From Wikipedia, the free encyclopedia
Αστροναύτης ονομάζεται ένας άνθρωπος που έχει εκπαιδευθεί στα πλαίσια ενός διαστημικού προγράμματος έτσι ώστε να κυβερνά ή να οδηγεί ένα διαστημόπλοιο ή διαστημικό σταθμό, ή απλώς να αποτελεί μέλος του πληρώματος του.
Παρότι ο όρος αφορά γενικά επαγγελματίες ταξιδιώτες του διαστήματος, όλο και συχνότερα χρησιμοποιείται για να περιγράψει οποιονδήποτε ταξιδεύει στο διάστημα, όπως επιστήμονες, δημοσιογράφους, πολιτικούς και τουρίστες[1]. Επιπλέον, σύγχυση δημιουργείται καθώς οι πρώην Σοβιετικοί και σήμερα Ρώσοι αστροναύτες αποκαλούνται συνήθως «κοσμοναύτες», και πιο πρόσφατα, από κάποια διεθνή ΜΜΕ οι Κινέζοι του κινεζικού διαστημικού προγράμματος «ταϊκοναύτες».
Μέχρι το 2002 οι αστροναύτες στηρίζονταν οικονομικά και εκπαιδεύονταν αποκλειστικά από κυβερνήσεις και κρατικές διαστημικές υπηρεσίες, είτε στρατιωτικές, είτε πολιτικές. Με την υποτροχιακή πτήση του ιδιωτικού SpaceShipOne το 2004, μία νέα κατηγορία αστροναύτη αναφέρεται: ο «εμπορικός αστροναύτης» (commercial astronaut).
Τα κριτήρια για το τι συνιστά επανδρωμένη διαστημική πτήση ποικίλλουν. Η Διεθνής Αεροναυτική Ομοσπονδία (Fédération Aéronautique Internationale, FAI) στον κώδικα αστροναυτικής της αναγνωρίζει μόνο πτήσεις που ανεβαίνουν πάνω από τα 100 χιλιόμετρα πάνω από την επιφάνεια της θάλασσας[2], ενώ στις ΗΠΑ σε όσους ανθρώπους ταξιδέψουν σε υψόμετρο μεγαλύτερο από 50 μίλια (80,5 χιλιόμετρα)[3] απονέμεται το «σήμα του αστροναύτη» (Astronaut Badge).
Μέχρι τις 20 Ιουνίου 2011 συνολικά 523 άνθρωποι από 38 διαφορετικές χώρες έχουν φθάσει σε υψόμετρο μεγαλύτερο των 100 χλμ., από τους οποίους οι 520 τέθηκαν σε χαμηλή περιγήινη τροχιά ή πήγαν ακόμα μακρύτερα...[4][5] Πιο συγκεκριμένα, 24 έχουν ταξιδέψει είτε σε σεληνιακή τροχιά, είτε στην επιφάνεια της Σελήνης. Τρεις μόνο από αυτούς το έκαναν δύο φορές: οι Τζιμ Λόβελ, Τζων Γουάτς Γιανγκ και Γιουτζήν Σέρναν[6]. Αν το όριο του διαστήματος τεθεί στα 50 μίλια, τότε μέχρι τις 20 Ιουνίου 2011 έχουν φθάσει στο διάστημα 529 άνθρωποι.
Συνολικά, οι διαστημικοί ταξιδιώτες έχουν περάσει περισσότερες από 729.600 ανθρωποώρες (83 ανθρωποέτη) στο διάστημα, εκ των οποίων οι 2.500 σε «διαστημικούς περιπάτους», δηλαδή έξω από σκάφος[7].
Μέχρι το 2008 ο άνθρωπος με τον μεγαλύτερο συνολικό χρόνο στο διάστημα είναι ο Ρώσος Σεργκέι Κρικάλεφ, που έχει περάσει εκεί 803 ημέρες, 9 ώρες και 39 λεπτά, ή 2,2 έτη[8][9]. Η Πέγκυ Χουίτσον έχει το αντίστοιχο «ρεκόρ» για γυναίκα: 377 ημέρες[10].
Ο όρος «αστροναύτης», που χρησιμοποιείται στις περισσότερες δυτικές γλώσσες (ως astronaut κ.λπ.), προέρχεται από τις ελληνικές λέξεις ἄστρον (= αστέρι) και ναύτης. Η πρώτη γνωστή χρήση του όρου με τη σημερινή του έννοια θεωρείται ότι βρίσκεται στο διήγημα του Νηλ Τζόουνς "The Death's Head Meteor" το 1930.
Η NASA χρησιμοποιεί τον όρο για να δηλώσει οποιοδήποτε μέλος του πληρώματος πάνω σε σκάφος της που εκτοξεύεται με προορισμό περιγήινη τροχιά ή μακρύτερα, αλλά και ως τίτλο για όσους και όσες έχουν επιλεγεί για ένταξη στο Σώμα Αστροναυτών της NASA[11]. Ο Ευρωπαϊκός Οργανσιμός Διαστήματος χρησιμοποιεί τον όρο παρομοίως για να δηλώσει τα μέλη του Ευρωπαϊκού Σώματος Αστροναυτών[12].
Κατά σύμβαση, ένας αστροναύτης της Ρωσικής Διαστημικής Υπηρεσίας ή της Σοβιετικής προκατόχου της ονομάζεται cosmonaut (κοσμοναύτης) στα αγγλικά κείμενα, από τη ρωσική λέξη космонавт, που χρησιμοποιήθηκε από την αρχή στη Ρωσία για να περιγράψει κάποιον που εργάζεται στο διάστημα έξω από την ατμόσφαιρα της Γης ή έναν ταξιδιώτη του διαστήματος[13]. Με τη σειρά της, αυτή η λέξη προέρχεται από τις ελληνικές λέξεις κόσμος (το Σύμπαν) και ναύτης.
Ο Σοβιετικός πιλότος Γιούρι Γκαγκάριν υπήρξε ο πρώτος κοσμοναύτης — και ο πρώτος άνθρωπος — που βρέθηκε στο διάστημα. Η Βαλεντίνα Τερεσκόβα, μία Ρωσίδα εργάτρια και αλεξιπτωτίστρια, ήταν η πρώτη γυναίκα στο διάστημα.
Τα επίσημα κείμενα στην αγγλική γλώσσα που εκδίδονται από την κινεζική κυβέρνηση χρησιμοποιούν τον όρο astronaut, και τα κείμενα στη ρωσική γλώσσα το космонавт («κοσμοναύτης»)[14][15]. Στα επίσημα κείμενα στην κινεζική γλώσσα χρησιμοποιούνται από παλιά οι όροι yǔhángyuán (宇航员), δηλαδή «προσωπικό που πλέει στο Σύμπαν», στη θέση του «κοσμοναύτης» και hángtiānyuán (航天员), δηλαδή «προσωπικό που πλέει στον ουρανό», στη θέση του «αστροναύτης». Επίσης, η φράση tàikōng rén (太空人, «διαστημάνθρωπος») συναντάται συχνά στην Ταϊβάν και στο Χονγκ Κονγκ.
Η λέξη «ταϊκοναύτης» (taikonaut) χρησιμοποιείται από κάποια αγγλόφωνα διεθνή ΜΜΕ για τους αστροναύτες του κινεζικού διαστημικού προγράμματος[16]. Η λέξη έχει περιληφθεί σε δύο αγγλικά λεξικά, μεταξύ των οποίων και της Οξφόρδης, που τη χαρακτηρίζει «υβρίδιο του κινεζικού όρου taikong (= διάστημα) και της ελληνικής λέξεως ναύτης. Ο όρος γνώρισε δημοσιότητα το 2003, όταν η Κίνα εκτόξευσε τον πρώτο της αστροναύτη, τον Γιανγκ Λιβέι, στο διάστημα με το σκάφος Shenzhou 5[17] και χρησιμοποιείται στην αγγλόγλωσση έκδοση της μεγάλης κινεζικής εφημερίδας Λαϊκή Ημερησία από την αρχή του κινεζικού διαστημικού προγράμματος[18]. Το πότε πρωτοχρησιμοποιήθηκε είναι αβέβαιο, πάντως τον Μάιο 1998 ο Chiew Lee Yih από τη Μαλαισία τον ανέφερε σε newsgroups[19][20].
Με την έναρξη του διαστημικού τουρισμού η NASA και η Ρωσική Διαστημική Υπηρεσία συμφώνησαν να καθιερώσουν τον όρο «συμμετέχων σε διαστημική πτήση» ("spaceflight participant") προκειμένου να ξεχωρίσουν αυτούς τους ταξιδιώτες του διαστήματος από τους «επαγγελματίες» αστροναύτες» σε αποστολές που διοργανώνουν αυτές οι δύο υπηρεσίες.
Παρά το ότι κανένα άλλο κράτος εκτός από τη Ρωσία (και την πρώην ΕΣΣΔ), τις ΗΠΑ και την Κίνα δεν έχει εκτοξεύσει επανδρωμένο σκάφος στο διάστημα, αρκετές άλλες χώρες έχουν στείλει πολίτες τους στο διάστημα σε συνεργασία με κάποιο από αυτά τα κράτη. Κάποιες φορές έχουν χρησιμοποιηθεί οι λέξεις:
Ο πρώτος άνθρωπος στο διάστημα ήταν ο Σοβιετικός Γιούρι Γκαγκάριν, που εκτοξεύθηκε στις 12 Απριλίου 1961 με το σκάφος Βοστόκ 1 και βρέθηκε σε τροχιά γύρω από τη Γη επί 108 λεπτά της ώρας. Η πρώτη γυναίκα στο διάστημα ήταν η Σοβιετική Βαλεντίνα Τερεσκόβα, που εκτοξεύθηκε στις 16 Ιουνίου 1963 με το σκάφος Βοστόκ 6 και γύριζε γύρω από τον πλανήτη μας επί σχεδόν τρεις ημέρες.
Ο Άλαν Σέπαρντ έγινε ο πρώτος Αμερικανός και δεύτερος άνθρωπος στο διάστημα στις 5 Μαΐου 1961, εκτελώντας μία υποτροχιακή πτήση μόλις 15 λεπτών. Η πρώτη Αμερικανίδα στο διάστημα ήταν η Σάλι Ράιντ επί του διαστημικού λεωφορείου Τσάλεντζερ στις 18 Ιουνίου 1983[21]. Το 1992 η Μέι Τζέμισον έγινε η πρώτη Αφροαμερικανίδα γυναίκα που ταξίδεψε στο διάστημα, με την 47η πτήση διαστημικού λεωφορείου.
Τον Απρίλιο 1985 ο Τέιλορ Γουάνγκ έγινε ο πρώτος Κινέζος (αλλά όχι και ο πρώτος Ασιάτης, βλ. παρακάτω) στο διάστημα[22][23], ενώ στις 15 Οκτωβρίου 2003 ο Γιανγκ Λιβέι έγινε ο πρώτος αστροναύτης σε κινεζική διαστημική αποστολή.
Η Σοβιετική `Ενωση, μέσα από το πρόγραμμα «Ιντερκόσμος», επέτρεπε σε αστροναύτες από άλλες χώρες να πετούν με τις διαστημικές της αποστολές. Για παράδειγμα, ο Τσεχοσλοβάκος Βλαντιμίρ Ρέμεκ ήταν ο πρώτος αστροναύτης από χώρα άλλη πλην των ΗΠΑ και ΕΣΣΔ που ταξίδεψε στο διάστημα. Αυτή η πτήση έγινε το 1978, πάνω σε ένα πύραυλο Σογιούζ-U[24]. Μερικές άλλες «πρωτιές» του «Ιντερκόσμος» είναι:
Με τον μεγαλύτερο αριθμό θέσεων που ήταν διαθέσιμες στο διαστημικό λεωφορείο, οι ΗΠΑ άρχισαν και αυτές να δέχονται ξένους αστροναύτες: Το 1983 ο Δυτικογερμανός Ουλφ Μέρμπολντ έγινε ο πρώτος αστροναύτης που πέταξε στο διάστημα μέσα σε ένα σκάφος των ΗΠΑ ενώ δεν ήταν Αμερικανός πολίτης. Το επόμενο έτος ο Μαρκ Γκαρνώ έγινε ο πρώτος από τους 8 Καναδούς που έχουν πετάξει (μέχρι το 2010) στο διάστημα[29]. Το 2002 ο Μαρκ Σάτλγουορθ έγινε ο πρώτος πολίτης αφρικανικής χώρας που πέταξε στο διάστημα[30]. Το 2003 ο Ιλάν Ραμόν έγινε ο πρώτος Ισραηλινός στο διάστημα, παρότι σκοτώθηκε κατά την επανείσοδό του στην ατμόσφαιρα, στο δυστύχημα του διαστημικού λεωφορείου Κολούμπια.
Ο νεότερος άνθρωπος που έχει πετάξει μέχρι σήμερα στο διάστημα είναι ο Γκερμάν Τιτόφ, ο οποίος ήταν 25 ετών όταν ταξίδεψε με το Βοστόκ 2 (ο Τιτόφ ήταν επίσης ο πρώτος αστροναύτης που έπαθε τη λεγόμενη ασθένεια του διαστήματος).
Ο μεγαλύτερος σε ηλικία άνθρωπος που έχει πετάξει μέχρι σήμερα στο διάστημα είναι ο Τζων Γκλεν, που ήταν 77 ετών όταν ταξίδεψε με το διαστημικό λεωφορείο[31].
Η μεγαλύτερη συνεχής παραμονή στο διάστημα μέχρι στιγμής είναι 438 ημέρες, επίδοση που σημείωσε ο Ρώσος Βαλερί Πολιακόφ. Οι αστροναύτες με τις περισσότερες ξεχωριστές πτήσεις ως το 2006 ήταν οι Τζέρι Λ. Ρος και Φράνκλιν Τσανγκ-Ντίας, με επτά πτήσεις στο διάστημα ο καθένας. Η μεγαλύτερη απόσταση από τη Γη στην οποία έχει ταξιδέψει άνθρωπος είναι 401.056,0 χιλιόμετρα, και επιτεύχθηκε όταν οι Τζιμ Λόβελ, Τζακ Σουίγκερτ και Φρεντ Χάιζ βρέθηκαν πάνω από την αόρατη από τη Γη πλευρά της Σεληνης κατά τη διάρκεια της αποστολής Απόλλων 13, τον Απρίλιο του 1970.
Ο πρώτος άνθρωπος που πέταξε πάνω από τα όρια της ατμόσφαιρας με 100% ιδιωτική χρηματοδότηση ήταν ο Μάικ Μέλβιλ, κυβερνώντας την υποτροχιακή πτήση 15P του SpaceShipOne: ήταν ένας πιλότος δοκιμών που είχε προσληφθεί από την εταιρεία Scaled Composites και δεν πλήρωσε ο ίδιος για την πτήση, ώστε δεν μπορεί να χαρακτηρισθεί «διαστημικός τουρίστας»[32][33]. Επτά τέτοιοι τουρίστες έχουν πληρώσει μέχρι σήμερα για να πετάξουν στο διάστημα:
Οι πρώτοι αστροναύτες της NASA επιλέχθηκαν για εκπαίδευση το 1959[34]. Στις αρχές των διαστημικών προγραμμάτων, οι ιδιότητες του πιλότου δοκιμών στρατιωτικών αεριωθούμενων αεροσκαφών και του πτυχιούχου μηχανικού αναφέρονταν συχνά ως προαπαιτούμενες για επιλογή ως αστροναύτη από τη NASA, παρότι ούτε ο Τζων Γκλεν, ούτε ο Σκοτ Κάρπεντερ είχαν πανεπιστημιακού επιπέδου τίτλο σπουδών την εποχή της επιλογής τους. Η επιλογή πάντως περιοριζόταν αρχικώς στους πιλότους της πολεμικής αεροπορίας[35][36], τόσο στις ΗΠΑ όσο και στην ΕΣΣΔ, και ειδικότερα στους πιλότους αεριωθούμενων μαχητικών.
Μετά την επιλογή τους, οι σημερινοί επίδοξοι αστροναύτες υφίστανται πολύμηνη εκπαίδευση (20 μηνών στην περίπτωση της NASA), η οποία περιλαμβάνει πολλές διαφορετικές δεξιότητες, μέχρι και εκπαίδευση για εργασία έξω από το σκάφος. Οι συνθήκες έλλειψης βαρύτητας προσομοιώνονται με εργασία μέσα σε νερό, καθώς και με παραβολικές πτήσεις με αεροπλάνα: γνωστό είναι το παρατσούκλι "vomit comet" που δόθηκε σε αυτά από Αμερικανούς εκπαιδευόμενους για ευνόητους λόγους. Οι αστροναύτες πρέπει επίσης να συμπληρώσουν έναν αριθμό ωρών πτήσεως σε αεριωθούμενα υψηλών επιδόσεων, όπως το T-38 Talon.
Οι αστροναύτες διατρέχουν ποικίλους κινδύνους για την υγεία τους κατά τη διάρκεια των διαστημικών ταξιδιών τους, όπως ασθένεια αποσυμπίεσης, βαροτραύμα, ανοσοανεπάρκειες, απώλεια μυικού και οστικού ιστού, διαταραχές ύπνου, καθώς και από τις επιπτώσεις που έχει η έκθεση σε ραδιενεργό ακτινοβολία. Μια ποικιλία από μεγάλης κλίμακας ιατρικές μελέτες διεξάγονται πάνω στους αστροναύτες στο διάστημα για την αντιμετώπιση αυτών των θεμάτων, στις ΗΠΑ από το National Space and Biomedical Research Institute (NSBRI). Οι πρωτοποριακές τεχνικές που αναπτύσσονται μπορεί να έχουν χρησιμότητα και πάνω στη Γη, όπως στην περίπτωση της Μελέτης Διαγνωστικών Υπερήχων σε Μικροβαρύτητα (Advanced Diagnostic Ultrasound in Microgravity Study), όπου αστροναύτες (μεταξύ των οποίων οι πρώην διοικητές του Διεθνούς Διαστημικού Σταθμού Ληρόυ Τσιάο και Γκενάντι Παντάλκα) εκτελούν σαρώσεις με υπέρηχους υπό την καθοδήγηση ειδικών από τη Γη για τη διάγνωση και την πιθανή θεραπεία εκατοντάδων καταστάσεων στο διάστημα: Οι τεχνικές αυτής της μελέτης εφαρμόζονται σήμερα σε τραυματισμούς αθλητών και σε εξετάσεις υπερήχων από μη ειδικούς χειριστές σε μαθητές και πιθανώς στο μέλλον σε επείγουσες καταστάσεις στη Γη, στις οποίες η πρόσβαση σε ειδικό ιατρό είναι δύσκολη έως αδύνατη, π.χ. σε μικρά νησιά[37].
Στη Ρωσία οι αστροναύτες μετά τη συμπλήρωση των αποστολών τους λαμβάνουν τον τίτλο του «Πιλότου-Κοσμοναύτη της Ρωσικής Ομοσπονδίας», που συχνά συνοδεύεται από το βραβείο του `Ηρωα της Ρωσικής Ομοσπονδίας. Αυτό ακολουθεί την πρακτική που εγκαινιάσθηκε κατά τη σοβιετική εποχή.
Στη NASA, όσοι ολοκληρώνουν με επιτυχία την εκπαίδευση παίρνουν από μία ασημένια καρφίτσα-διακριτικό. Μετά την επιστροφή τους από το πρώτο τους διαστημικό ταξίδι παίρνουν μία χρυσή καρφίτσα. Οι Αμερικανοί αστροναύτες που αποτελούν στρατιωτικό προσωπικό λαμβάνουν ένα ειδικό σήμα, γνωστό ως Astronaut Badge, μετά τη συμμετοχή τους σε διαστημική πτήση.
Δεκαοκτώ αστροναύτες (14 άνδρες και 4 γυναίκες) έχουν χάσει τη ζωή τους κατά τη διάρκεια διαστημικών πτήσεων (τεσσάρων τον αριθμό). Κατά εθνικότητα, οι 13 είναι Αμερικανοί, οι 4 Ρώσοι (Σοβιετικοί) και ο 1 Ισραηλινός.
Εκτός αυτών, άλλοι 11 άνθρωποι (όλοι άνδρες) έχουν χάσει τη ζωή τους κατά τη διάρκεια της εκπαιδεύσεώς τους για αστροναύτες: 8 Αμερικανοί και τρεις Ρώσοι. Οι 6 από τους 11 αυτούς θανάτους σημειώθηκαν από συντριβές εκπαιδευτικών αεροπλάνων, ένας ήταν πνιγμός σε νερό και 4 απανθρακώσεις από πυρκαγιές σε περιβάλλον καθαρού οξυγόνου.
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
