Αστικό δίκαιο

Αστικό Δίκαιο (Zivilrecht/Bürgerliches Recht, Droit civil, civil law) είναι κλάδος Δικαίου ο οποίος αποτελεί τμήμα του Ιδιωτικού Δικαίου. Άλλοι κλάδοι είναι το εμπορικό δίκαιο, το εργατικό δίκαιο, το δίκαιο πνευματικής ιδιοκτησίας κλπ. Το ιδιωτικό δίκαιο ρυθμίζει τις διαφορές μεταξύ ιδιωτών ("πολιτών"), όχι όμως ποινικά αδικήματα. Γι' αυτό όλες οι διαφορές μεταξύ πολιτών δικάζονται από τα Πολιτικά Δικαστήρια, που είναι τα Ειρηνοδικεία για μικρά ποσά, μέχρι 5.000 ευρώ σε ειδική διαδικασία και γενικά μέχρι 20.000 ευρώ, τα Μονομελή Πρωτοδικεία για ποσά μέχρι 250.000 ευρώ^[1] και τα Πολυμελή Πρωτοδικεία για όλα τα μεγαλύτερα ποσά. Κατά αποφάσεων αυτών υποβάλλεται έφεση (στην περίπτωση αποφάσεων Πρωτοδικείων αρμόδια είναι τα Εφετεία) και ανώτατο Δικαστήριο είναι ο Άρειος Πάγος.

Η λέξη "πολίτης" δεν σημαίνει αναγκαστικά υπήκοος της Ελλάδας. Σημαίνει γενικά άνθρωπος, που αποκαλείται "φυσικό πρόσωπο", και όχι μόνο ενήλικος, αλλά και κάθε είδους ενώσεις προσώπων και εταιρείες, σωματεία, κλπ, που αποκαλούνται Νομικά Πρόσωπα Ιδιωτικού Δικαίου (ΝΠΙΔ) σε αντίθεση με τα Νομικά Πρόσωπα Δημοσίου Δικαίου (ΝΠΔΔ) όπως πχ ΕΦΚΑ.

Ο Αστικός Κώδικας^[2] εισήχθη στην Ελλάδα απ' ευθείας και ολόκληρος από τη Γερμανία επί γερμανικής κατοχής το 1941 και ισχύει από τότε τροποποιημένος, κυρίως με το Προεδρικό Διάταγμα 456/1984. Αποτελείται από 2035 άρθρα. Αναπόσπαστο τμήμα του Αστικού Κώδικα είναι ο εισαγωγικός νόμος του, που θεσπίστηκε με τον αναγκαστικό Νόμο 2783/1941, όπως κωδικοποιήθηκε και μεταγλωττίστηκε στη δημοτική με το Προεδρικό Διάταγμα 456/1984^[3] με άλλα 127 άρθρα. Απ' όλους τους κλάδους Ιδιωτικού Δικαίου είναι ο μακράν πιο δύσκολος. Εκτός από το πολύ μεγάλο μέγεθός του και το εύρος εφαρμογής του, οι καθηγητές Πανεπιστημίου διαφωνούν σε πάρα πολλά άρθρα του, κι ακόμα και ο Άρειος Πάγος, το ανώτατο Δικαστήριο επ' αυτού, αρκετές φορές αμφιταλαντεύεται ως προς την ερμηνεία του.

Σε αυτόν βασίζονται πολλοί άλλοι κλάδοι του ιδιωτικού αλλά και του Δημοσίου δικαίου. Το Δημόσιο Δίκαιο ρυθμίζει διαφορές μεταξύ κρατικών αρχών και πολιτών. Κρατική αρχή είναι οποιαδήποτε αρχή ασκεί δημόσια εξουσία^[4], όπως εφορία, αστυνομία, δήμοι, ΕΦΚΑ, κλπ. Για παράδειγμα, πρόστιμο κρατικών αρχών όπως της εφορίας δημιουργεί διαφορά Δημοσίου Δικαίου, ο κλάδος του Δικαίου αυτού είναι κυρίως το Διοικητικό Δίκαιο, και αρμόδια είναι τα Διοικητικά Δικαστήρια, με ανώτατο αυτών το Συμβούλιο της Επικρατείας.

Αν και ο Αστικός Κώδικας είναι ιδιωτικό δίκαιο, πάρα πολλά άρθρα του εφαρμόζονται και στο Διοικητικό Δίκαιο. Επίσης, όποιος έπεσε θύμα ποινικού αδικήματος (εγκλήματος) δικαιούται αποζημίωση σύμφωνα με τον Αστικό Κώδικα (και θα απευθυνθεί στα Πολιτικά Δικαστήρια). Μια περαιτέρω εξήγηση εδώ θα διευκρινίσει πολλά: τα ποινικά Δικαστήρια δικάζουν μόνο ποινικά αδικήματα, μετά από μήνυση ή έγκληση, και μοναδικός σκοπός τους είναι να καταδικάσουν ποινικά τον κατηγορούμενο (δράστη του εγκλήματος) σε φυλάκιση ή κάθειρξη (δηλαδή πάνω από 5 χρόνια φυλάκισης). Την αποζημίωση τη ζητά το θύμα από τα πολιτικά Δικαστήρια με αγωγή.

Οι γενικές αρχές αστικού δικαίου και πολλά άρθρα του του Ενοχικού Δικαίου εφαρμόζονται και σε όλους τους κλάδους του ιδιωτικού δικαίου και στις διοικητικές Δίκες. Ενδεικτικά, το άρθρο 914 του Αστικού Κώδικα^[5] "Όποιος ζημιώσει άλλον παράνομα και υπαίτια έχει υποχρέωση να τον αποζημιώσει" εφαρμόζεται αυτούσιο σε κάθε κλάδο δικαίου.

Ο Αστικός Κώδικας διακρίνεται σε πέντε μέρη:

• τις Γενικές Αρχές Αστικού Δικαίου, από το άρθρο 1 μέχρι το 286. Το μέρος αυτό περιλαμβάνει γενικούς ορισμούς που αφορούν όχι μόνο ολόκληρο το Αστικό Δίκαιο, αλλά και το συνολικό δίκαιο σε κάθε κλάδο ιδιωτικού και Δημοσίου Δικαίου (με εξαίρεση το ποινικό δίκαιο) όπως τι είναι φυσικό και νομικό πρόσωπο, τι είναι δικαιοπραξία πώς και πότε καταρτίζεται έγκυρα μια σύμβαση, ποιες είναι οι συνέπειες αν κάποια συμφωνία καταρτίστηκε λόγω πλάνης, απάτης, απειλής, παραγραφές, αντιπροσώπευση, κλπ. Ένα εξαιρετικά σημαντικό τμήμα του είναι οι απαγορευμένες συμφωνίες, που αντίκεινται στα χρηστά ήθη (ανήθικες) και άλλους νόμους αναγκαστικού δικαίου. Είναι αδύνατον να γίνει έστω και ενδεικτική αναφορά των όσων περιλαμβάνει.^[6]

• το Ενοχικό Δίκαιο ρυθμίζει τις ενοχές, που καμία σχέση δεν έχουν με τη λέξη "ένοχος-αθώος", ενοχή σημαίνει ευθύνη. Ρυθμίζει τις έννομες σχέσεις με βάση τις οποίες ένα πρόσωπο οφείλει χρήματα ή πράγματα ή οφείλει να αποδώσει το σπίτι που νοικιάζει, γενικότερα ό,τι οφείλει, που είναι χιλιάδες περιπτώσεις. Δύο είναι τα κύρια αντικείμενα, η ευθύνη από σύμβαση και η ευθύνη από τον νόμο. Το Ενοχικό Δίκαιο ρυθμίζει τα δικαιώματα και τις υποχρεώσεις συμβάσεων και τις αδικοπραξίες. Πώληση, δάνειο, μισθώσεις, όλες οι συμβάσεις που καταρτίζονται μεταξύ πολιτών (ανθρώπων και νομικών προσώπων) ρυθμίζονται από το ενοχικό δίκαιο, που χωρίζεται σε Γενικό Ενοχικό και Ειδικό Ενοχικό. Στο ενοχικό δίκαιο, που ασχολείται με τις συμβάσεις, τις βρίσκουμε όλες. Αν η σύμβαση (συμφωνία) δεν είναι πλήρης, γιατί δεν προβλέφθηκαν τα πάντα, το ενοχικό δίκαιο καλύπτει τα κενά αυτά.

• το Εμπράγματο Δίκαιο ρυθμίζει τα απόλυτα δικαιώματα επί πραγμάτων, όπως κυριότητα, νομή, επικαρπία, δουλείες, ενέχυρο, υποθήκη. Το Εμπράγματο Δίκαιο ορίζει ποια είναι τα δικαιώματα αυτά, τι περιεχόμενο έχουν, πώς συστήνονται, πώς μεταβιβάζονται και πώς προστατεύονται.

• το Οικογενειακό Δίκαιο ρυθμίζει τα σχετικά με τον γάμο, τις υποχρεώσεις και τα δικαιώματα των συζύγων, τα περί λύσης του γάμου, τη γονική μέριμνα επί των παιδιών, τα δικαιώματα και τις υποχρεώσεις γονέων και τέκνων, την υιοθεσία και τα περί διατροφής μεταξύ συζύγων και συγγενών.

• το Κληρονομικό Δίκαιο ρυθμίζει τα περί κληρονομικής διαδοχής, διαθήκης, επαγωγής της κληρονομίας στους κληρονόμους, νόμιμης μοίρας κλπ.

Ο Αστικός Κώδικας ρυθμίζει δικαιώματα και υποχρεώσεις. Αν και, όπως ήδη γράφτηκε, είναι πάνω από 2.000 άρθρα, δεν μπορεί να εφαρμοστεί τίποτα χωρίς τη διαδικασία στα Δικαστήρια. Σε ποιο Δικαστήριο να απευθυνθεί κάποιος, αν θα τα πει προφορικά ή γραπτά και πώς, ποιες είναι οι εκεί προθεσμίες, γενικά ολόκληρη η διαδικασία ώστε να διεκδικήσει κάποιος τα δικαιώματά του και κάποιος να τηρήσει τις υποχρεώσεις που γράφονται στον Αστικό Κώδικα περιλαμβάνεται σ' ένα ακόμα τεράστιο νομοθέτημα, τον Κώδικα Πολιτικής Δικονομίας, που αναγκαστικά συνοδεύει τον αστικό Κώδικα, ΠΔ 503/1985: ΚΩΔ. ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ ΔΙΚΟΝΟΜΙΑΣ.^[7]

Παραπομπές

1. Νόμος αρμοδιότητας Ειρηνοδικείων και Μονομελών Πρωτοδικείων. «Δικηγορικός Σύλλογος Αθηνών».
2. [ΠΔ 456/1984: ΑΣΤΙΚΟΣ ΚΩΔΙΚΑΣ «Νόμος»] Check |url= value (βοήθεια).
3. Εισαγωγικός Νόμος Αστικού Κώδικα. «lawspot».
4. «Εισαγωγή στο διοικητικό δίκαιο, δημόσια εξουσία» (PDF).
5. 914 ΑΚ. «lawspot».
6. ΓΕΝΙΚΕΣ ΑΡΧΕΣ ΑΣΤΙΚΟΥ ΔΙΚΑΙΟΥ. «lawspot».
7. ΚΩΔΙΚΑΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ ΔΙΚΟΝΟΜΙΑΣ. «lawspot».

Εξωτερικοί σύνδεσμοι

• www.kwdikas.gr ΑΣΤΙΚΟ ΔΙΚΑΙΟ-ΝΟΜΟΘΕΣΙΑ & ΝΟΜΟΛΟΓΙΑ - Τράπεζα Νομικών-Οικονομικών και Λοιπών Πληροφοριών