Αντίπαπας Ιωάννης ΚΓ΄

Ο αντίπαπας Ιωάννης ΚΓ΄ (Antipapa Giovanni XXIII, 1370 - 22 Δεκεμβρίου 1419), που γεννήθηκε ως Μπαλτασάρε Κόσα, ήταν αντίπαπας στην Πίζα από το 1410, κατά τη διάρκεια του Δυτικού Σχίσματος (1378-1417). Διαδέχθηκε τον αντίπαπα Αλέξανδρο Ε΄ Φιλάργη που καταγόταν από την Κρήτη. Ταυτόχρονα πάπες ήταν ο Γρηγόριος ΙΒ΄ στη Ρώμη και ο Βενέδικτος ΙΓ΄ στην Αβινιόν. Ο Ιωάννης ΚΓ΄ τελικά καθαιρέθηκε το 1415 και δικάστηκε για διάφορα εγκλήματα· η ορθότητα των εναντίον του κατηγοριών αμφισβητείται.

διεκδικητής πάπας Ιωάννης ΚΓ΄
Από	1410
Έως	1415
Προκάτοχος	αντίπαπας Αλέξανδρος Ε΄
Προσωπικά στοιχεία
Θυρεός

Η Καθολική Εκκλησία αναγνώρισε τον Γρηγόριο ΙΒ΄ ως νόμιμο πάπα, οπότε ο Ιωάννης ΚΓ΄ θεωρήθηκε αντίπαπας (διεκδικητής πάπας). Η αρχιερατεία του κράτησε 5 έτη. Να μην συγχέεται με τον πάπα Ιωάννη ΚΓ΄.

Τα πρώτα έτη

Γεννήθηκε στη νήσο Προκίδα του βασιλείου της Νάπολης και ήταν γιος του Τζοβάνι Κόσα κυρίου της Προκίδα. Αρχικά ακολούθησε στρατιωτική σταδιοδρομία και έλαβε μέρος στον Ανδεγαυο-Ναπολιτανικό Πόλεμο. Οι δύο αδελφοί του καταδικάστηκαν σε θάνατο για πειρατεία από τον Λαδίσλαο της Νάπολης^[1]. Σπούδασε νομικά στο Πανεπιστήμιο της Μπολόνια και απέκτησε διδακτορικά αστικού και κανονικού δικαίου. Μάλλον με την παρότρυνση της οικογένειάς του, το 1392 εισήλθε στην υπηρεσία του πάπα Βονιφάτιου Θ΄ και εργάστηκε πρώτα στη Μπολόνια και μετά στη Ρώμη. Τον πάπα υποστήριζαν η Ιταλία, η Γερμανία και η Αγγλία, ενώ η Γαλλία και η Ισπανία αναγνώριζαν άλλον αντίπαπα στην Αβινιόν (Δυτικό Σχίσμα).

Το 1386 ήταν ιερέας (canon) στον καθεδρικό της Μπολόνια. Το 1402 έγινε καρδινάλιος-διάκονος του Αγ. Ευσταχίου και το επόμενο έτος παπικός απεσταλμένος (legatus) στη Ρομάνα. Ο εκκλησιαστικός ιστορικός Γιόχαν Πέτερ Κιρς τον περιγράφει ως "εκκοσμικευμένο, φιλόδοξο, μάγκα, αδίστακτο, ανήθικο· καλό στρατιώτη αλλά όχι κληρικό"^[2]. Την εποχή αυτή είχε κάποιες συνδέσεις με τοπικές συμμορίες ληστών, που τις χρησιμοποιούσε για να εκφοβίζει τους αντιπάλους του και να επιτίθεται σε άμαξες. Αυτές οι διασυνδέσεις τον έκαναν να έχει επιρροή και δύναμη.

To 1404 απεβίωσε ο Βονιφάτιος Θ΄ και μετά τη σύντομη αρχιερατεία του Ιννοκέντιου Ζ΄ εξελέγη το 1406 νέος πάπας ο Γρηγόριος ΙΒ΄.

Ο ρόλος του στο Δυτικό Σχίσμα

Η Σύνοδος της Πίζας Το 1408 ο Κόζα απέσυρε -μαζί με άλλους έξι καρδιναλίους- την υποταγή του στον Γρηγόριο ΙΒ΄, λέγοντας πως έπαυσε ο όρκος του σε αυτόν, όταν ο πάπας έχρισε νέους καρδιναλίους χωρίς πρώτα να τους συμβουλευτεί. Η επτά καρδινάλιοι ακολούθησαν τον (αντι)πάπα Βενέδικτο ΙΓ΄ της Αβινιόν και συγκάλεσαν Σύνοδο στην Πίζα, όπου ο Κόζα ήταν ηγετική μορφή. Ο σκοπός τους ήταν να λήξη το Σχίσμα και εξέλεξαν νέο πάπα τον Αλέξανδρο Ε΄ Φιλάργη από την Κρήτη, αφού πρώτα κήρυξαν έκπτωτους τον Γρηγόριο ΙΒ΄ και τον Βενέδικτο ΙΓ΄^[2]. Αλλά οι δύο πάπες αγνόησαν την απόφαση και έτσι τώρα υπήρχαν τρεις.

Εκλέγεται (αντι)πάπας Ο Αλέξανδρς Ε΄ απεβίωσε λίγο αργότερα και τον διαδέχθηκε ο Κόζα με το όνομα Ιωάννης ΚΓ΄. Χειροτονήθηκε στις 25 Μαΐου 1410, αφού την προηγούμενη ημέρα έγινε κανονικός ιερέας (ordained priest). Τον αναγνώρισε η Γαλλία, η Αγγλία, η Πορτογαλία, η Βοημία και μέρη της Γερμανίας· επίσης πολλές βορειο-ιταλικές πόλεις-κράτη, όπως η Φλωρεντία, η Βενετία και η Ακουιλέϊα. Τον Γρηγόριο ΙΒ΄ συνέχισαν να τον υποστηρίζουν ο Λαδίσλαος της Νάπολης, το Ρίμινι, η Βαυαρία, η Ρηνανία, η Πολωνία και μέρη τη Γερμανίας, ενώ τον Βενέδικτο ΙΓ΄ αναγνώριζαν η Αραγονία, η Καστίλη, η Σικελία και η Σκωτία^[3]. Ο Ιωάννης ΚΓ΄ όρισε την τράπεζα των Μεδίκων ως την τράπεζα του Παπικού κράτους, πράγμα που απέφερε σημαντικό πλούτο και κύρος στην οικογένεια αυτή^[4].

Η Σύνοδος της Κωνσταντίας Ο κύριος εχθρός του ήταν ο Λαδίσλαος Καπετιδών-Ανζού της Νάπολης, που προστάτευε τον Γρηγόριο ΙΓ΄ στη Ρώμη. Αφού ο Ιωάννης ΚΓ΄ πέρασε ένα έτος στη Μπολόνια, ενώθηκε με τις δυνάμεις του Λουδοβίκου Β΄ Βαλουά-Ανζού, διεκδικητή της Νάπολης, που βάδιζε εναντίον του Λαδίσλαου. Στην αρχή είχε επιτυχία, αλλά ο Λαδίσλαος ανέκτησε τη Ρώμη το 1413· ο Ιωάννης ΚΓ΄ διέφυγε στη Φλωρεντία^[2]. Εκεί συνάντησε τον Σιγισμόνδο της Γερμανίας που ήθελε να παύσει το Σχίσμα και προέτρεψε τον απρόθυμο Ιωάννη ΚΒ΄ να συγκαλέσει Σύνοδο. Στις 30 Οκτωβρίου 1413 συγκλήθηκε στην Κωνσταντία της Βάδης Σύνοδος, που την αναγνώρισε ο Γρηγόριος ΙΒ΄, η οποία αποφάσισε να παραιτηθούν οι τρεις πάπες και να εκλεγεί νέος^[5].

Διαφυγή από τη Σύνοδο Τον Μάρτιο ο Ιωάννης ΚΓ΄ διέφυγε από τη Σύνοδο μεταμφιεσμένος σε ταχυδρόμο^[5]. Σύμφωνα με έναν ιστορικό των Αψβούργων, κατέβηκε τον Ρήνο με βάρκα, ενώ ο Φρειδερίκος Δ΄ της Αυστρίας τον συνόδευε έφιππος με τους άνδρες του. Όταν ανακαλύφθηκε η φυγή του στην Κωνσταντία, ο Σιγισμόνδος έγινε έξαλλος βλέποντας ότι αυτό θα εμπόδιζε τη λήξη του Σχίσματος. Εξέδωσε διαταγές που έθεταν τον Φρειδερίκο Δ΄ εκτός νόμου και κατάσχεσε τις κτήσεις του. Τελικά ο Λουδοβίκος Γ΄ του Παλατινάτου τους πρόφθασε και έπεισε τον Φρειδερίκο Δ΄ ότι θα έχανε πολλά υποστηρίζοντας τον φυγά πάπα. Ο Φρειδερίκος Δ΄ παρέδωσε τον Ιωάννη ΚΓ΄, που επέστρεψε στην Κωνσταντία^[6].

Καθαίρεση Κατά την απουσία του η Σύνοδος το καθαίρεσε και με την επιστροφή του δικάστηκε για αίρεση, σιμωνία, πρόκληση σχίσματος και ανηθικότητα. Βρέθηκε ένοχος σε όλα· ο ιστορικός Έντουαρντ Γκίμπον γράφει ότι δεν αναφέρθηκαν οι χειρότερες κατηγορίες της πειρατείας, κλπ^[7]. Δόθηκε στον Λουδοβίκο Γ΄ που τον φυλάκισε για μερικούς μήνες. Ο Βενέδικτος ΙΓ΄, που αρνήθηκε να παραιτηθεί, αφορίστηκε. Η Σύνοδος έληξε το 1417 με την εκλογή του Μαρτίνου Ε΄.

Το τέλος

Ξαναφυλακίστηκε στη Γερμανία και μετά από την πληρωμή πολλών λύτρων από τους Μεδίκους, ελευθερώθηκε το 1418^[4]. Πήγε στη Φλωρεντία όπου δήλωσε υποταγή στο νέο πάπα, που τον έκανε καρδινάλιο-επίσκοπο του προαστίου Φρασκάτι. Απεβίωσε λίγους μήνες μετά.

Οι Μέδικοι επέβλεψαν την κατασκευή ταφικού μνημείου στο βαπτιστήριο του Σαν Τζοβάνι στη Φλωρεντία και ανέθεσαν το έργο στον Ντονατέλλο και στον Μικελότσο. Ο Μαρτίνος Ε΄ διαμαρτυρήθηκε για την επιγραφή "Ιωάννης ο πρών πάπας", αλλά εις μάτην. Ο ιστορικός J. P. Kirsch παρατηρεί ότι "ήταν κοσμικός και φιλόδοξος· οι αδίστακτες μέθοδοί του δεν συμβιβάζονται με το υψηλό του αξίωμα. Τα ειδεχθή εγκλήματα, για τα οποία τον κατηγόρησαν οι εχθροί του στη Σύνοδο, ήταν σίγουρα υπερβολικά"^[2]. Άλλος ιστορικός αναφέρει ότι "ήταν σπουδαίος για τα πράγματα της εποχής του, αλλά απέτυχε σε όλα· ήταν άχρηστος για πνευματικά ζητήματα"^[1].

Αρίθμηση

Ο αντίπαπας Ιωάννης ΚΒ΄ δεν πρέπει να συγχέεται με τον πάπα Ιωάννη ΚΒ΄.

Επειδή δεν υπάρχει πάπας Ιωάννης Κ΄, ο Γκίμπον τον αρίθμησε ως ΚΒ΄, αλλά αυτό δεν επικράτησε.

Πηγές

• Greenblatt, Stephen (2011). The Swerve: How the World Became Modern. W.W. Norton. ISBN 978-0393343403.

Αναφορές

1. Joseph McCabe (1916). «Chapter XI. John XXIII and the Great Schism». Crises in the History of the Papacy. G.P. Putnam's Sons. ISBN 978-0-7661-7904-2.
2. Kirsch, Johann Peter. "John XXIII." The Catholic Encyclopedia Vol. 8. New York: Robert Appleton Company, 1910. 2 January 2016
3. Lightbown, R.W. (1980) Donatello & Michelozzo. London: Harvey Miller. Pp. 4–5.
4. "Popes and Prelates", Mediateca di Palazzo Medici
5. Miranda, Salvador. "Cossa, Baldassare", The Cardinals of the Holy Roman Church
6. Brandmüller, Walter. Das Konzil von Konstanz, 1414-1418 (Paderborn, 1991-7)
7. Gibbon, Edward. The Decline and Fall of the Roman Empire, New York: The Heritage Press, 1946, vol. 3, p. 2417