Αζοφική Θάλασσα
Θάλασσα της Ανατολικής Ευρώπης From Wikipedia, the free encyclopedia
Η Αζοφική Θάλασσα ή Θάλασσα του Αζόφ είναι το βόρειο τμήμα της Μαύρης Θάλασσας που ενώνεται μέσω του πορθμού του Κερτς. Συνορεύει από βόρεια με την Ουκρανία, ανατολικά με τη Ρωσία και δυτικά με την Κριμαία.
 |
Το λήμμα παραθέτει τις πηγές του αόριστα, χωρίς παραπομπές. |
Πρόκειται για μεγάλη κόλπωση, 35.000 τ. χλμ. του Εύξεινου Πόντου ανάμεσα στην Κριμαία και στον Καύκασο. Είναι αβαθής θάλασσα (3-14 μ.), μοιάζει με κλειστή λίμνη και δέχεται τα νερά 20 ποταμών (Ντον κ.λπ.). Τα νερά της δεν είναι πολύ αλμυρά. Φημισμένο είναι το χαβιάρι που βγαίνει από τους οξύρρυγχους.
Η Θάλασσα Αζόφ ή Αζοφική είναι η «Λίμνη Μαιώτιδα» των αρχαίων Ελλήνων[2], η «Τερεμίνθα» των Σκυθών, η «Palus Maeotis» των Λατίνων, η «Μπαχρ Αζάκ» των Τούρκων, η «Ντελήκ Νταντζίκ» των Τατάρων, η «Σουράζησε Μόρε» των Ρώσων. Το όνομά της οφείλεται στην άλλοτε κραταιά πόλη Αζόφ.
Η έκτασή της φτάνει τα 38.000 τετραγωνικά χιλιόμετρα και το μέσο βάθος της τα 14 μέτρα περίπου. Η Αζοφική θάλασσα είναι η πιο ρηχή θάλασσα του κόσμου. Ο μέσος όγκος των νερών της είναι τα 320 κυβικά χιλιόμετρα. Οι ανατολικές, βόρειες και δυτικές ακτές της, ελάχιστα ανυψωμένες από τη θάλασσα, αποτελούνται από ψαμμίτη που περιέχει απολιθωμένα όστρακα. Οι νότιες ακτές είναι επί το πλείστον ανυψωμένες, με απότομες ασβεστολιθικές παραλίες. Χαρακτηριστικά των ακτών είναι οι προσχωματικές γλώσσες ξηράς που χωρίζουν πολλούς αβαθείς κόλπους και ποταμούς από τη θάλασσα και περιέχουν κι αυτές απολιθωμένα όστρακα. Μερικοί κόλποι επικοινωνούν άμεσα με τη Μαύρη θάλασσα ενώ άλλοι χωρίζονται από αυτήν με αμμολορίδες σχηματίζοντας λιμνοθάλασσες.
Στην Αζοφική θάλασσα χύνονται οι μεγάλοι ποταμοί Ντον και Κουμπάν, καθώς και άλλοι μικρότεροι, όπως ο Μίους, ο Μπέρντια, ο Ομπιτσιτσνάγια, ο Γιέβα και άλλοι. Ο πυθμένας της αποτελείται από άμμο, όστρακα και λάσπη και έχει ομαλό ανάγλυφο με μια ελάχιστη κλίση προς το κέντρο. Η γεωλογική ιστορία της Αζοφικής θάλασσας συνδέεται στενά με την αντίστοιχη ιστορία της Μαύρης θάλασσας.
Η Αζοφική θάλασσα δημιουργήθηκε κατά το Μέσο Μειόκαινο (πριν από 16.000.000 χρόνια) ως τμήμα μιας ευρείας λεκάνης. Στο Κάτω Πλειόκαινο (που άρχισε πριν από 7.000.000 χρόνια) η λεκάνη της Μαύρης θάλασσας και της Αζοφικής θάλασσας απομονώθηκε από τον ωκεανό. Κατά την περίοδο που επακολούθησε δημιουργήθηκαν δεσμοί με την Κασπία θάλασσα δια μέσου της τάφρου Μανίτς καθώς και με τη Μεσόγειο. Οι σύνδεσμοι αυτοί σχηματίστηκαν και ανακόπηκαν πολλές φορές. Κατά το Μέσο και Άνω Πλειόκαινο δημιουργήθηκαν οι λεκάνες Κιμμερία και Κουγιάλνιτς, οι οποίες εξελίχθηκαν στη λεκάνη Τσάουντιν στον χώρο της Αζοφικής και Μαύρης θάλασσας. Οι λεκάνες αυτές συνδέονταν με την Κασπία θάλασσα αλλά έχει αποδειχτεί ότι ήταν απομονωμένες από τη Μεσόγειο. Στην αρχή της Τεταρτογενούς περιόδου (πριν από 2.500.000 χρόνια) η Αζοφική θάλασσα απέκτησε σε γενικές γραμμές τη μορφή που έχει σήμερα. Αργότερα δημιουργήθηκε ένας σύνδεσμος ανάμεσα στη Μαύρη θάλασσα και στη Μεσόγειο (φάση που είναι γνωστή ως Λεκάνη του Καρανγκάτς).
Το κλίμα της Αζοφικής θάλασσας είναι ηπειρωτικό προς εύκρατο. Τον χειμώνα επικρατούν βορειοανατολικοί και ανατολικοί ανέμοι, οι οποίοι μεταφέρουν ψυχρές μάζες αέρα από την ηπειρωτική χώρα. Η μέση θερμοκρασία αέρα κατά τους μήνες Ιανουάριο και Φεβρουάριο κυμαίνεται από –1°C στον Νότο μέχρι –6°C στον Βορρά. Η ελάχιστη θερμοκρασία φτάνει τους –33°C περίπου. Κάτω από την επίδραση των κυκλώνων, οι βαριές παγωνιές εναλλάσσονται συχνά με περιόδους κατά τις οποίες οι πάγοι λιώνουν. Παρατηρούνται επίσης συχνές ομίχλες. Ο Ιούλιος είναι ο θερμότερος μήνας με μέση θερμοκρασία 24°C. Η μέγιστη θερμοκρασία είναι γύρω στους 40°C.
Η υδρολογική κατάσταση καθορίζεται από το γεγονός ότι η Αζοφική αποτελεί εσωτερική θάλασσα, από το κλίμα, τη συνεισφορά νερών των ποταμών, την ανταλλαγή των νερών με τη Μαύρη θάλασσα καθώς και με την παρέμβαση του ανθρώπου (π.χ. έργα) στην περιοχή της λεκάνης. Το ετήσιο ισοζύγιο νερού στο κέντρο της Αζοφικής θάλασσας είναι 38,9 κυβικά χιλιόμετρα από την εισροή των ποταμών και 13,1 κυβικά χιλιόμετρα από τα ατμοσφαιρικά κατακρημνίσματα, μείον 33,2 κυβικά χιλιόμετρα από την εξάτμιση. Τα 17,2 κυβικά χιλιόμετρα που είναι το πλεονάζον γλυκό νερό, εκρέουν από τον πορθμό του Κερτς. Ως αποτέλεσμα του πλεονάσματος του γλυκού νερού, η μέση αλατότητα είναι μόνο 11% στον Νότο, 9-10% στην υπόλοιπη θάλασσα και 2-4% στους υπόλοιπους κολπίσκους της περιοχής. Ορισμένες χρονιές λόγω αλλαγών στην κίνηση του νερού κατά μήκος του πορθμού του Κερτς και λόγω αλλαγών στην ποσότητα νερού που συνεισφέρουν τα ποτάμια, η αλατότητα είναι δυνατόν να φτάσει σε 12-13% στον Νότο και σε 11-15% στον Βορρά ή μπορεί να πέσει σε 10,5% στον Νότο και σε 8-9,5% στον Βορρά. Η Σαπρά λίμνη (Σίβας) είναι γνωστή για την υψηλή αλατότητά της. Εδώ, ως αποτέλεσμα της αυξημένης εξάτμισης και της ασθενούς σύνδεσης με τη θάλασσα (μέσω του πορθμού Τόνκυ) η αλατότητα φτάνει στα 124-166%.
Η ύπαρξη μεγάλων ποσοτήτων γλυκού νερού και οι χαμηλές θερμοκρασίες του αέρα και του νερού προκαλούν κάθε χρόνο το πάγωμα της θάλασσας. Ο πάγος σχηματίζεται κατά τον Νοέμβριο - Δεκέμβριο στον κόλπο του Ταγκανρόγκ και απλώνεται νοτιοδυτικά, φτάνοντας στο μέγιστο της έκτασης του τον Φεβρουάριο. Το λιώσιμο των πάγων γίνεται τον Μάρτιο και τον Απρίλιο.
Τα υδάτινα ρεύματα ακολουθούν φορά αντίθετη με εκείνη των δεικτών του ωρολογίου, αλλά κάτω από την επίδραση των ανέμων είναι δυνατό να σημειωθεί αναστροφή της διεύθυνσής τους. Η ταχύτητά τους μπορεί να φτάσει τα 25-30 εκατοστόμετρα το δευτερόλεπτο. Η μέση στάθμη της θάλασσας μεταβάλλεται γύρω στα 33 εκατοστόμετρα από χρόνο σε χρόνο, ανάλογα με την ποσότητα νερού που συνεισφέρουν οι ποταμοί. Το παλιρροϊκό εύρος (η διαφορά ανάμεσα στην ανώτατη και κατώτατη στάθμη της θάλασσας λόγω της παλίρροιας) μπορεί να φτάσει τα 5,5 μέτρα. Η περιεκτικότητά του νερού σε οξυγόνο είναι 10-11 χιλιοστόλιτρα ανά λίτρο τον χειμώνα και 5-6 χιλιοστόλιτρα ή και περισσότερο το καλοκαίρι. Όταν παρατηρούνται παρατεταμένες νηνεμίες κατά το καλοκαίρι, το οξυγόνο στον πυθμένα μπορεί να εξαφανιστεί τελείως, εξαιτίας οξειδωτικών διεγέρσεων, γεγονός που προκαλεί τον θάνατο των ψαριών. Η Αζοφική θάλασσα είναι πλούσια σε θρεπτικά άλατα. Στη διάρκεια όμως του χρόνου η περιεκτικότητα του νερού σε θρεπτικά άλατα παρουσιάζει μεγάλες διαφορές, ανάλογα με την ποσότητα του νερού που συνεισφέρουν οι ποταμοί και την κατανάλωση αλάτων από τους ζωντανούς οργανισμούς.
Υπάρχει ένα εξαιρετικά υψηλό επίπεδο βιολογικής παραγωγικότητας, που οφείλεται στα αβαθή νερά της θάλασσας, στην εξαιρετική ανάμιξη και ακόμη τη θέρμανση του νερού, καθώς και στην εισροή μεγάλων ποσοτήτων θρεπτικών υλικών από τους ποταμούς. Τα είδη Φυτοπλαγκτόν ανέρχονται περίπου σε 200 και των Μακροφύτων σε 25-30. Ανάμεσα στα θαλάσσια Σπερματόφυτα συνηθέστερο είναι το γένος Ζωστήρα. Η πανίδα περιλαμβάνει 324 είδη ασπονδύλων και 79 είδη ψαριών, ανάμεσά στα οποία ο Οξύρρυγχος, η Πέρκα, η Αβραμίδα, ο Φοξίνος, ο Κυπρίνος και άλλα. Αφθονούν ιδιαίτερα οι σαρδέλες και οι αντσούγιες. Τα αλιεύματα της περιοχής ανέρχονται κατά μέσο όρο σε 15.000.000 τόνους τον χρόνο.
Η Αζοφική θάλασσα έχει αξιόλογη ναυτιλιακή κίνηση επιβατών και εμπορευμάτων. Λόγω όμως του μικρού βάθους της σε μερικά σημεία, δεν είναι δυνατή η χρησιμοποίηση της σε μεγάλη κλίμακα από μεγάλα ποντοπόρα σκάφη. Για να διευκολύνεται η κίνηση των πλοίων τον χειμώνα χρησιμοποιούνται παγοθραυστικά.
Στην Αζοφική παρατηρούνται δύο είδη κολπώσεων, οι καθ' αυτού κόλποι που διανοίγονται μεταξύ δύο ακρωτηρίων με ευρύ ή στενό στόμιο με σχετικά μικρά βάθη, καθώς και λιμνοθάλασσες με μικρότερα αβαθή των κόλπων. Αυτές πλαισιώνονται από μακρές λωρίδες γης, γλώσσες που κατά την ωκεανογραφία καλούνται «προσχωματικά βέλη», αντί «προσχωματικά τόξα» που στην πραγματικότητα εκ του καμπυλόγραμμου σχήματός τους, έχουν τις έννοιες τόξο και βέλος.
Κυριότερες λιμνοθάλασσες της Αζοφικής είναι:
- η λίμνη Ταμάν, δεξιά του εισπλέοντος τον Κιμμέριο Βόσπορο που σχηματίζεται μεταξύ των χερσαίων γλωσσών Τσέσκα και Τούζλα.
- η λίμνη Αραμπάτ, νοτιοδυτικές ακτές της Αζοφικής, μεταξύ των ακρωτηριών Καζαντίπ και Μπιριουτσίη.
Η δυτική ακτή της κόλπωσης Αραμπάτ αποτελεί καθ΄ όλο το μήκος της, περίπου 60 μίλια, στενώτατη λωρίδα πλάτους περίπου 600 μέχρι 800 μέτρα που είναι πολύ χαμηλή την οποία και υπερλούουν (περνάνε από επάνω) τα σφοδρά από ανατολάς κύματα. Η λωρίδα αυτή ονομάζεται Αραμπάτσκα Στρέλκα (=τόξο του Αραμπάτ). Η λιμνοθάλασσα που σχηματίζεται πίσω, εξ αυτής της λωρίδας, ονομάζεται «Σιβάς» (ταταρικά) ή Γνίλοε Μόρε (ρωσικά), ονόματα που προερχονται από την αρχαία ελληνική της ονομασία «Σεσηπυία θάλασσα» ή «Σαπρά θάλασσα».
Κυριότεροι κόλποι της Αζοφικής είναι:
- ο Γενίτσεσκ
- ο Ουτλιούσκι, βορειοδυτικά.
- ο Ομπιτέτσνα, βόρειο-βορειοδυτικά.
- ο Μπερντιάνσκ
- ο πελοσαραϊσκάγια, στο βάθος του οποίου βρίσκεται η μικρή πόλη Γιάλτα, διάφορη της ομώνυμης της Κριμαίας.
- ο Τεμριούκ, πρώτος κόλπος δεξιά του εισπλέοντος την Αζοφική και
- ο Ταγκανρόγκ, μεγάλη βορειοανατολική κόλπωση, γνωστότερος στους Έλληνες ναυτικούς ως κόλπος Ταϊγανίου, ο οποίος είναι και ο μεγαλύτερος της Αζοφικής.
Οι κυριότεροι λιμένες και παραθαλάσσιες πόλεις της Αζοφικής είναι οι παρακάτω:
- το Κερτς
- το Γενί Καλέ
- το Γενιτσέσκ
- το Μπερντιάνσκ
- η Μαριούπολη
- το Ταγκανρόγκ
- το Ροστόφ στον Ντον
- η Αζόφ, και η
- η Γείσκ
Wikiwand in your browser!
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
