ότι δεν έπελεξε τυχαία την χαρτογράφηση των δύο ημιαυτόνομων περιοχών της Βαλκανικής, που κατά την περίοδο της Τουρκοκρατίας είχαν αναδειχθεί σε κέντρα ελληνικής παιδείας. Ο ίδιος γνώριζε πολύ καλά τις δύο ηγεμονίες αφού είχε εγκατασταθεί για αρκετό χρονικό διάστημα στη Βλαχία. Ειδικότερα κατά το χρονικό διάστημα από το 1791 έως και το 1796 προετοίμαζε το λογοτεχνικό και χαρτογραφικό του έργο.^[14] Με τις εκδόσεις του αυτές απέβλεπε στην πνευματική αφύπνιση των υποδούλων λαών της Βαλκανικής, στόχος που ανιχνεύεται και στην φράση του «Χάριν των Ελλήνων και Φιλλελλήνων».^[8]

Απήχηση της έκδοσης

Η έκδοση των δυο χαρτών των Παραδουνάβιων Ηγεμονιών έτυχε ευρείας αποδοχής μέσω των καταχωρήσεων στον ελληνικό τύπο της Βιέννης. Στις 16 Μαρτίου του 1797 δημοσιεύθηκε στην Εφημερίδα που εξέδιδαν οι αδελφοί Μαρκίδες Πούλιοι στη Βιέννη μια αγγελία που απευθυνόταν στους συνδρομητές που θα ήθελαν να προμηθευτούν τους χάρτες.^[15] Στην ίδια εφημερίδα στις 16 Ιουνίου του 1797^[16] καταχωρήθηκε η αγγελία για την έκδοση της Γενικής Χάρτας της Μολδαβίας. Εκτενής αναφορά για την έκδοση της χάρτας καθώς και περιγραφή της έγινε από τους σύγχρονους με τον Ρήγα λογίους F.K. Alter^[17] και Johann Cristian von Engel^[18] που ανήκαν στους φιλελληνικούς κύκλους της Βιέννης και συνδέθηκαν στενά με τους Έλληνες της διασποράς.^[19]

Η Χάρτα της Μολδαβίας καθώς και η Νέα χάρτα της Βλαχίας δεν κυκλοφόρησαν στις Παραδουνάβιες Ηγεμονίες αφού αμέσως μετά την κυκλοφορία τους ο Ρήγας συνελήφθη και κατασχέθηκαν όλα τα αντίτυπα, με αποτέλεσμα να είναι σήμερα μοναδικά και δυσεύρετα. Συγκρινόμενες με την Χάρτα της Ελλάδος^[20] , δεν παρουσιάζουν την ίδια επιστημονική και εθνική αξία. Έχουν ωστόσο διαφωτιστική και παιδαγωγική σημασία για τους Έλληνες της εποχής τους, αποτελούν προϊόν μιας μεγάλης προσωπικότητας^[21] και αποτελούν πολύτιμη πηγή για τον μελετητή της Τουρκοκρατίας.

Παραπομπές

1. Εφημερίς, Βιέννη, 16 Ιουνίου 1797, αρ. 48, σ.σ. 553-554.
2. Ευ. Λιβιεράτος, Χαρτογραφίας και χαρτών Περιήγησις. 25 Αιώνες από τους Ίωνες στον Πτολεμαίο και τον Ρήγα. Θεσσαλονίκη, Εθνική Χαρτοθήκη, 1998, σ.σ.234-235.
3. Αναλυτικό ευρετήριο για τα τοπωνύμια που αναγράφονται στο χάρτη περιέχει η έκδοση του Δημητρίου Καραμπερόπουλου 2005, σ.σ.79-94.
4. Βλ. Ευάγγελος Λιβιεράτος, 1998, σ.σ.234 κ.ε.
5. Παγκόσμιο Βιογραφικό Λεξικό, Εκδοτική Αθηνών, Αθήνα, 1985.
6. Mihail-Dimitri Sturza, Dictionnaire Historique et Genealogique des Grandes Familles de Grece d’ Albanie et de Constantinople, Paris, 1983.
7. Παύλου Δρανδάκη, Μεγάλη Ελληνική Εγκυκλοπαίδεια, Αθήνα, Φοίνιξ, χ.χρ., τ. ΙΓ΄.
8. Δήμητρα Κουκίου, «Η Γενική Χάρτα της Μολδαβίας και μέρους των γειτνιαζουσών αυτή επαρχιών. Παρά του Ρήγα Βελεστινλή Θετταλού εκδοθείσα χάριν των Ελλήνων κ΄ Φιλελλήνων, 1797.», Τεκμήρια Ιστορίας-Μονογραφίες, Αθήνα, 2009, σσ. 11-16.
9. «Πρόσεχε τον ήπιο Αλέξανδρο, το τέκνο του Βυζαντίου, τον συνετό Καλλιμάχη, ηγεμόνα της Μολδαβίας», Βλ. Δ. Καραμπερόπουλος 2005, σσ.30-35.
10. Europeana.eu
11. Βλ. Γεωργίου Λαϊου, Οι Χάρτες του Ρήγα, Αθήνα, ΔΙΕΕ, 1960,τ. ΙΔ΄ σ.σ.231-312.
12. Απ. Β. Δασκαλάκη, Ο Ρήγας Βελεστινλής ως Διδάσκαλος του Γένους. ΄Εκδοσις νέα μετά συμπληρώσεων και προσθηκών. Αθήνα, 1977. σ.σ.137-139.
13. Λεγκράντ Αιμ., Ανέκδοτα έγγραφα περί Ρήγα Βελεστινλή και των συν αυτώ μαρτυρησάντων. Εκ των εν Βιέννη αρχείων εξαχθέντα και δημοσιευθέντα υπό Αιμιλίου Λεγράνδ. Μετά μεταφράσεως ελληνικής υπό Σπυρίδωνος Λάμπρου. Αθήνησιν, 1891. σ.σ. 63-65.
14. Βλ. Ρήγα Βελεστινλή. Έκθεση αφιερωμένη στα 200 χρόνια από το θάνατό του, Αθήνα, Εθνικό Ιστορικό Μουσείο, 1998. (κατάλογος έκθεσης).
15. Εφημερίς, 10 Μαρτίου 1797, σελ 224: «Επειδή και πολλοί φιλόμουσοι γράφουν εκ τε της Βλαχίας και Μολδοβίας εδώ, δια να τοις σταλθούν αι χάρται του κυρ Ρήγα δίδεται είδησις ότι, εις μεν Βουκουρέστι, ευρίσκονται εις το εργαστήρι του κυρίου Πολιζάκι Δημητρίου εις ο Χάνι Σερμπάν – Βόδα. Εις δε Γιάσι, εις το εργαστήρι των κυριών Παναγιώτη και Γεωργίου Μιχαήλ, και εκείθεν ημπορεί έκαστος να αγοράση ευκολώτερα, προς τρία γρόσια την κόλλαν»
16. Βλ. Εφημερίς, αρ. 48, 16 Ιουνίου 1797, σ. 553-554.
17. F.K. Alter, Philologisch-kritish Miscellaneen, Βιέννη , εκδ, Τράττνερ 1799, σελ. 233.
18. Johann Kristian von Engel, Geschichte des Ungrischen Reichs und seiner Nebenländer. – t.IV: Geschichte der Moldau und Walachey, nebst der historischen und statischen Literatur beyder Lander, Erster Theil, Halle, 1804, σελ. 69.
19. Βλ. σχετικά Πολ. Ενεπεκίδη, Ρήγας – Υψηλάντης – Καποδίστριας. Έρευνα εις τα Αρχεία της Αυστρίας, Γερμανίας, Ιταλίας, Γαλλίας και Ελλάδος, Αθήνα, 1965. σ.σ.31-35.
20. Βλ. Βρανούσης, ό.π..σ.49.
21. Βλ. Απ. Δασκαλάκη, Les oeuvres de Rhigas Velestinlis, Παρίσι 1936, σελ. 18 και Ο Ρήγας Βελεστινλής ως διδάσκαλος του Γένους, Αθήναι 1977, συμπληρώματα, σελ. 138-139

Βιβλιογραφία

• Άμαντος, Κ., Ανέκδοτα έγγραφα περί Ρήγα Βελεστινλή. Σύλλογος προς Διάδοσιν Ωφελίμων Βιβλίων. Ιστορική και Λαογραφική Βιβλιοθήκη Αρ. 7. Αθήνα, 1930.
• Alter, F.K., Philologisch-kritish Miscellaneen, Βιέννη , εκδ. Τράττνερ 1799.
• Βρανούσης, Λ. Ι., Ρήγας. Έρευνα, συναγωγή και μελέτη. Αθήναι, Βασική Βιβλιοθήκη -10
• Δασκαλάκης, Απ., Les oeuvres de Rhigas Velestinlis, Παρίσι 1936, και Ο Ρήγας Βελεστινλής ως διδάσκαλος του Γένους, Αθήναι ,1977
• Δασκαλάκης, Β., Ο Ρήγας Βελεστινλής ως Διδάσκαλος του Γένους. ΄Εκδοσις νέα μετά συμπληρώσεων και προσθηκών. Αθήνα, 1977.
• Engel, Johann Kristian von, Geschichte des Ungrischen Reichs und seiner Nebenländer. – t.IV: Geschichte der Moldau und Walachey, nebst der historischen und statischen Literatur beyder Lander, Erster Theil, Halle, 1804.
• Ενεπεκίδης, Πολ., Ρήγας – Υψηλάντης – Καποδίστριας. Έρευνα εις τα Αρχεία της Αυστρίας, Γερμανίας, Ιταλίας, Γαλλίας και Ελλάδος, Αθήνα, 1965.
• Καμαριάνος, Ν.,Ρήγας Βελεστινλής, Συμπληρώσεις και διορθώσεις για τη ζωή και το έργο του. Εισαγωγή – Μετάφραση – σχόλια Αθ. Καραθανάσης, Επιστημονική Εταιρεία Μελέτης Φερών – Βελεστίνου-Ρήγα, Αθήνα 1999.
• Καραμπερόπουλος, Δ., Οι Χάρτες Βλαχίας και Μολδαβίας του Ρήγα Βελεστινλή. Βιέννη 1797. Νέα στοιχεία – Ευρετήριο- Αυθεντική Επανέκδοση. Αθήνα, Επιστημονική Εταιρεία Μελέτης Φερών – Βελεστίνου- Ρήγα. 2005.
• Δήμητρα Κουκίου, «Η Γενική Χάρτα της Μολδαβίας και μέρους των γειτνιαζουσών αυτή επαρχιών. Παρά του Ρήγα Βελεστινλή Θετταλού εκδοθείσα χάριν των Ελλήνων κ΄ Φιλελλήνων, 1797.», Τεκμήρια Ιστορίας-Μονογραφίες, Αθήνα, 2009.
• Λεγκράντ Αιμ., Ανέκδοτα έγγραφα περί Ρήγα Βελεστινλή και των συν αυτώ μαρτυρησάντων. Εκ των εν Βιέννη αρχείων εξαχθέντα και δημοσιευθέντα υπό Αιμιλίου Λεγράνδ. Μετά μεταφράσεως ελληνικής υπό Σπυρίδωνος Λάμπρου. Αθήνησιν, 1891.
• Λιβιεράτος, Ευ., Χαρτογραφίας και χαρτών Περιήγησις. 25 Αιώνες από τους Ίωνες στον Πτολεμαίο και τον Ρήγα. Θεσσαλονίκη, Εθνική Χαρτοθήκη, 1998.
• Λάιος, Γ., Οι χάρτες του Ρήγα, Αθήνα, ΔΙΕΕ, 1960.
• Sturza, Mihail-Dimitri, Dictionnaire Historique et Genealogique des Grandes Familles de Grece d’ Albanie et de Constantinople, Paris, 1983.
• Φωτεινός, Δ., Ιστορία της πάλαι Δακίας, τα νυν Τρανσιλβανίας, Βλαχίας, και Μολδαυϊας. Εκ διαφόρων παλαιών και νεωτέρων συγγραφέων συνερανισθείσα…., τόμοι Α και Β. Εν Βιέννη της Αουστρίας, εκ του Τυπογραφείου Ιω. Βαρθολ. Σβεκίου, 1818.
• Ρήγα Βελεστινλή. Έκθεση αφιερωμένη στα 200 χρόνια από το θάνατό του, Αθήνα, Εθνικό Ιστορικό Μουσείο, 1998. (κατάλογος έκθεσης).
• Παγκόσμιο Βιογραφικό Λεξικό, Αθήνα, Εκδοτική Αθηνών, 1985.
• Μεγάλη Ελληνική Εγκυκλοπαίδεια, Αθήνα, Π. Δρανδάκη, Φοίνιξ, χ.χρ.,