Αντώνιος και Κλεοπάτρα (Σαίξπηρ)

Αντώνιος και η Κλεοπάτρα (αγγλικός τίτλος: Antony and Cleopatra) είναι τραγωδία του Ουίλιαμ Σαίξπηρ. Αναφέρεται στον έρωτα και την τραγική μοίρα του Ρωμαίου στρατηγού Μάρκου Αντώνιου και της Αιγύπτιας βασίλισσας Κλεοπάτρας. Το έργο, που ανήκει στα λεγόμενα ρωμαϊκά δράματα, ολοκληρώθηκε πιθανώς από τον Σαίξπηρ γύρω στο 1606/1607, παρουσιάσθηκε για πρώτη φορά το 1607 ή 1608 και δημοσιεύτηκε το 1623. Μπορεί να θεωρηθεί ως συνέχεια του Ιουλίου Καίσαρα. Διαδραματίζεται με γρήγορες πανοραμικές αλλαγές στη Ρώμη, την Αίγυπτο, την Ελλάδα και τη Βόρεια Αφρική και εκτείνεται σε περίπου 10 χρόνια ιστορικής αφήγησης, από τον γάμο του Αντώνιου με την Οκταβία το 40 π.Χ. έως τον θάνατο της Κλεοπάτρας και του Αντώνιου το 30 π.Χ.^[1]

Αντώνιος και Κλεοπάτρα

Αντώνιος και η Κλεοπάτρα, πίνακας του Λώρενς Άλμα-Τάντεμα (1885)
Συγγραφέας	Ουίλλιαμ Σαίξπηρ
Τίτλος	Antony and Cleopatra
Γλώσσα	Αγγλικά
Ημερομηνία δημιουργίας	1606
Ημερομηνία δημοσίευσης	1623
Μορφή	θεατρικό έργο
Σχετικά πολυμέσα
δεδομένα (π • σ • ε )

Το εκτενές και πολύπλοκο έργο, με 3000 στίχους και πάνω από 40 σκηνές, ήταν γνωστό στο θεατρικό κοινό της εποχής με τη μορφή πολύ συνοπτικών διασκευών. Το έργο παίζεται μέχρι σήμερα ^[2] και έχει διασκευαστεί για την όπερα, τον κινηματογράφο και την τηλεόραση αρκετές φορές.^[3]

Πηγή

Ως κύρια πηγή για το δράμα του, ο Σαίξπηρ χρησιμοποίησε το υλικό από το έργο Βίοι Παράλληλοι του Πλούταρχου στην αγγλική μετάφραση του 1579 από τον σερ Τόμας Νορθ. Ωστόσο, ο Σαίξπηρ πρόσθεσε επιπλέον σκηνές, που πολλές απεικονίζουν την καθημερινή ζωή της Κλεοπάτρας και ανέπτυξε τον ρόλο προσώπων. Σε γενικές γραμμές ακολούθησε τα ιστορικά γεγονότα παρουσιάζοντας το ιστορικό πλαίσιο της μετάβασης από τη Ρωμαϊκή Δημοκρατία στη Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία ως φόντο για την τραγική πτώση των εραστών. Ωστόσο, έκανε κάποιες τροποποιήσεις: στο έργο του Πλούταρχου η τελική ήττα του Αντώνιου συνέβη πολλές εβδομάδες μετά τη ναυμαχία του Ακτίου και η Οκταβία απέκτησε παιδιά από τον Αντώνιο και πέθανε αρκετά χρόνια μετά τον θάνατό του.^[4]

Υπόθεση

Η Κλεοπάτρα, Τζον Γουίλιαμ Γουότερχαουζ (1888)

Η Κλεοπάτρα υποδέχεται τον Μάρκο Αυρίλιο (1906)

Γύρω στο 40 π.Χ., ο Μάρκος Αντώνιος, Ρωμαίος στρατηγός και μέλος της Δεύτερης τριανδρίας της Ρωμαϊκής Δημοκρατίας, μαζί με τον Οκταβιανό και τον Λέπιδο, βρίσκεται στην Αλεξάνδρεια έχοντας εγκαταλείψει τα στρατιωτικά του καθήκοντα, τρελά ερωτευμένος με τη βασίλισσα της Αιγύπτου, Κλεοπάτρα. Αδιαφορώντας για τα προβλήματα της Ρώμης, μαθαίνει ότι η τρίτη του σύζυγος Φουλβία επαναστάτησε εναντίον του Οκταβιανού, ηττήθηκε και είναι νεκρή.^[5]

Ο Οκταβιανός καλεί τον Αντώνιο πίσω στη Ρώμη από την Αλεξάνδρεια για να τον βοηθήσει να πολεμήσει ενάντια στον Σέξτο Πομπήιο, τον Μενεκράτη και τον Μηνά, τρεις εξέχοντες Ρωμαίους στρατηγούς που εξεγέρθηκαν και διεκδικούσαν εδάφη στη Μεσόγειο. Στην Αλεξάνδρεια η Κλεοπάτρα παρακαλεί τον Αντώνιο να μη φύγει αλλά αυτός, παρόλο που τη διαβεβαιώνει επανειλημμένα για τον έρωτά του γι' αυτήν, τελικά φεύγει.

Τα μέλη της τριανδρίας συναντιούνται στη Ρώμη, ο Αντώνιος και ο Οκταβιανός ξεχνούν, προς το παρόν, τις διαφωνίες τους. Ο στρατηγός και στενός φίλος του Οκταβιανού Αγρίππας, προτείνει στον Αντώνιο να παντρευτεί την αδερφή του Οκταβιανού, την Οκταβία, προκειμένου να εδραιωθεί ο φιλικός δεσμός μεταξύ των δύο ανδρών. Ο Αντώνιος δέχεται. Ο στρατηγός του Αντώνιου, Αινόβαρβος, όμως, λέει ότι η Οκταβία δεν θα μπορέσει ποτέ να τον ικανοποιήσει μετά την Κλεοπάτρα και περιγράφει τη γοητεία της βασίλισσας: «Ο χρόνος δεν περνά από πάνω της, δεν την βαριέσαι ποτέ. Είναι ανεξάντλητη: τις άλλες γυναίκες τις χορταίνεις, όσα σου δίνουν τελειώνουν γρήγορα, αλλά αυτή σ’ αφήνει πάντα πεινασμένο, αυτό είναι που σε ικανοποιεί περισσότερο».^[6]

Ένας μάντης προειδοποιεί τον Αντώνιο ότι θα νικηθεί σίγουρα αν προσπαθήσει ποτέ να πολεμήσει τον Οκταβιανό.

Στην Αίγυπτο, η Κλεοπάτρα μαθαίνει για το γάμο του Αντώνιου με την Οκταβία και τιμωρεί τον αγγελιοφόρο που της φέρνει τα νέα. Αισθάνεται ικανοποιημένη μόνο όταν οι αυλικοί της τη διαβεβαιώνουν ότι η Οκταβία δεν είναι ελκυστική: είναι κοντή, με χαμηλό μέτωπο, στρογγυλό πρόσωπο και με άσχημα μαλλιά.

Πριν από τη μάχη, οι Ρωμαίοι ηγέτες συζητούν με τον Σέξτο Πομπήιο και του προσφέρουν ανακωχή. Μπορεί να διατηρήσει τη Σικελία και τη Σαρδηνία, αλλά πρέπει να τους βοηθήσει να «απαλλάξουν τη θάλασσα από τους πειρατές» και να είναι φόρου υποτελής. Μετά από κάποιο δισταγμό, ο Σέξτος συμφωνεί. Συμμετέχουν σε μια γιορτή και μεθοκοπούν στη γαλέρα του Σέξτου, αν και ο αυστηρός Οκταβιανός φεύγει νωρίς και νηφάλιος. Ο Μηνάς προτείνει στον Σέξτο Πομπήιο να σκοτώσει τους τρεις ηγέτες και να γίνει κυρίαρχος της Ρωμαϊκής Δημοκρατίας, αλλά εκείνος αρνείται, θεωρώντας το ατιμία. Μετά την αναχώρηση του Αντώνιου από τη Ρώμη για την Αθήνα, ο Οκτάβιος και ο Λέπιδος σπάζουν την συμφωνία με τον Σέξτο και στρέφονται πάλι εναντίον του. Αυτό ο Αντώνιος δεν το εγκρίνει και γίνεται έξαλλος.

Η ναυμαχία του Ακτίου (31 π.Χ.) πίνακας του Λορέντζο Κάστρο, 1672

Ο Αντώνιος επιστρέφει στην Αλεξάνδρεια και στέφει την Κλεοπάτρα και τον εαυτό του ως βασιλείς της Αιγύπτου και του ανατολικού τρίτου της Ρωμαϊκής Δημοκρατίας (το οποίο ήταν η μερίδα του Αντώνιου ως μέλος της Τριανδρίας). Είναι εξοργισμένος με τον Οκταβιανό και τον κατηγορεί ότι δεν του έδωσε το μερίδιο που του αναλογούσε από τα εδάφη του ηττημένου Σέξτου και για το ότι φυλάκισε τον Λέπιδο, θέτοντάς τον εκτός τριανδρίας. Ο Οκταβιανός συμφωνεί με την πρώτη απαίτηση, αλλά κατά τα άλλα είναι πολύ δυσαρεστημένος με τον Αντώνιο.^[7]

Ο Αντώνιος ετοιμάζεται να πολεμήσει τον Οκταβιανό. Ο Αινόβαρβος προτρέπει τον Αντώνιο να πολεμήσει στην ξηρά, όπου έχει το πλεονέκτημα, αντί για τη θαλάσσια, γιατί ο στόλος του Οκταβιανού είναι ελαφρύτερος, πιο ευκίνητος και καλύτερα επανδρωμένος. Ο Αντώνιος το απορρίπτει. Η Κλεοπάτρα υπόσχεται ότι ο στόλος της θα τον βοηθήσει. Ωστόσο, κατά τη διάρκεια της ναυμαχίας του Ακτίου στα ανοιχτά της δυτικής ακτής της Ελλάδας, η Κλεοπάτρα φεύγει με τα εξήντα πλοία της και ο Αντώνιος την ακολουθεί, αφήνοντας τον στόλο του να καταστραφεί. Ντροπιασμένος για ό,τι έχει κάνει για την αγάπη της Κλεοπάτρας, ο Αντώνιος την κατηγορεί που τον έκανε δειλό, αλλά βάζει την αγάπη του πάνω από όλα, λέγοντας «Δός μου ένα φιλί κι αυτό θα με παρηγορήσει».

Ο Οκταβιανός στέλνει αγγελιοφόρο και ζητά από την Κλεοπάτρα να εγκαταλείψει τον Αντώνιο και να έρθει στο πλευρό του. Η Κλεοπάτρα διστάζει και φλερτάρει με τον αγγελιοφόρο, όταν ο Αντώνιος εμφανίζεται και εξοργισμένος με τη συμπεριφορά της διατάζει να μαστιγωθεί ο αγγελιαφόρος. Τελικά, την συγχωρεί και συμφωνεί να δώσει άλλη μια μάχη κατά του Οκταβιανού, αυτή τη φορά στην ξηρά.^[8]

Ο θάνατος του Μάρκου Αντώνιου (1780)

Την παραμονή της μάχης, οι στρατιώτες του Αντώνιου ακούνε παράξενα προμηνύματα, τα οποία ερμηνεύουν ότι ο θεός Ηρακλής παύει να προστατεύει τον Αντώνιο. Επιπλέον, ο Αινόβαρβος, ο έμπιστος στρατηγός του, τον εγκαταλείπει και πηγαίνει στο πλευρό του Οκταβιανού. Αντί να δημεύσει τα αγαθά του, τα οποία ο Αινόβαρβος δεν πήρε μαζί του όταν λιποτάκτησε, ο Αντώνιος διατάζει να του αποσταλούν. Ο Αινόβαρβος συγκλονίζεται από τη γενναιοδωρία του Αντώνιου και αισθάνεται τέτοια ντροπή για την απιστία του, που πεθαίνει από την καρδιά του.

Ο Αντώνιος ηττάται στη μάχη καθώς τα στρατεύματά του τον εγκαταλείπουν μαζικά και κατηγορεί την Κλεοπάτρα: «Αυτή η απαίσια Αιγύπτια με πρόδωσε» και απειλεί ότι θα τη σκοτώσει για την προδοσία της. Η Κλεοπάτρα αποφασίζει ότι ο μόνος τρόπος για να κερδίσει ξανά τον Αντώνιο είναι να του στείλει μήνυμα ότι αυτοκτόνησε, πεθαίνοντας με το όνομά του στα χείλη της. Κλείνεται στο μνημείο της και περιμένει την επιστροφή του.^[9]

Το σχέδιό της αποτυγχάνει: αντί να βιαστεί να επιστρέψει μετανιωμένος για να δει τη «νεκρή» Κλεοπάτρα, ο Αντώνιος αποφασίζει ότι δεν αξίζει πλέον να ζει. Παρακαλεί έναν από τους βοηθούς του, τον Έρωτα, να τον σκοτώσει με το σπαθί του, αλλά αυτός δεν αντέχει να το κάνει και αυτοκτονεί. Ο Αντώνιος θαυμάζει το θάρρος του Έρωτα και προσπαθεί να κάνει το ίδιο, αλλά το μόνο που καταφέρνει είναι να τραυματιστεί. Τον πληροφορούν τότε ότι η Κλεοπάτρα ζει ακόμη. Ζητά να τον μεταφέρουν κοντά της και πεθαίνει στην αγκαλιά της.

Ο θάνατος της Κλεοπάτρας πίνακας του Ρέτζιναλντ Άρθουρ (1892)

Εφόσον η Αίγυπτος ηττήθηκε, η αιχμάλωτη Κλεοπάτρα τίθεται υπό φρουρά Ρωμαίων στρατιωτών. Προσπαθεί να αυτοκτονήσει με ένα στιλέτο, αλλά ο Προκληίος την αφοπλίζει. Ο Οκταβιανός φθάνει, διαβεβαιώνοντάς την ότι θα της φερθούν με τιμή και αξιοπρέπεια. Όμως μια υπηρέτρια την προειδοποιεί κρυφά ότι ο Οκταβιανός σκοπεύει να την περιφέρει στον ρωμαϊκό θρίαμβό του στη Ρώμη. Η Κλεοπάτρα σκέφτεται με πικρία τις ατελείωτες ταπεινώσεις που την περιμένουν για το υπόλοιπο της ζωής της.

Έτσι, αποφασίζει να αυτοκτονήσει χρησιμοποιώντας το δηλητηριώδες δάγκωμα φιδιού. Πεθαίνει γαλήνια και σε έκσταση, φανταζόμενη πώς θα ξανασυναντήσει τον Αντώνιο μετά τον θάνατο. Οι δύο υπηρέτριές της αυτοκτονούν επίσης. Ο Οκταβιανός ανακαλύπτει τα πτώματα και βιώνει αντικρουόμενα συναισθήματα. Ο θάνατος της Κλεοπάτρας και κυρίως του Αντώνιου του ανοίγει την προοπτική να γίνει ο πρώτος Ρωμαίος Αυτοκράτορας, αλλά νιώθει επίσης κάποια συμπάθεια γι' αυτούς. Διατάζει δημόσια στρατιωτική κηδεία.^[10]

Μετάφραση στα ελληνικά

• Ἀντώνιος καί Κλεοπάτρα: Δρᾶμα εἰς πράξεις πέντε, μεταφρασθέν ἐκ τῆς ἀγγλικῆς ὑπό Μ. Ν. Δαμιράλη, μετάφραση: Μιχ. Δαμιράλης, Αθήνα: 1882
• Αντώνιος και η Κλεοπάτρα, μετάφραση: Βασίλης Ρώτας, εκδόσεις Επικαιρότητα, 1997 ^[11]

Παραπομπές

Commons logo

Τα Wikimedia Commons έχουν πολυμέσα σχετικά με το θέμα    Αντώνιος και Κλεοπάτρα (Σαίξπηρ)

1. . «rsc.org.uk/antony-and-cleopatra/plot».
2. . «viva.gr/tickets/theater/antonios-ke-kleopatra/».
3. . «imdb.com/title/Antony and Cleopatra/1972».
4. . «britannica.com/topic/Antony-and-Cleopatra-by-Shakespeare».
5. . «sparknotes.com/shakespeare/antony/section1/».
6. . «sparknotes.com/shakespeare/antony/summary/».
7. . «folger.edu/antony-and-cleopatra».
8. . «babelio.com/livres/Shakespeare-Antoine-et-Cleopatre».
9. . «shakespeare.mit.edu/cleopatra/full».
10. . «shakespeare.org.uk/explore-shakespeare//antony-and-cleopatra/».
11. . «politeianet.gr/books/-shakespeare-william-antonios-kai-kleopatra».