Αλπική ζώνη

Αλπική ζώνη και αλπικό λιβάδι είναι δύο αλληλοπροσδιοριζόμενοι όροι που περιγράφουν τη ζωή σε μεγάλα υψόμετρα. Πιο συγκεκριμένα:

• Αλπική ή εξωδασική καλείται η υψομετρική ζώνη ενός βουνού, εντός της οποίας επικρατούν τέτοιες συνθήκες που καθιστούν αδύνατη την ευδοκίμηση δέντρων, επιτρέπουν όμως λιγότερο σύνθετες μορφές χλωρίδας. Αποτελεί την ανώτερη ζώνη βλάστησης και φτάνει έως την κορυφή, με εξαίρεση κάποια πάρα πολύ ψηλά βουνά (π.χ. Ελμπρούς, Έβερεστ) που οι κορυφές τους καλύπτονται από μόνιμους παγετώνες.
• Αλπικά λιβάδια ονομάζονται τα οικοσυστήματα που αναπτύσσονται εντός της αλπικής ζώνης. Αν και η λέξη λιβάδι παραπέμπει σε επίπεδη μορφολογία, στη συγκεκριμένη περίπτωση μπορεί να περιλαμβάνει επίσης πλαγιές και σχετικά ανώμαλο έδαφος. Ονομάζονται επίσης αλπικές τούνδρες, επειδή η εικόνα τους μοιάζει με τις τούνδρες των αρκτικών περιοχών.

Το αλπικό λιβάδι της Δρακόλιμνης (όρος Τύμφη, Ελλάδα), ευρισκόμενο σε υψόμετρο περίπου 2.050 μέτρων.

Χαρακτηριστικά

Αγριολούλουδα στον Αυχένα Σάχεϊλ, κάτω από την ομώνυμη κορυφή.

Η ιδιαιτερότητα της αλπικής ζώνης οφείλεται στο ότι η ατμοσφαιρική πίεση μειώνεται, καθώς ανεβαίνουμε σε μεγαλύτερα υψόμετρα, προκαλώντας πτώση της μέσης θερμοκρασίας κατά 8 έως 10 βαθμούς Κελσίου για κάθε 1.000 μέτρα ανόδου (εάν δηλαδή στους πρόποδες ενός βουνού η μέση θερμοκρασία είναι είκοσι βαθμοί και δε μεσολαβούν άλλοι παράγοντες, σε υψόμετρο 2.000 μέτρων θα είναι κοντά στο μηδέν). Συνεπώς το υψόμετρο, πάνω απ' το οποίο δεν επιβιώνουν δέντρα, διαφέρει από βουνό σε βουνό κι εξαρτάται από το κλίμα της ευρύτερης περιοχής. Άρα βασικός παράγοντας είναι το γεωγραφικό πλάτος - στους τροπικούς κύκλους πρέπει να ανεβεί κανείς πολύ ψηλά για να τη συναντήσει, ενώ όσο απομακρυνόμαστε από αυτούς, τόσο χαμηλώνει θεωρητικά το απαραίτητο υψόμετρο. Μερικά παραδείγματα: Κιλιμάντζαρο και Περουβιανές Άνδεις άνω των 3.000, Πυρηναία 2.300, Αυστριακές Άλπεις 1.750, Σουηδία 800.

Άλλος σημαντικός παράγοντας είναι η ύπαρξη θερμών θαλασσίων ρευμάτων, τα οποία έχουν την ιδιότητα να ανεβάζουν την ατμοσφαιρική πίεση και θερμοκρασία της ευρύτερης περιοχής, επιτρέποντας την ευδοκίμηση δέντρων σε μεγαλύτερα υψόμετρα - κατ' αυτόν τον τρόπο «ανεβαίνει» ψηλότερα και η αλπική ζώνη. Ρόλο παίζει επίσης ο προσανατολισμός, τα συστήματα ανέμων, η σύσταση του εδάφους κτλ. Ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα μας δίνει η σύγκριση δύο βουνών που βρίσκονται στο ίδιο περίπου γεωγραφικό πλάτος (44-45° Β), αλλά υπόκεινται σε διαφορετικές επιδράσεις: στις Πεδεμοντικές Άλπεις ξεκινά στα περ. 2.100 μέτρα, ενώ στα βουνά του Νιου Χάμσαϊρ ξεκινά απ' τα 1.400 ή και ακόμα χαμηλότερα.

Μορφές ζωής

Το αλπικό κλίμα χαρακτηρίζεται από πολύμηνους (αλλά όχι μόνιμους) παγετούς, οι οποίοι - σε συνδυασμό με τους δυνατούς ανέμους και το αραιό οξυγόνο - καθιστούν τα αλπικά λιβάδια ακατάλληλα για την ευδοκίμηση δέντρων, ακόμα και κωνοφόρων που είναι τα πιο ανθεκτικά σε χαμηλές θερμοκρασίες.

Αυτό δεν σημαίνει ότι είναι γυμνά, τουναντίον αποτελούν το φυσικό ενδιαίτημα για χιλιάδες μικρομεγέθη είδη φυτών, όπως βότανα και βρύα. Αντίστοιχα, μπορεί να απουσιάζουν τα δασόβια μεγάλα θηλαστικά, πλήθουν όμως - ειδικά το καλοκαίρι - ερπετών, εντόμων, μικρότερων θηλαστικών, καθώς και πτηνών που έχουν τη δυνατότητα να κατεβαίνουν χαμηλότερα προς αναζήτηση τροφής.

Αλπικό λιβάδι στα Πυρηναία (ΝΔ Γαλλία). Διακρίνεται στο κέντρο ένα κοπάδι προβάτων.

Συχνό φαινόμενο αποτελούν επίσης οι εποχικές λίμνες που σχηματίζονται σε κοιλώματα του εδάφους το καλοκαίρι, συγκεντρώνοντας νερό από τα χιόνια που λιώνουν. Οι αλπικές λίμνες, όπως ονομάζονται, συμβάλλουν ακόμα περισσότερο στη βιοποικιλότητα, φιλοξενώντας διάφορα ενδημικά αμφίβια.

Χρησιμότητα για τον άνθρωπο

Οι αλπικές ζώνες συγκαταλέγονται στις πλέον αφιλόξενες για τον άνθρωπο περιοχές της ξηράς, αφού η επικράτηση σχεδόν πολικών συνθηκών για μεγάλο διάστημα του έτους, λειτουργεί αποτρεπτικά για μόνιμη κατοίκηση ή γεωργική εκμετάλλευση.

Από την άλλη, προσέφεραν ανέκαθεν ιδανικούς βοσκοτόπους κατά τους θερινούς μήνες. Ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελούν οι κτηνοτρόφοι της Πίνδου, οι οποίοι στα μέσα της άνοιξης (παραδοσιακά μετά την εορτή του Αη-Γιώργη) ανεβάζουν τα πρόβατα και τις αγελάδες τους στα παρθένα αλπικά λιβάδια και μένουν εκεί έως τα μέσα φθινοπώρου. Σημαντικά είναι επίσης τα βότανα που συλλέγονται από αυτά, πολύτιμα για τη μαγειρική και τη φαρμακευτική.

Τέλος, επικλινή και μεγάλα αλπικά λιβάδια μετατρέπονται το χειμώνα σε πίστες σκι.

Σχετικά άρθρα

• Ζώνες βλάστησης στην Ελλάδα